Վիլսոնը եւ ազգերի ինքնորոշումը` ԱՄՆ-ի նախագահ Վուդրո Վիլսոնի ծննդյան 150-ամյակի կապակցությամբ (2006թ.)
Ինքնորոշման գաղափարը աշխարհը ձեւափոխել է նախորդ դարում: Այն ամբողջ աշխարհում բազմաթիւ մարդկանց, այդ թւում նաեւ Արցախի հայերի համար այսօր էլ շարունակում է մնալ խաղաղութեան, արդարութեան եւ բարգաւաճման բանալին:
Քանի որ մենք սեպտեմբերի երկուսին նշում ենք Արցախի անկախութեան օրը, իսկ սեպտեմբերի քսանմեկին Հայաստանի անկախութեան օրը, ապա պատշաճ է յիշել ԱՄՆ նախագահ Վուդրո Ուիլսոնին (ծնուել է 1856թ. դեկտեմբերի 28-ին, 150 տարի առաջ):
Արդի ժամանակներում հայերը Վուդրո Ուիլսոնից աւելի ուժեղ եւ նշանաւոր ջատագով եւ պաշտպան չեն ունեցել:
Որպէս« ճնշուած փոքր քրիստօնեայ ազգ« հայերի վիճակը վճռական դեր է խաղացել միջազագային ինքնորոշման իրաւունքի եւ ազգային փոքրամասնութիւնների իրաւունքների ձեւաւորման գործում մանաւանդ Վ.Ուիլսոնի նման համաշխարհային առաջնորդների մօտ:
Իր առաջարկած «Նոր Համաշխարհային համակարգի» նախագծի, հիմքում ընկած 14 սկզբունքերից երկուսը ուղղակիօրէն վերաբերում էին ինքնորոշմանը եւ հայերին: Արդեօ±ք կարո±ղ էր պատկերացնել, որ ազատ եւ անկախ Հայաստանի մասին իր երազանքը, յամէնայն դէպս մասնակիօրէն կ’իրականանայ իր մահուանից 80 տարի յետոյ:
Գոյութիւն ունի շատ տարածուած թ իւրըմբռնում այն մասին, որ հակասութիւն կայ տարածքային ամբողջականութեան եւ ինքնորոշման միջեւ:
Այդպիսի հակասութիւնն անհնարին է, քանի որ դրանք տարբեր կարգի իրաւական հասկացութիւններ են:
Տարածքային ամբողջականութիւնը առանձին իրաւունքը չէ, այլ սովերենութեան (ինքանավարութեան) յատկանիշերից մէկն է, եւ ինքնավարութիւնը բխում է մարդկանց ինքնորոշման իրաւունքից:
Ինքնորոշումը jus cogens (համայնօրէն ճանաչուած) իրաւունք է միջազգային իրաւունքի համակարգում, որը իրաւական հիմք հանդիսացաւ 20-րդ դարում ապագաղութացման գործընթացին:
Տարածքային ամբողջականութիւնը գործնական հասկացողութիւն է` ուղղուած կայունութեան ապահովմանը:
Այն 1975թ. Հելսինկեան Վերջնական Ակտում առաջ է քաշուել որպէս Սառը պատերազմի փոխզիջում:
Տարածքային ամբողջականութիւնը կիրառելի է միայն այն դէպքերում, երբ կայունութիւնն է ամրապնդում:
Եթէ տարածքային ամբողջականութիւնը չի նպաստում կայունութիւնը ապահովմանը« կամ խոչընդոտում է նրան, առաջանում է գաղութատիրութիւն անուամբ միջազգային իրաւունք խախտում« որի ուղղման համար կիրառելի միջազգային նորմը ինքնորոշումն է:
Ուստի.Արցախի հայութեան իրաւունքների վերլուծութիւնը պէտք է սկսուի եւ աւարտուի ինքնորոշման իրաւունքով ի կատարումն այդ տարածքի բնակչութեան մեծամասնութեան կամքին:
