Ցեղասպանության հատուցում և ընդունում

ՀԱՅՈՑ ՑԵՂԱՍՊԱՆՈՒԹՅԱՆ ՀԱՏՈՒՑՈՒՄ – 2013 թ. Հուլիս

1.      Ցեղասպանության ճանաչմանը և հատուցմանը, քրեական և քաղաքացիական իրավապահանջներին հետամուտ լինել տարանջատված կերպով, զուգահեռաբար:

1.1. Ցեղասպանությունը հանցագործություն է մարդկության դեմ: Բոլոր քրեական ոճիրների դեպքում դատապարտելն ու պատժելը հանրության իրավունքն ու պարտականությունն է, այս դեպքում՝ միջազգային հանրությանը:

1.2.  Հատուցումը դա պատճառված կորստի համար տրվող փոխհատուցումն է: Դա տուժած կողմի անձեռնմխելի իրավունքն է, որը բխում է առանձին փաստական և իրավական հիմքերից:

2.     Ոչ ճանաչումը, ոչ էլ հատուցումը երկկողմանի բանավեճի առարկա չէ հայերի և թուրքերի, կամ Հայաստանի և Թուրքիայի միջև՝ մերժողականությունը և հատուցման հետաձգումը պայմանավորված է բազմաքանակ կողմերի դիրքորոշմամբ և առկա խնդիրների պատշաճ լուծումը պահանջում է շահագրգիռ բոլոր կողմերի գործակցությունը:

2.1. Ցեղասպանության ճանաչումն ու դատապարտումը միջազգային հանրության պարտականությունն է:

2.2. Հատուցուցման պարտականությունը տարածվում է ոչ միայն ոճրագործությունը կատարողների՝ Թուրքիայի և Առաջին Աշխարհամարտում նրա դաշնակից Գերմանիայի և Ավստրո-Հունգարիա վրա, այլև Առաջին Աշխարհամարտում Հայաստանի դաշնակիցների, ինչպես նաև այն երկրների վրա, որոնք խոչընդոտել, մերժել կամ հետաձգել են հատուցումը:

3.     Հատուցման ծավալը – Restitutio ad integrum:

3.1. Հատուցման նպատակն է տուժող կողմին ամբողջովին վերականգնելը: Այլ կերպ ասած՝ զոհերի համար ապահովել այնպիսի վիճակ, որում նրանք կլինեին, եթե իրենց պատճառված չլիներ այդ վնասը: Այդ նպատակով.

3.1.1. Վերականգնելի վնասը պետք է վերականգնվի 

3.1.2. Վերականգնման ոչ ենթակա վնասը պետք է փոխհատուցվի դրամական կամ այլ համարժեք միջոցներով:

3.2. Վերականգնելի վնասը ներառում է այն գույքը, որը հնարավոր է ամբողջությամբ կամ մասամբ վերականգնել կամ վերադարձնել իրավատերերին (օրինակ՝ եկեղեցական գույքը)

3.3. Վերականգնման ոչ ենթակա կորուստները ներառում են մարդկանց կյանքի կորուստը, կորսված սերունդները, կորսված մշակույթը, հայրենազուրկ լինելու իրողությունը: Այլընտրանքային փոխհատուցում կարող են լինել տարածքները, իրավունքները (ներառյալ կրոնական և մշակութային ազատություններն ու ապահովությունը, դեպի ծով ելքի իրավունքը, հայրենիքի բնական հարստությունների նկատմամբ առաջնային իրավունքները կամ արտոնությունները, ապառազմականացված գոտու ստեղծումը):

3.4. Վերականգնելի վնասի գլխավոր հիմքերը.

3.4.1. Միջազգային իրավունքի համաձայն Վիլսոնի իրավարար վճիռը մնում է ուժի մեջ և գործադրելի է:

3.4.2. Միջազգային իրավունքի համաձայն Քեմալիստների հետցեղասպանական շրջանի տարածքային զավթումները իրավազուրկ են, անգամ բոլշևիկյան Ռուսաստանի համաձայնության պարագայում: Ոճրագործները չեն կարող օգտվել հափշտակված գույքից:

3.4.3. Թուրքիայի հավակնությունները Արարատի, Անիի և հարակից հայկական տարածքների նկատմամբ նույնքան իրավազուրկ են, որքան Ստալինի կողմից հայկական Նախիջևանի և Ղարաբաղի ճակատագրի հակաիրավական տնօրինումը:

4.     Միջազգային իրավունքի համաձայն հատուցումը պետք է լինի «անհապաղ, բավարար և արդյունավետ»:

4.1. Կորուստների համար գլխավոր պատասխանատուներն են Թուրքիան և Առաջին Աշխարհամարտում նրա դաշնակիցներ Գերմանիան և Ավստրո-Հունգարիան:

4.2. Պատասխանատվություն են կրում նաև այն կողմերը, որոնք խոչընդոտում, մերժում կամ ձգձգում են հատուցումը, ինչպիսիք են ԱՄՆ-ը, Ռուսաստանը, Մեծ Բրիտանիան, Ֆրանսիան, Իտալիան, Իսրայելը: Այդ բոլոր երկրներն օգուտներ են քաղել կամ շարունակում են քաղել հատուցման մերժումից կամ հետաձգումից:

4.3. 1919թ. Փարիզի հաշտության վեհաժողովում հայկական պատվիրակության իրավապահանջը չի արժանացել արդարացի և լիարժեք կամ ամբողջական քննարկման, այլ անհարկի մերժվել է ԱՄՆ-ի գեներալ Չարլզ ՄըքՔինսթրիի գլխավորված հատուկ հանձնաժողովի կողմից, առանց որևէ առարկության արժանանալու Հայաստանի դաշնակիցներից, որոնք լիովին տեղյակ էին, թե ինչ աղետալի վիճակում են հայտնվել հայերը:

4.4. Հայկական պատվիրակության 1919թ. Իրավապահանջը մասնակի է, քանի որ վերաբերում է միայն մարդկային և գույքային կորուստներին, հույս տածելով, որ Հայաստանի հաղթանակած դաշնակիցները կվերականգնեին Հայաստանի ամբողջականությունը: Այդ իրավապահանջը 19 միլարդ ֆրանկ էր, որը ներկայիս պայմաններում, ըստ որոշ հաշվարկների, գերազանցում է 500 միլիարդ ԱՄՆ-ի դոլարը միայն մարդկային և գույքային կուրուստների համար:

5.     Խաղաղությունը պահանջում է լիակատար արդարության հաստատում: Չլուծված հարցերը ցանում են ապագա հակամարտությունների սերմերը:

5.1. Իրավաբանների մասնագիտական պարտականությունն է պաշտպանել իրավունքի և փաստերի վրա հիմնված լիակատար և ամբողջական հատուցման դիրքորոշումը:

5.2. Այս փուլում բոլոր այն պահանջները, որոնք հիմնվում են իրավունքի և արդարության վրա, պետք է լիարժեքորեն քննարկվեն: Որևէ նման պահանջ չպետք է անտեսվի բավարարման ոչ հավանական լինելու, մարտավարական կամ ռազմավարական նկատառումներով: