Սուրբ Սահակ-Սուրբ Մեսրոպ Շքանշանի Պարգեւատրման առթիւ Թովմաս Սամուէլեանի Ընդունման Խօսքը
30 օգոստոսի 2006թ., Էջմիածին
Շնորհակալութիւն: Շատ-շատ են նրանք, ովքեր ինչ-որ չափով ներդրում են ունեցել այսօրուայ արարողութեան մէջ. ուստի չեմ փորձի բոլորի անունները յիշատակել: Իմ խորին երախտագիտութիւնն եմ յայտնում իմ ընտանիքի անդամներին, ուսուցիչներին, աշխատակիցներին, բարեկամներին եւ ուսանողներին, որոնցից շատերը այսօր ներկայ են:
Մեր պատմութեան ընթացքում չենք ունեցել աւելի լաւ պայմաններ մեր լեզուն ու մշակոյթը ամրացնելու եւ տարածելու համար: Սբ. Գրիգոր Նարեկացին նշում է, որ իր մատեանը գրել է մեր պատմութեան խաղաղ պահերից մէկի ժամանակ: Մեզ նոյնպէս վիճակուել է ապրել նման համեմատաբար խաղաղ ժամանակաշրջանում: Այդ խաղաղ պահերին է, որ մշակոյթ է ստեղծւում, երբ ազգը հաւաքում է ստեղծագործական ներոյժը եւ լուծում իր առաջ ծառացած խնդիրները:
Լեզուն`որպէս կենդանի մշակոյթ, կազմուած է երկու հիմնական տարրերից` խորհրդանշային համակարգից եւ այդ համակարգը կրող, օգտագործող համայնքից: Երբ այս տարրերից մէկը կամ միւսը խախտուի, վտանգւում է լեզուն:
Այս պահին մեր իրականութեան մէջ, երկուսն էլ լուրջ խնդիրների առաջ են կանգնած, եւ քանի դեռ ուշ չէ, քանի հնարաւորութիւն կայ, լուծումներ պէտք է գտնել: Այդ խնդիրները կարելի է բաժանել երկու խմբի`
- Լեզուի գնահատում – Ճանաչել եւ գնահատել մեր լեզուն որպէս սուրբ ստեղծագործութիւն, իր դասական արտայայտմամբ` գրաբարի եւ դասական ուղղագրութեան տեսքով: Այսինքն` լեզուի խորհրդանշային համակարգի խնդիրը:
- Թարգմանութիւն – այսինքն` համայնքի խնդիրը, լեզուական համակարգը կրողների խնդիրը: Մեր գրականութիւնը եւ պաշտամունքը մատչելի դարձնել նախ եւ առաջ մեր իսկ ժողովրդին, որը, ճակատագրի բերումով, մեծ մասամբ չգիտէ հայերէնը եւ շատ հաւանական է բաւարար էլ չի իմանայ, գոնէ այս սերնդի կտրուածքով:
Առաջին խնդրին անդրադառնանք: Յաճախ լեզուն համարւում է լոկ գործիք: Դա նման է նրան, երբ ծառին նայելիս, տեսնում ենք միայն հրանիւթ կամ տախտակ: Սակայն ծառն ինքնին գեղեցկութիւն է: Նոյնը` լեզուն: Մեր լեզուն մեր ազգի հանճարի արտայայտութիւնն է, մանաւանդ գրաբարը եւ դասական ուղղագրութիւնը:
Դասական ուղղագրութիւնը մեր լեզուի բնածին պատկերն է: Աստուծոյ ներշնչմամբ այն մեզ տրուեց Սբց. Սահակի եւ Մեսրոպի միջոցով: Աստուածատուր մեր մարդկային պատկերի նման այն չպէտք է աղաւաղել, կոտրել եւ մասնատել: Մինչեւ 1922թ. մենք ունեցել ենք միասնական գրելաձեւ: Մեր ազգը, որքան էլ սփռուած կամ մասնատուած լինէր, իր ոգու ամբողջականութիւնը գտել էր դրանում: Այդ ամբողջականութիւնը ջարդուեց Մեծ Եղեռնի եւ յետագայ Սովետական ազգութիւնների նկատմամբ քանդիչ քաղաքականութեան հետեւանքով: Դասականը արգիլուեց. բայց վէրքը մնաց: Կան վէրքեր, որոնց բուժումը մեր ոյժերից վեր է:
Սակայն այս վէրքը բուժելի է, եւ պէտք է բուժուի: Ամբողջ հայութիւնը հիմա ազատ է` ազատ է ճանաչելու դասական ուղղագրութիւնը, ազատ է հիանալու դրա կատարելութեամբ, եւ ազատ է վերագտնելու այն: Այն մեր ընդհանուր ժառանգութիւնն է: Այն բոլորիս է պատկանում եւ բոլորիս է միաւորում: Ուրանալը, մոռացութեան մատնելը, անվայել է եւ մեր ազգի համար պատուաբեր չէ:
Գրաբարը նոյնպէս անփոխարինելի ազգային արժէք է: Այն ինքնին արուեստի գործ է: Այնինչ աշխարհաբարը հաղորդակցութեան միջոց է` ստեղծագործական ատաղձ: Սուրբ Թարգմանչաց հանճարով լոկ հիանալը բաւարար չէ: Այն լիարժէք գնահատելու համար անհրաժեշտ է անմիջական շփում այդ լեզուի հետ: Իւրաքանչիւր ուսեալ հային պէտք է ընձեռնուի հնարաւորութիւն, ցանկութեան դէպքում, գրաբար սովորել, որպէսզի կարողանայ կարդալ մեր առաջին գրութիւնները, գոնէ Աւետարանը: Գրաբար Աւետարանը կարդալով` արժէքային համակարգ եւ գրելու արուեստ ձեռք բերեցին գրեթէ բոլոր մեր գրողներն ու առաջնորդները 1600 տարի շարունակ, նոյնիսկ սովետական շրջանում որոշ դէպքերում: Մենք մեր արմատները պէտք է վերագտնենք եւ ամրանանք:
Երկրորդ խնդիրն այն է, որ պատմական աղէտների հետեւանքով, հայերի նշանակալից մասը հայերէն չգիտէ: Խզուել է լեզուի բնականոն փոխանցման կապը: Մեր ժողովրդի մի պատկառելի մասի հետ հնարաւոր է առընչուել միայն թարգմանութիւններով ու տեղեկան լեզուներով: Մենք կանգնած ենք մեր ազգի եւ եկեղեցու համար մի վճռական ընտրութեան առջեւ: Այդ ընտրութիւնը իրականացնելու համար հարկաւոր է հաւատ ու քաջութիւն: Եթէ հայերէն չիմացողներին լիարժէք ներգրաւենք մեր համայնքներում, ապա հնարաւոր է որ լեզուն եւ մշակոյթը մի օր արթնանան նրանց մէջ: Իսկ եթէ չներգրաւենք, ապա ամենայն հաւանութեամբ նրանց վերջնականապէս կորցնենք` այս անգամ, մեր ձեռքով: Անտարակոյս, առաջին այլընտրանքը մեր բոլորի յոյսն է: Քանի դեռ հնարաւոր է, պէտք է հաւաքենք մեր հօտը, յարմարացնելով մեր մօտեցումները նրանց կարիքներին եւ ունակութիւններին, այդ թւում նաեւ նրանց լեզուական ունակութիւններին, ինչպէս քաջաբար եւ նախախնամաբար արեցին Սբք. Սահակն ու Մեսրոպը իրենց ժամանակին:
Այս առթիւ պատշաճ է յիշել նրանց մեծ ներդրումը մեր ազգի բարգաւաճման եւ փրկութեան մէջ: Յոյս ունենանք, որ նրանց նման, մենք էլ այնքան քաջ, գործունեայ եւ հեռատես կը լինենք, որ մեր լեզուն, հաւատն ու մշակութը որպէս սեփականութիւն յանձնենք հարազատ ժառանգորդներին: Սբց. Սահակի ու Մեսրոպի օրհնութեամբ եւ ներշնչմամբ, կրկնապատկենք մեր ջանքերը նրանց առաքելութիւնը կատարելու եւ շարունակելու համար: Հարկաւոր է խոհեմ, քաջ եւ մեծահոգի վերաբերմունք մեր սփռուած հօտի ամէն մի անդամի նկատմամբ, նրանց հետ կապ հաստատելով այն պարզ, հոգատար, եւ իմաստուն ձեւով, որն եղել է Հայ Քրիստոնէութեան յատկանշական մօտեցումը դարեր շարունակ:
Եւս մի անգամ յիշենք Սբ. Գրիգոր Նարեկացու խօսքը: Մշակոյթը զարգանում է պատմութեան հազուադէպ խաղաղ արանքներում: Նման հնարաւորութիւն մեզ շնորհւում է հազար տարին մէկ: Օգտուենք մեզ ընձեռնուած այս յատուկ հնարաւորութիւնից:
