Մալքոլմ Գլադվել: Դավիթը և Գողիաթը (հայ)

Մալքոլմ Գլադվել (2013)

«Դավիթը և Գողիաթը:

Անզորները, ապիկարները և հսկաների դեմ մարտնչելու արվեստը»

Պաղեստինի խորքերում կա մի երկրամաս, որը հայտնի է Շեֆելա անվանմամբ: Այն կազմված է լեռնաշղթաների և հովիտների շարքից, որը Միջերկրածովյան լայնատարած հարթավայրի միջոցով Հրեական լեռները կապում է արևելքի հետ:

Դա արտասովոր գեղեցկությամբ վայր է, ուր կան խաղողի այգիներ, ցորենի արտեր և չինարիների ու խեժափիճիների անտառներ: Այն նաև մեծ ռազմավարական նշանակություն ունի:

Դարերից ի վեր, բազմաթիվ ճակատամարտեր են մղվել այդ շրջանը վերահսկելու համար, քանի որ ափամերձ գոտում գտնվողների համար դեպի Հրեական բարձրավանդակի Հեբրոն, Բեթղեհեմ և Երուսաղեմ քաղաքները տանող ամենահարմար ճանապարհներն անցնում են Միջերկրածովյան հարթավայրից սկիզբ առնող հովիտներով:

Ամենակարևոր հովիտը հյուսիսային մասում գտնվող Այալոնն է: Սակայն պատմական իրադարձություններով ամենահարուստը Էլահ հովիտն է: Էլահը այն վայրն է, որտեղ Սալադինը 12-րդ դարում դիմակայեց խաչակիր ասպետներին: Դրանից ավելի քան հազար տարի առաջ այդ հովիտը կարևոր դեր է խաղացել Սիրիայի հետ Մակաբյան պատերազմներում, իսկ ավելի հայտնի է Հին կտակարանի ժամանակներից, երբ Իսրայելի նորաստեղծ թագավորությունը պայքարում էր փղշտական բանակների դեմ:

Փղշտացիները Կրետե կղզուց էին: Նրանք ծովագնացական ժողովուրդ էին, որոնք վերաբնակվել էին Պաղեստինում և հաստատվել էին ափի երկայնքով: Իսրայելցիք Սավուղ թագավորի գլխավորությամբ բնակվում էին լեռներում: Մ.թ.ա. 11-րդ դարի երկրորդ կեսին փղշտացիները սկսեցին շարժվել դեպի արևելք, իրենց ուղին հարթելով Էլա հովտով գետնիվեր:

Նրանք ձգտում էին գրավել Բեթղեհեմի մոտի լեռնաշղթան և այդպիսով Սավուղի թագավորությունը բաժանել երկու մասի: Փղշտացիները մարտերում փորձառու և վտանգավոր էին, ինչպես նաև իսրայելցիների ոխերիմ թշնամիներն էին: Տագնապած Սավուղը հավաքեց իր մարդկանց և սարերից աճապարեց ներքև իջնել հակառակորդին դիմակայելու համար: Փղշտացիները ճամբար դրեցին Էլահի հարավային լեռնաշղթայի երկայնքով:

Իսրայելցիք իրենց վրանները խփեցին մյուս կողմում՝ հյուսիսային լեռնաշղթայի երկայնքով, և ստացվեց, որ երկու բանակները միմյանց են դիտում լեռնահովտի հակադիր կողմերից:

Կողմերից ոչ մեկը չէր հանդգնում տեղից շարժվել: Հարձակվելը կնշանակեր վար իջնել

բարձրունքից և հետո ինքնակործան կերպով վեր մագլցել թշնամու զբաղեցրած լեռնաշղթան: Ի վերջո, փղշտացիների համբերությունը սպառվեց: Նրանք իրենց ամենաուժեղ մարտիկին ուղարկեցին ներքև դեպի լեռնահովիտ անելանելի կացությունից դեմ առ դեմ կռվի միջոցով դուրս գալու համար:

Նա մի հսկա էր առնվազն 2,25 մ. հասակով և կրում էր բրոնզե սաղավարտ ու մարմնով մեկ պատված էր զրահով: Նա կրում էր տեգ, նիզակ և թուր: Նրա օգնականն, առաջ ընկած, կրում էր խոշոր վահանը: Հսկան դիմելով իսրայելցիներին բղավեց. «Ձեզնից մի մարդ ընտրեք և ուղարկեք ինձ մոտ: Եթե նա ինձ հաղթի մենամարտում և գետնով տա, մենք կդառնանք ձեր ստրուկները: Բայց եթե ես հաղթեմ ու գետնով տամ նրան, ապա դուք կդառնաք մեր ստրուկները և կծառայեք մեզ»:

Իսրայելական ճամբարում ոչ ոք տեղից չշարժվեց:

Ո՞վ կարող էր հաղթել նման սարսափազդու հակառակորդին:

Այնուհետև մի հովիվ տղա, ով Բեթղեհեմից եկել էր իր եղբայրներին ուտելիք հասցնելու համար, առաջ եկավ և ինքնակամ համաձայնվեց մարտնչել:

Սաղուլն առարկեց. «Դու չես կարող մարտնչել այս փղշտացու հետ, քանի որ դու պատանի ես, իսկ նա փոքր հասակից զինվորական է»: Սակայն հովիվը պնդում էր իրենը:

Նա պնդում էր, որ հանդիպել է այս մեկից ավելի վայրագ հակառակորդների: «Երբ առյուծը կամ արջը գալիս ու հոտից ոչխար են տանում, – ասաց նա Սաղուլին,- ես նրանց հետապնդում և սատկացնում եմ, ոչխարին ազատելով նրանց ճիրաններից»:

Սաղուլն այլընտրանք չուներ: Նա զիջեց, և հովիվ տղան վազեց սարն ի վար դեպի հովտում կանգնած հսկան:

«Ինձ մոտ արի, որ ես քո միսը տամ երկնքի թռչուններին և դաշտերի գազաններին», – գոռաց հսկան, երբ տեսավ իրեն մոտեցող մրցակցին: Այս կերպ սկսվեց պատմության ամենահայտնի մարտերից մեկը: Հսկայի անունը Գողիաթ էր. հովիվ տղայի անունը` Դավիթ:

Երբ Գողիաթը բղավում էր իսրայելցիների կողմը, նա հակառակորդին հրավիրում էր մենամարտի: Դա հին աշխարհում ընդունված սովորական վարվելակերպ էր: Բաց ճակատամարտին ծանր արյունահեղությունից խուսափելու համար, հակամարտության երկու կողմերը նշանակում էին մեկական մարտիկ որպես իրենց ներկայացուցիչ մենամարտում: Օրինակ Մ.թ.ա 1-ին դարի հռոմեական պատմիչ Քվինտուս Կլավդիուս Կվադրիգարիուսը պատմում է մի դյուցազնական ճակատամարտի մասին, որտեղ գալիացի մարտիկը ծաղրում է իր հռոմեական հակառակորդներին: «Դա անմիջապես բարձրացրեց ազնվազարմ ծագմամբ Տիտուս Մանլիուսի խոր վրդովմունքը», – գրում է Կվադրիգարիուսը: Տիտուսը գալլին մարտահրավեր է նետում. նա չէր կարող հանդուրժել, որ հռոմեական խիզխությունը անամոթաբար կասկածի տակ դրվի ինչ-որ գալլի կողմից:

Զինվելով լեգեոնականի վահանով և իսպանական թրով նա ելավ գալլի դեմ: Նրանց մենամարտը տեղի ունեցավ կամրջի վրա [Անիո գետի վրայով] երկու բանակների ներկայությամբ և խիստ լարված մթնոլորտում: Այսպիսով, նրանք ելան միմյանց դեմ՝գալլն, ըստ իր կռվելու ձևի, վահանն առաջ պարզած և պատրաստ լինելով հարձակմանը, իսկ Մանլիուսը ապավինելով ավելի շատ քաջությանը, քան հմտությանը հարվածեց իր վահանով հակառակորդի վահանին և գալլին հանեց հավասարակշռությունից:

Մինչ գալլը փորձում էր վերականգնել իր նախկին դիրքը, Մանլիուսը կրկին հարվածեց վահանով հակառակորդի վահանին, և նրան հարկադրելով իր դիրքը փոխելու: Այս կերպ նա սպրդեց գալլի թրի տակ և խոցեց նրա կուրծքն իր իսպանական շեղբով… Նրան սպանելուց հետո Մանլիուսը կտրեց գալլի գլուխը, պոկեց նրա լեզուն և այն փաթաթելով՝ քանի որ արնոտ էր, կախեց իր վզից:

Գողիաթն էլ այսպիսի մետամարտի էր սպասում՝ որում իր պես մի մարտիկ առաջ կգա ձեռնամարտի համար: Նրա մտքով չանցավ, որ մարտը կարող է լինել այլ կերպ, ուստի նա պատրաստվել էր իր պատկերացման համապատասխան:

Իր մարմնին հասցվելիք հարվածներից պաշտպանվելու համար նա հագել էր մի արտառոց զինաբաճկոն, որը պատրաստված էր հարյուրավոր իրար ծածկող բրոնզե ձկնանման թեփուկներից: Այն ծածկում էր Գողիաթի ձեռքերն ու հասնում էր ծնկներին և հավանաբար կշռում էր ավելի քան հարյուր փութ: Նա ուներ բրոնզե ծնկակալներ, որոնք պաշտպանում էին ոտքերը, իսկ դրանց ամրացված բրոնզե սալիկները ծածկում էին ոտնաթաթերը: Նա կրում էր ծանր մետաղյա սաղավարտ: Նա ուներ երեք առանձին զենք՝ բոլորն էլ հարմարեցված մերձամարտի համար: Նա բռնել էր խոցող նիզակ, որն ամբողջովին պատրաստված էր բրոնզից և ունակ էր թափանցելու վահանի, կամ անգամ՝ զրահի միջով:

Իր գոտկատեղին նա թուր ուներ: Իսկ որպես իր հիմնական զենք, նա կրում էր հատուկ տեսակի կարճ հեռահարության տեգ, որի կոթը «հաստ էր ջուլհակի հեծանի պես»: Դրան պարանով ամրացված էին ծանրություններ, որոնք թույլ էին տալիս կիրառել տեգը արտասովոր ուժգնությամբ և ճշգրտությամբ:

Ինչպես գրում է պատմաբան Մոշե Գարսիելը. «Իսրայելցիներին թվում էր, որ այդ արտասովոր տեգն իր ծանր կոթով և երկար ու ծանր երկաթե շեղբով, Գողիաթի հուժկու ձեռքով նետվելով կարող է խոցել ցանկացած բրոնզե վահան և բրոնզե զրահ միասին վերցրած»:

Հիմա պա՞րզ է, թե ինչու ոչ մի իսրայելցի չէր հանդգնում մենամարտել Գողիաթի դեմ: Այնուհետև հայտնվեց Դավիթը: Սաղուլը փորձում է նրան տալ իր սեփական թուրն ու զրահը, որպեսզի նա գոնե ինչ որ հնարավորություն ունենա կռվելու համար: Դավիթը մերժում է: «Ես չեմ կարող քայլել դրանցով»,- ասում է նա,- «քանի որ սովոր չեմ դրանց»: Դրա փոխարեն, նա կռանում ու վերցնում է հինգ հատ հարթ քար և դնում է դրանք իր ուսապարկի մեջ: Այնուհետև նա իջնում է հովիտ, վերցելով իր հովվական գավազանը: Գողիաթը նայում է իրեն մոտեցող տղային և իրեն անարգված է զգում:

Նա սպասում էր, որ կռվելու է փորձառու մարտիկի հետ: Դրա փոխարեն, նա տեսնում է հովիվ՝ մի տղայի, որի զբաղմունքն ամենաստորինն է բոլոր գործերի մեջ և որն ուզում է իր հովվական գավազանն օգտագործել իբրև մահակ Գողիաթի թրի դեմ: «Էս ի՞նչ է, շո՞ւն եմ»,- հարցնում է Գողիաթը մատնացույց անելով գավազանը,-«որ դու ինձ մոտ ես գալիս փայտերով»: Այն, ինչ տեղի է ունենում դրանից հետո, առասպելի պատմածն է: Դավիթն իր քարերից մեկը դնում է պարսատիկի կաշվե տոպրակի մեջ և կրակում է Գողիաթի բաց ճակատին:

Գողիաթն ապշած ընկնում է: Դավիթը վազում է նրա մոտ, վերցնում է հսկայի թուրն ու կտրում նրա գլուխը:

«Փղշտացիք տեսան, որ իրենց մարտիկը սպանված է»,- ասվում է աստվածաշնչյան պատմության մեջ,- «և նրանք փախան»: Ճակատամարտում հրաշքով հաղթանակ տարավ անզոր մարդը, ով որևէ կերպ չպետք է հաղթեր:

Այս կերպ ենք մենք իրար պատմել այս պատմությունը դարեր ի վեր: Այդպես «Դավիթն ու Գողիաթը» դարձվածքը մտել է մեր լեզվի մեջ, որպես անհավանական հաղթանակի փոխաբերություն: Սակայն, այստեղ խնդիր կա. դեպքերի նման մեկնաբանումը համարյա գրեթե բոլորովին սխալ է:

Հին ժամանակների բանակներն ունեին երեք տեսակ զինվորներ: Առաջինը հեծելազորն էր՝ զինված մարդիկ ձիերին հեծնած կամ մարտակառքերում: Երկրորդը հետևակն էր՝ հետիոտն զինվորներ, որոնք զրահ էին հագնում և կրում էին թրեր ու վահաններ: Երրորդը՝ նետող մարտիկներն էին, կամ ինչպես այսօր կասեին հրետանին՝ դրանք նետաձիգներն էին և, ամենակարևորը՝ պարսատիկավորները:

Պարսատիկավորները զինված էին կաշվե փոքրիկ տոպրակով, որի երկու կողմերին ամրացված էին երկար ճոպաններ: Պարսատիկավորները քար կամ կապարե գնդիկ էին դնում տոպրակի մեջ, ուժգին պտտում էին այն աճող արագությամբ ու բաց էին թողնում ճոպաններից մեկը, քարն առաջ նետելով:

Պարսատիկից օգտվելը պահանջում էր արտասովոր հմտություն և փորձ: Սակայն փորձառու ձեռքերում պարսատիկը դառնում էր ավերիչ զենք: Միջնադարյան շրջանի նկարները պատկերում են պարսատիկավորներ, որոնք թռչուններ են խփում թռիչքի ժամանակ: Պատմում են, որ իռլանդացի պարսատիկավորները կարող էին մետաղադրամին խփել շատ մեծ հեռավորությունից, միայն թե տեսնեին այդ մետաղադրամը, իսկ Հին կտակարանի Դատավորներ գրքում պարսատիկավորները նկարագրվում են որպես «մազի լայնության» չափով ճշգրիտ կրակողներ:

Փորձառու պարսատիկավորը կարող էր սպանել կամ լրջորեն վնասել մինչև երկու հարյուր մետր հեռավորության վրա գտնվող թիրախին:

1

Հռոմեացիներն անգամ հատուկ աքցաններ ունեին պարսատիկի միջոցով խեղճ զիվորի մարմինը մխրճված քարերը հանելու համար:

Պատկերացրեք, որ կանգնած եք բեյսբոլի բարձրագույն լիգայի գնդակ նետողի դիմաց, երբ նա նշան է բռնում ձեր գլխին: Դրա նման վիճակ է եղել պարսատիկավորի դեմ կանգնածների համար, այն տարբերությամբ, որ նետվողը ոչ թե խցանից ու կաշվից գնդակ է եղել, այլ ամուր քար: Պատմաբան Բարուխ Հալպերնը պնդում է, որ պարսատիկն այքան կարևոր է եղել հին ժամանակների պատերազմներում, որ երեք տեսակի զինվորները հավասարակշռում էին միմյանց, ինչպես որ հիմա քար-թուղթ-մկրատ խաղի ժամանակ կիրառվող երեք խաղանշաններից յուրաքանչյուրը:

Հետևակն իր երկար նիզակներով և զրահով կարող էր դիմակայել հեծելազորին: Հեծելազորն իր հերթին կարող էր հաղթել նետող զինվորներին, քանի որ ձիերի արագ վազքը “հրետանուն” թույլ չէր տալիս պատշաճ նշան բռնել: Իսկ նետող զինվորները մահացու ուժ էին հետևակի համար, քանի որ զրահով պատված մեծ ու դանդաղաշարժ զինվորը նստած բադ էր հիշեցնում պարսատիկավորի համար, ով քարեր էր նետում հարյուրավոր յարդ հեռավորությունից: “Սա է պատճառը, որ պելոպոնեսյան պատերազմում դեպի Սիցիլիա կատարված աթենական ռազմարժավը ձախողվեց”,- գրում է Հալպերնը:

“Տուցիդիդեսը մանրամասնորեն նկարագրում է, թե ինչպես է Աթենքի ծանր հետևակը ոչնչացվել լեռներում տեղական հետևակի կողմից, որը հիմնականում օգտագործել է պարսատիկ”: Գողիաթը ծանր հետևակային է: Նա մտածում է, որ ինքը մենամարտելու է մեկ այլ ծանր հետևակայինի հետ, ինչես դա եղել է Տիտուս Մանլիուսի մենամարտում գալլի հետ:

Երբ նա ասում է «Ինձ մոտ արի, որ ես քո միսը տամ երկնքի թռչուններին և դաշտերի գազաններին», գլխավոր դարձվածքը «Ինձ մոտ արին» է: Նա նկատի ունի, որ հակառակորդը մոտ գա իրեն և իրենք կռվեն մերձամարտում:

Երբ Սաղուլը փորձում է Դավիթին հանդերձավորել զրահով և նրան թուր տալ, նա գործում է նույն մտածողությամբ: Նա կարծում է, որ Դավիթը Գողիաթի հետ կռվելու է ձեռնամարտում: Դավիթը սակայն մտադիր չէ հարգել մենամարտի կանոններն ու ծեսերը: Երբ նա Սաղուլին ասում է, որ ինքը, որպես հովիվ արջեր և առյուծներ է սպանել, նա դա ասում է ոչ միայն որպես իր քաջության վկայություն, այլև մեկ ուրիշ բան է նկատի ունենում՝ որ ինքը Գողիաթի դեմ մարտնչելու է նույն ձևով, ինչ ձևով որ սովոր է կռվել վայրի գազանների դեմ՝ որպես նետող զինվոր:

Նա վազում է դեպի Գողիաթը, քանի որ առանց զրահի նա ունի արագություն և ճկունություն: Նա քար է դնում իր պարսատիկի մեջ և պտտում ու պտտում է այն, արագ ու ավելի արագ՝ վայրկյանում վեց կամ յոթ պտույտով, իր քարով նշան բռնելով Գողիաթի ճակատին, որը հսկայի միակ խոցելի տեղն էր: Իսրայելի պաշտպանության բանակի ձգաբանության փորձագետ Էյթան Հիրշը վերջերս մի շարք հաշվարկներ կատարեց, որոնք ցույց տվեցին, որ փորձված պարսատիկավորի կողմից 35 մետր հեռավորությունից նետված սովորական մեծության քարը Գողիաթի գլխին կհարվածեր վայրկյանում 34 մետր արագությամբ, ինչն ավելին է, քան պետք էր նրա գանգը թափանցելու համար և նրան տապալեր անգիտակից կամ մեռած վիճակում:

Հարվածող ուժի առումով դա հասարազոր է միջին մեծության ժամանակակից ատրճանակի գործողության: «Մենք պարզեցինք», – գրում է Հիրշը,- «որ Դավիթը կարող էր պտտել պարսատիկն ու Գողիաթին հարվածել մեկ վայրկյանից մի փոքր ավել ժամանակահատվածում՝ այնքան կարճ ժամանակում, որ Գողիաթը չէր կարող պաշտպանել իրեն և այդ ընթացքում կլիներ գործնականում անշարժ»:

Ի՞նչ կարող էր անել Գողիաթը: Նա կրում էր հիսուն կիլոյից ավելի սպառազինություն: Նա պատրաստվել էր մերձամարտում կռվելու համար, որի ժամանակ նա կարող էր անշարժ կանգնել և իր զենքերով ետ մղել հարվածներն ու իր նիզակով հուժկու հարված հասցնել: Նա Դավիթի մոտենալուն սկզբում նայում էր քամահրանքով, հետո զարմանքով, իսկ վերջում սարսափով՝ երբ հասկացավ, որ իր կողմից սպասվող մենամարտը հանկարծակի փոփոխության է ենթարկվել: «Դու իմ դեմ ես եկել թրով, նիզակով և տեգով»,- ասում է Դավիթը Գողիաթին,-« բայց ես քո դեմ եմ դուրս եկել ամենակարող Աստծո անունով, Իսրայելի բանակների Աստծո, ում դու հակառակվել ես: Այսօր Աստված քեզ կհանձնի իմ ձեռքը և ես քեզ վայր կգցեմ ու գլուխդ կկտրեմ… Այստեղ բոլոր հավաքվածները կիմանան, որ Աստված թրով կամ նիզակով չէ, որ փրկում է, քանի որ ճակատամարտն Աստված է և նա ձեզ բոլորիդ կհանձնի մեր ձեռքը»: Դավիթը երկու անգամ նշում է Գողիաթի թուրն ու նիզակը, կարծես ընդգծելու համար, թե որքան տարբեր են իր մտադրությունները:

Այնուհետև նա իր պայուսակն է մտնում քար հանելու համար, և այդ պահին արդեն հովտի երկու կողմերի լեռնաշղթաներից նայողներից ոչ մեկը Դավիթի հաղթանակն այլևս անհնարին չէր համարում:

Դավիթը պարսատիկավոր էր, և պարսատիկավորները հաղթում են հետևակին՝ առանց ջանքերի: «Գողիաթը Դավիթի դեմ նույնքան շանս ուներ»,- գրում է պատմաբան Ռոբերտ Դոհրենվենդը,- «որքան Բրոնզե դարի մարտիկն իր թրով կունենար 45 տրամաչափի ատրճանակով զինված հակառակորդի դեմ»:

2

Ինչու՞ Էլահի հովտում եղելությունը այսքան թյուրիմացություններ է տեղի տվել: Մի կողմից, մենամարտը բացահայտում է ուժի մասին մեր պատկերացումների անմտությունը: Դավիթի հաջողության հնարավորության վերաբերյալ Սաղուլ թագավորի թերահավատության պատճառն այն է, որ Դավիթը փոքրամարմին է, իսկ Գողիաթը հսկա:

Սաղուլն ուժի մասին մտածում է ֆիզիկական կարողության չափանիշներով: Նա չի ըմբռնում, որ ուժը կարող է ունենալ նաև այլ ձևեր՝ կանոնները խախտելու, նիզակն այլ բանով փոխարինելու կամ անսպասելի քայլերի դիմելու ձևեր: Սաղուլը միայնակ չէ այս սխալ մոտեցման մեջ: Ստորև ես կհիմնավորեմ, որ մենք շարունակում ենք նույն սխալը գործել նաև այսօր, ինչն իր հետևանքները թողնում է ամենուր՝ մեր երեխաներին կրթելու հարցերից սկսած մինչև այն բանը, թե մենք ինչպես ենք պայքարում հանցագործությունների և անկարգությունների դեմ:

Մյուս կողմից, կա մեկ այլ ավելի խորը խնդիր: Սաղուլը և Իսրայելացիք կարծում են, թե գիտեն ով է Գողիաթը: Նրանք Գողիաթի չափերից ելնելով եզրակացության են հանգում այն մասին, թե ինչի է ընդունակ այդ մարտիկը: Սակայն նրանք իրականում չեն տեսնում Գողիաթին: Իսկ իրականությունն այն է, որ Գողիաթի վարքագիծը տարակուսելի է: Նա ենթադրաբար պետք է հզոր մարտիկ լինի:

Սակայն նա չի գործում այդ կերպարին համապատասխան: Նա հովիտ է իջնում զինակրի ուղեկցությամբ՝ ծառայի, որը քայլում է նրա առջևում և կրում է նրա վահանը: Վահանակիրները հին ժամանակներում հաճախ ուղեկցում էին նետող զինվորներին մարտադաշտում, քանի որ նետ ու աղեղ օգտագործող նետագիգի ձեռքերը զբաղված էին և նա չէր կարող իրեն պաշտպանող որևէ լրացուցիչ բան կրել: Սակայն ինչու՞ է Գողիաթը, որը կանչում էր թրերով մենամարտի, կարիք զգում նետող զիվորի վահան կրող երրորդ մարդու ուղեկցության:

Ավելին, ինչու՞ էր նա Դավթին ասում. «Ինձ մոտ արի»: Ինչու՞ Գողիաթը չի կարող մոտենալ Դավթին: Աստվածաշնչյան վկայությունը նշում է, թե որքան դանդաղ էր շարժվում Գողիաթը, ինչը տարօրինակ բան է այնպիսի մեկի համար, ով համարվում է անսահման ուժի տեր ճակատամարտերի հերոս: Հարց է նաև, թե ինչու՞ Գողիաթը շատ ավել վաղ ուշադրություն չի դարձնում առանց որևէ թրի, վահանի կամ զրահի լեռն ի վար իջնող Դավթի տեսքին:

Երբ նա սկզբում տեսնում է Դավթին, նրա առաջին զգացումը լինում է անարգված լինելն, այլ ոչ թե սարսափը: Նա կարծես ուշադրություն չի դարձնում, թե ինչ է կատարվում իր շուրջը: Նա անգամ տարօրինակ մեկնաբանություն է անում, երբ վերջապես նկատում է Դավթին իր հովվական իրերով. «Էս ի՞նչ է, շուն եմ, որ դու ինձ մոտ ես գալիս փայտերով»: Բայց ինչու՞ «փայտերը» հոգնակիով:

Դավիթը միայն մեկ փայտ է կրում: Ներկայումս շատ բժիշկների կարծիքով, Գողիաթն իրականում առողջական լուրջ խնդիր ուներ: Նա իր տեսքով և խոսքով հիշեցնում է մարդու, ով տառապում է ակրոմեգալիայով՝ հիվանդություն, որն առաջանում է մաղասային գեղձի բարորակ ուռուցքի պատճառով: Ուռուցքն առաջացնում է աճի հորմոնի ավելցուկային արտադրություն, որով կարելի բացատրել Գողիաթի արտասովոր մեծությունը: (Պատմությանը հայտնի ամենաբարձրահասակ մարդը՝ Ռոբերտ Վադլոուն տառապել է ակրոմեգալիայից: Իր մահվան պահին նրա հասակը եղել է երկուս ու յոթ մետր, դեռևս հակված լինելով ավելի աճելուն): Ավելին, ակրոմեգալիայի կողմնակի տարածված ազդեցություններից են տեսողության խնդիրները:

Մաղասային ուռուցքները կարող են այնքան աճել, որ ճնշեն աչք տանող նյարդերը: Դրա հետևանքով, ակրոմեգալիայով հիվանդ մարդիկ սովորաբար տառապում են տեսողության խիստ սահմանափակությունից և երկտեսությունից, կամ՝ պատկերի կրկնակիությունից:

Ինչու՞ էր Գողիաթին դեպի հովիտ առաջնորդում օգնականը: Քանի որ օգնականը նրա տեսողական ուղեցույցն էր: Ինչու՞ էր նա այդքան դանդաղ շարժվում: Որովհետև աշխարհը նրա շուրջ մշուշոտ է: Ինչու՞ նրան այդքան երկար ժամանակ պահանջվեց հասկանալու համար, որ Դավիթը փոխել է կանոնները: Քանի որ նա Դավիթին չի տեսնում, մինչև Դավթի շատ մոտենալը: «Ինձ մոտ արի, որ ես քո միսը տամ երկնքի թռչուններին և դաշտերի գազաններին»,- բղավում է նա, և դրանում ակնարկ կա նրա խոցելիության մասին՝ ես կարիք ունեմ, որ մոտենաս ինձ, քանի որ այլ կերպ չեմ կարող որոշել քո տեղը: Իսկ այնուհետև գալիս է այլ կերպ անբացատրելի մասը,- . «Էս ի՞նչ է, շուն եմ, որ դու ինձ մոտ ես գալիս փայտերով»: Դավիթը միայն մեկ փայտ ուներ: Գողիաթը տեսնում էր երկուսը:

Այն, ինչ իսրայելցիք տեսնում էին լեռնագագաթից, ահարկու հսկան էր:

Իրականում, այն ինչը նրան հսկայական չափեր էր տվել, միաժամանակ նրա մեծագույն թուլության աղբյուրն էր: Սրանում կարևոր դաս կա ամեն տեսակի հսկաների հետ ճակատամարտելու վերաբերյալ: Հզորները և ուժեղները միշտ չէ, որ այն են, ինչ թվում են: Դավիթը վազելով մոտենում էր Գողիաթին, քաջությամբ և հավատքով հզորացած: Գողիաթը նրա մոտենալիս կույր էր, իսկ հետո վայր էր ընկել՝ չափազանց մեծ, դանդաղաշարժ և մշուշոտ աչքերով, հասկանալու համար, թե ինչպես է ամեն ինչ շրջվել: Այսքան տարի մենք այսպիսի պատմությունները սխալ ենք պատմել: Դավիթի և Գողիաթի պատմությունը ծառայում է վիճակը շտկելուն:

Պատկերացրեք, որ դուք պետք է ընդհանրացնեք վերջին 200 տարվա ընթացքում տեղի ունեցած բոլոր պատերազմները շատ մեծ և շատ փոքր երկրների միջև: Ասենք մի կողմը տասն անգամ ավելի մեծ է իր բնակչությամբ և ռազմական հզորությամբ, քան մյուս կողմը: Ձեր կարծիքով, ինչքա՞ն հաճախ է հաղթում ավելի մեծ կողմը: Ըստ իս, մեզնից մեծամասնությունը կկանգնի 100 տոկոսին մոտ թվի վրա: Տասնապատիկ տարբերությունը շատ է: Սակայն, փաստացի պատասխանը ձեզ կզարմացնի: Երբ քաղաքագետ Իվան Արեգին- Թոֆտը մի քանի տարի առաջ նման հաշվարկներ արեց, նրա ստացած թիվը 71.5 տոկոս էր: Թույլ երկիրը հաղթում է համարյա երեքից մեկ դեպքում: Այնուհետև, Արգին-Թոֆտը հարցադրումը մի փոքր այլ կերպ էր դնում:

Ի՞նչ կլինի պատերազմներում, եթե թույլ կողմը վարվի Դավթի պես՝ հրաժարվի պատերազմել այնպես, ինչպես ցանկանում է մեծ կողմը և դիմի ոչ ավանդական կամ պարտիզանական մարտավարության:

Պատասխանը՝ նման դեպքերում, թույլ կողմի հաղթելու տոկոսը 28.5-ից բարձրանում է մինչև 63.6 տոկոսի:

Որպես տեսական օրինակ՝ Միացյալ Նահանգների բնակչությունը տասն անգամ ավելի է, քան Կանադայինը:

Եթե այդ երկու երկրները պատերազմեն և Կանադան նախընտրի պայքարել ոչ ավանդական ձևով, ապա պատմությունը կարող է ձեզ հուշել, որ ճիշտը խաղադրույքը Կանադայի վրա դնելն է: Մենք թույլ կողմի հաղթանակները համարում ենք անհավանական իրադարձություններ: Այդ է պատճառը, որ Դավթի և Գողիաթի պատմությունը այսքան տարի աժանացել է մեծ ուշադրության: Սակայն Արեգին-Թոֆտի ասածի իմաստն այն է, որ դա ամենևին հազվագյուտ դեպք չէ: Թույլերը հաճախակի հաղթում են: Ուրեմն ինչու՞ ենք մենք ամեն անգամ ցնցվում, երբ որևէ Դավիթ հաղթում է որևէ Գողիաթի: Ինչու՞ ենք մենք մեքենայաբար ենթադրում, թե նա ով ավելի փոքր է, կամ ավելի աղքատ է, կամ նվազ հմուտ է պարտադիր կերպով պետք է լինի անբարենպաստ դրության մեջ: Օրինակ, Առեգին-Թոֆտի ցուցակում հաղթող թույլերից մեկը Թ.Ի. Լոուրենսն է (կամ, ինչպես որ նա ավելի հանրահայտ է՝ Լոուրենս Արաբացին), ով Առաջին համաշխարհային պատերազմի ավարտին մոտ առաջնորդեց արաբական ապստամբությունը Արաբիան զավթաց թուրքական բանակի դեմ:

Բրիտանացիներն օգնում էին արաբներին վերջիններիս ապստամբության հարցում, և բրիտանացիների նպատակը այն երկաթուղու ոչնչացումն էր, որ թուրքերը սարքել էին Դամասկոսից դեպի Հիջազի անապատի խորքերը:

Դա բարդագույն խնդիր էր: Թուրքերն ունեին ժամանակակից ահեղ բանակ: Դրան հակառակ, Լոուրենսը գլխավորում էր բեդվինների անհնազանդ խմբավորում: Նրանք հմուտ զորք չէին: Նրանք քոչվորեր էին: Սըր Ռեջինալդ Վինգեյթը, տվյալ տարածաշրջանում բրիտանական հրամանատարներից մեկը, նրանց անվանում էր «անվարժ ամբոխ, որում եղածների մեծ մասը երբեք հրացանից չէր կրակել»: Սակայն նրանք ամրակազմ էին և շարժունակ: Սովորական բեդվին զինվորը ոչինչ չէր կրում, բացի հրացանից, հարյուր փամփուշտից և քառասունհինգ ֆունտ ալյուրից, ինչի արդյունքում, նա կարող էր անապատում օրական կտրել 110 մղոնի չափ հեռավորություն, անգամ ամռանը:

Նրանք կես լիտր ջրից ավելի չէին վերցնում իրենց հետ, քանի որ շատ լավ էին կարողանում ջուր գտնել անապատում:

«Մեր առավելությունը կայանում էր արագության և ժամանակի մեջ, այլ ոչ թե՝ հարվածային ուժի», – գրում է Լոուրենսը: «Մեզ համար մեծագույն հասանելի ռեսուրսը ցեղախմբերի մարդիկ էին. մարդիկ որոնց առավելությունը շարժումն էր, տոկունությունը, անհատական խելքը, երկրի իմացությունը, խիզախությունը»:

18-րդ դարի գեներալ Մորիս դե Սաքսին են պատկանում նշանավոր խոսքերը, որ պատերազմը կայանում է ոտքերի մեջ, այլ ոչ թե ձեռքերի, իսկ Լոուրենսի զորքերն ամբողջովին ոտքեր էին:

1917թ. գարնանն իրականացված գործողությունների մի սովորական շարքում նրա մարդիկ մարտի 24-ին պայթեցրեցին երկաթուղու վաթսուն հատված և կտրեցին Բուարի հեռագրալարը, մարտի 25-ին ոչնչացրեցին մեկ գնացք և երկաթուղու քսանհինգ հատված Աբու ալ-Նաամում, մարտի 27-ին պայթեցրին երկաթուղու տասնհինգ հատված և կտրեցին մի հեռագրալար Իսթաբլ Անթառում, մարտի 29-ին գրոհեցին թուրքական կայազորներից մեկի դեմ և երկաթգծից գցեցին մեկ գնացք, մարտի 31-ին վերադարձան Բուար և կրկին պայթեցրին երկաթուղին. ապրիլի 3-ին պայթեցրին երկաթուղու տասնմեկ հատված Հեդիայում, ապրիլի 4-ին և 5-ին հարձակվեցին գնացքի վրա Վադի Դայջիի շրջանում և ապրիլի 6-ին ևս երկու հարձակում գործեցին: Լոուրենսի գլուխգործոցը հարձակումն էր նավահանգստային Աքաբա քաղաքի վրա:

Թուրքերը հարձակում էին սպասում Աքաբայի ծովախորշի արևմտյան կողմի ջրերում պարեկություն անող բրիտանական նավերից: Իսկ Լոուրենսը, դրա փոխարեն, որոշեց հարձակվել արևելքից, դեպի քաղաքը գալով անապատի անպաշտպան կողմից: Այդ անելու համար նա իր մարդկանց տարավ հանդուգն, վեց հարյուր մղոնանոց շրջանցիկ ռազմարշավի՝ Հիջազից դեպի հյուսիս սիրիական անապատ, ապա ետ դեպի Աքաբա: Սա տեղի ունեցավ ամռանը, Մերձավոր Արևելքի ամենաանհյուրընկալ տարածքով, դրան գումարած, Լոուրենսը խաբուսիկ ուղղություն վերցրեց դեպի Դամասկոս, մոլորեցնելու համար թուրքերին իր մտադրությունների վերաբերյալ: «Այս տարի հովտում թվում էր վխտում էին եղջերավոր իժերն ու աղմկող իժերը, կոբրաներն ու սև օձերը»,- ռազմարշավի փուլերից մեկի մասին գրում է Լոուրենսն իր «Իմաստության յոթ սյուները» գրքում,- «Մենք չէինք կարող հեշտությամբ ջուր վերցնել գիշերվա ընթացքում, քանի որ ջրավազաններում օձեր էին լողում կամ կծիկների նման կուտակվում էին դրանց եզրերին: Երկու անգամ աղմկող օձերը սողացին այնտեղ, ուր մենք տագնապային զանգեր էինք հարմարեցրել մեր շուրջը, երբ սուրճ խմելով հարցեր էինք քննարկում: Մեր մարդկանցից երեքը մահացան խայթոցներից, չորսը առողջացան մեծ փորձություններով, տանջանքներով և թունավարված վերջավորության այտուցմամբ: Հովիթաթների բուժումը կայանում էր տառապյալի խայթված մասը օձի կաշվով փաթաթելու և ղուրանից հատվածներ կարդալու մեջ՝ մինչև նրա մահանալը»: Երբ նրանք վերջապես հասան Աքաբա, Լոուրենսի մի քանի հարյուր մարտիկներից կազմված խմբավորումը ոչնչացրեց կամ գերի վերցրեց հազար երկու հարյուր թուրք և կորցրեց ընդամենը երկու մարդ: Թուրքերը պարզապես չէին մտածել, որ իրենց հակառակորդը կարող է այնքան խենթ լինել, որ իրենց վրա գա անապատից:

Սըր Ռեջինալդ Վինգեյթը Լոուրենսի մարդկանց անվանում էր «չմարզված խառնամբոխ»: Թուրքերին նա համարում էր անհաղթելի ուժ: Բայց տեսնու՞մ եք, թե իրականությունը որքան արտասովոր էր: Թուրքերի նման մեծ քանակությամբ զինվորներ, զենքեր և ռեսուրսներ ունենալն առավելություն է: Բայց դրանից դարձան անշարժուն և դրվեցին պաշտպանվողի վիճակում: Մինչդեռ շարժումը, տոկունությունը, անհատական խելքը, երկրի իմացությունը և խիզախությունը, որոնցով լիուլի օժտված էին Լոուրենսի մարդիկ, նրանց թույլ տվեցին անել անհնարինը, այն է, հարձակվել Աքաբայի վրա արևելքից՝ մի ռազմավարություն, որն այնքան հանդուգն էր, որ թուրքերը դա չէին սպասում:

Կան մի շարք առավելություններ, որոնք պայմանավորված են նյութական ռեսուրսներով, սակայն կան նաև առավելություններ, որոնք պայմավորված են նյութական ռեսուրսների բացակայությամբ: Եվ թույլերի այդքան հաճախ հաղթելու պատճառը կայանում է նրանում, որ վերը նշված երկու առավելություններից երկրորդը որոշ դեպքերում համարժեք է առաջինին:

Ինչ որ պատճառով, սա մեզ համար դժվար ըմբռնելու դաս է: Ըստ իս, մեր պատկերացումը, թե որն է առավելությունը, շատ քարացած է և սահմանափակ: Մենք որոշ բաներ գնահատում ենք որպես օգտակար, թեև դրանք իրականում այդպիսին չեն և այլ բաների մասին մտածում ենք իբրև անօգտակար. թեև իրականում դրանք մեզ դարձնում են ավելի ուժեղ և ավելի խելոք: Դավիթի և Գողիաթի մասին մեր վերլուծությունը փորձ է հասկանալու այդ սխալի հետևանքները: Երբ մենք տեսնում ենք հսկային, ինչու՞ ենք մեքենայաբար ենթադրում, որ նա կհաղթի մենամարտում: Եվ ինչն է տարբերում այն մարդկանց, ովքեր չեն ընդունում իրերի սովորական ընկալումն իբր անառարկելի, ինչպես օրինակ Դավիթը կամ Լոուրենս Արաբացին՝ այդ առումով:

Թ.Է. Լոուրենսը կարող էր հաղթել, քանի որ նա շատ հեռու էր Բրիտանական բանակին բնորոշ սպա լինելուց: Նա անգլիական լավագույն ռազմական ակադեմիաների գերազանցիկ շրջանավարտ չէր: Նա մասնագիտությամբ հնագետ էր և երազական արձակագիր: Իր զինվորական վերադասների մոտ գնալիս նա լինում էր տրեխներով ու բեդվինի լրիվ հանդերձանքով: Արաբերեն նա խոսում էր տեղաբնիկի պես, իսկ ուղտ վարում էր այնպես, կարծես ողջ կյանքում այդպես արած լիներ: Նրան չէր մտահոգում, թե ռազմական կառույցի պաշտոնյաներն ինչ էին մտածում իր «չմարզված խառնամբոխի» մասին, քանի որ քիչ առնչություն ուներ ռազմական կառույցի հետ:

Անցնենք Դավիթին: Նա պետք է որ իմանար, որ փղշտացիների հետ մենամարտերը պատշաճ է կատարել ձևականությունների պահպանմամբ, թրերը խաչելով: Սակայն նա հովիվ էր, ինչը հին ժամանակներում ամենաստորին գործերից մեկն էր: Նրան չէին հետաքրքրում զինվորական ծիսակատարության նրբությունները:

Արգին-Թոֆտը ուշադրություն էր դարձրել նույն հետաքրքիր օրինաչափությանը: Երբ որևէ թույլ կողմ կռվում էր Դավիթի նման, նա սովորաբար հաղթում էր: Սակայն, թույլ կողմ հանդիսացողները, շատ ավելի հաճախ Դավիթի պես չէին կռվում: Արգին-Թոֆտի կողմից արձանագրված անհամաչափ ուժերի 202 հակամարտություններում, թույլ կողմը 152 դեպքում նախընտրել է Գողիաթի հետ կռվել դեմ առ դեմ, ըստ ընդունված կարգի, և պարտվել է 119 անգամ: 1809թ. պերուացիները սովորական կարգով պատերազմեցին իսպանացիների դեմ և պարտվեցին, 1816թ. վրացիները սովորական կարգով պատերազմեցին ռուսների դեմ և պարտվեցին, 1817թ. փինդարցիները սովորական կարգով պատերազմեցին բրիտանացիների դեմ և պարտվեցին, 1817թ. Քանդիանի ապստամբության ժամանակ շրիլանկացիները սովորական կարգով պատերազմեցին բրիտանացիների դեմ և պարտվեցին, 1823թ. բիրմացիները նախընտրեցին բրիտանացիների դեմ պատերազմել սովորական ձևով և պարտվեցին:

Ձախողումների ցուցակն անվերջ է: 1940թ. կոմունիստական դիմադրության շարժումը Վիետնամում արնաքամ էր անում ֆրանսիացիներին, մինչև 1951թ. Վիետմին կազմակերպության ղեկավարներից Վո Նուեն Գիափը փոխեց կռվելու ոճը որդեգրելով ավանդական պատերազմելու տարբերակը, և անմիջապես մի շարք պարտություններ կրեց: Նույն բանն արեց Ջորջ Վաշինգտոնն Ամերիկյան հեղափոխության ժամանակ, դադարեցնելով պարտիզանական մարտավարությունը, որն այդքան լավ էր ծառայել գաղութաբնակներին հակամարտության առաջին տարիներին: «Արագորեն, որքան որ դա հնարավոր էր»,- գրում է Վիլյամ Փոլքը պատերազմելու ոչ ավանդական ձևերին նվիրված «Բռնի քաղաքականություն» աշխատությունում, Վաշինգտոնը,- «իր եռանդը ներդրեց բրիտանական բանակի նմանությամբ բանակ ստեղծելու մեջ: Դրա հետևանքով, նա սկսեց պարտություններ կրել մեկը մյուսի հետևից և համարյա տանուլ տվեց պատերազմը»:

Դա անիմաստ է, հիշելով Լոուրենսի երկար ռազմարշավը անապատի միջով դեպիԱքաբա: Իհարկե զինվորներին փայլուն համազգեստ հագցնելը և ֆլեյտայի ու թմբուկի տակ քայլել հրամայելն ավելի հեշտ է, քան նրանց օձերով վխտող անապատով 600 մղոն տանելը: Բասկետբոլում նունպես, ավելի հեշտ ու հարմար է ամեն միավորից հետո նահանջելը, վերականգնվելն ու նոր խաղ ցուցադրելը, քան ձեռքերը թափահարելով խմբվելն ու խաղահրապարակի յուրաքանչյուր դյույմի համար պայքար մղելը:

Թույլ կողմի մարտավարություններն ավելի դժվարին են: Երկրորդ համաշխարհային պատերազմին նախորդող տարիներին Բրիտանական կառավարությունը մտահոգված էր: Եթե պատերազմի դեպքում գերմանական ռազմաօդային ուժերը օդային խոշոր հարձակում կատարեին Լոնդոնի վրա, ապա, ըստ բրիտանական հրամանատարության համոզման, իրենք չէին կարող որևէ կերպ կասեցնել դա: Այդ ժամանակվա ամենահայտնի ռազմական տեսաբաններից մեկը, Բեյզիլ Լիդել Հարթը, հաշվարկել էր, որ գերմանական հարձակման առաջին շաբաթվա ընթացքում Լոնդոնի կորուստները քաղաքացիների շրջանում կարող էին լինել քարորդ միլիոն զոհվածներ և վիրավորներ: Ուինսթոն Չերչիլը Լոնդոնը նկարագրում էր իբրև «աշխարհի ամենամեծ թիրախը. մի տեսակ հսկայական, չաղ, արժեքավոր կով, որը կապված է գիշատիչ գազանին գրավելու համար»: Նա կանխատեսում էր, որ հարձակման դեպքում քաղաքն այն աստիճան անօգնական վիճակում կլինի, որ երեքից չորս միլիոն լոնդոնցիներ փախուստի կդիմեն դեպի գյուղական շրջաններ:

1937թ., պատերազմի նախօրյակին, բրիտանական ռազմական հրամանատարությունը զեկուցագիր կազմեց, որում կանխատեսված էին բոլոր հետևանքները՝ գերմանական շարունակական ռմբակոծման արդյունքը կլինի 600,000 զոհ, 1.2 մլն վիրավոր և խուճապ կառաջացնի քաղաքում: Մարդիկ կհրաժարվեն աշխատանքի դուրս գալ: Արդյունաբերական արտադրությունը կդադարի: Բանակն անօգուտ կդառնա գերմանացիների դեմ կռվելու համար, քանի որ զբաղված կլինի միլիոնավոր խուճապահար քաղաքացիների մեջ կարգ ու կանոն պահպանելով: Երկրի գործողությունները պլանավորողները սկզբում մտածում էին Լոնդոնում ստորգետնյա ռմբապաստարանների զանգվածային ցանց կառուցելու մասին, սակայն շուտով հրաժարվեցին այդ պլանից, մտավախություն ունեալով, որ այդտեղ ապաստան գտած մարդիկ այլևս դուրս չեն գա քաղաք: Նրանք քաղաքի սահմաններից դուրս հիմնեցին մի քանի հոգեբուժական հիվանդանոց, որպեսզի կարգավորեն, ըստ իրենց, սպասվող հոգեբանական խնդիրների հեղեղը: «Հիմքեր կան պնդելու»,- ասվում էր զեկուցագրում,- «որ սա կլինի պատերազմի մեր գինը»: 1940թ. աշնանը վաղուց ի վեր սպասվող հարձակումը սկսվեց: Ութ ամիս շարունակ, որը սկսվեց 57 հաջորդական գիշերային ավերիչ ռմբակոծություններով, գերմանական ռմբակոծիչներն աղմկում էին Լոնդոնի երկնքում, ցած նետելով տասնյակ հազարավոր տոննաներով ֆուգասային ռումբեր և միլիոնից ավելի հրկիզող հարմարանքներ:

Զոհվեցին 40 հազար մարդ և 46 հազարը վիրավորվեցին: Մեկ միլիոն շինություն վնասվեց կամ քանդվեց: Քաղաքի արևելյան մասում ամբողջական թաղամասեր ավերվեցին:

Տեղի ունեցավ այն, ինչից բրիտանական պաշտոնյաները վախենում էին, բացառությամբ լոնդոնցիների հնարավոր արձագանքի մասին նրանց բոլոր կանխատեսումների, որոնք սխալ դուրս եկան: Խուճապ երբևէ չառաջացավ:

Հոգեբուժական հիվանդանոցները, որոնք կառուցվել էին Լոնդոնի արվարձաններում, վերափոխվեցին ռազմական կարիքները հոգալու համար, քանի որ ոչ մի քաղաքացի այդտեղ չհայտնվեց: Ռմբակոծությունները սկսվելուն պես շատ կանայք ու երեխաներ տարհանվեցին գյուղական վայրեր: Բայց այն մարդիկ, ովքեր պետք է մնային քաղաքում, հիմնականում մնացին: «Կայծակնային պատերազմի» շարունակվելուն և գերմանական հարձակումների սատկացմանը զուգընթաց, բրիտանական իշխանությունները, ի զարմանս իրենց, ականատես եղան ոչ միայն խիզախության, այլ ավելի շուտ ռմբակոծությունների հանդեպ անտարբերությանը մոտ վերաբերմունքի: «1949թ. հոկտեմբերին ես առիթ ունեցա մեքենայով անցնելու Լոնդոնի հարավ-արևելյան մասով, այդ հատվածի վրա ռմբակոծություններից անմիջապես հետո»,- գրում է մի անգլիական հոգեբույժ պատերազմի ավարտից անմիջապես հետո,- «յուրաքանչյուր հարյուր մետրի վրա, կար ռմբափոս կամ ավերակ, որ մի ժամանակ եղել էր տուն կամ խանութ: Շչակը տագնապի ազդանշան էր հնչեցնում և ես սկսեցի նայել, թե ինչ է լինելու: Մի մայրապետ բռնեց իր կողմից ուղեկցվող երեխայի ձեռքը և շտապեց առաջ: Թվում էր, թե ես և նա միակ մարդիկն էինք, որ լսել էինք նախազգուշացնող ազդանշանը:

Փոքրիկ երեխաները շարունակում էին իրենց խաղը մայթերին, խանութպանները շարունակում էին իրենց սակարկությունը, մի ոստիկան վեհատեսիլ ձանձրույթով կարգավորում էր երթևեկությունը, իսկ հեծանվորդներն արհամարհում էին մահը և երթևեկության կանոնները: Ոչ ոք, որքան ես կարողացա տեսնել, անգամ չնայեց դեպի երկինք»:

Կարծում եմ կհամաձայնվեք, որ դժվար է սրան հավատալը: Կայծակնային պատերազմը շարունակվում էր: Պայթող ռումբերը մահացու կոտորակներ էին տարածում ամեն կողմ: Հրկիզող սարքերն ամեն գիշեր կարակի էին մատնում թաղամասերը: Ավելի քան մեկ միլիոն մարդ կորցրեց իրենց տները: Հազարավոր մարդիկ ամեն գիշեր լցվում էին մետրոյի կայարաններում ստեղծված ժամանակավոր կացարանները: Դրսում, օդանավերի դռռոցի, պայթյունների ձայների, հակաօդային զենքերի որոտի, շատապ օգնության և հրշեջ մեքենաների անվերջ ազդանշանների և տագնապային շչակների պատճառով ստեղծված աղմուկն անողորմ էր: 1940թ. սեպտեմբերի 12-ին լոնդոնցիների շրջանում կատարված հարցումներից մեկում հարցվածների մեկ երրորդն ասել է, որ նախորդ գիշերը չի կարողացել քնել, իսկ ևս մեկ երրորդը քնել է չորս ժամից քիչ:

Կարո՞ղ եք պատկերացնել, թե ինչ կերպ կվարվեին նյու-յորքցիները, եթե իրենց բարձրահարկերից մեկը ավերվեր ոչ թե մեկ անգամ, այլ ամեն գիշեր երկուսուկես ամսվա ընթացքում: Լոնդոնցիների արձագանքի տարածված բացատրությունը հանգում է բրիտանական հայտնի «պիրկ վերին շրթունք» ձևակերպմանը՝ ստոյիկությանը, որը հատկանշական է համարվում անգլիական բնավորության համար: (Զարմանալի չէ, որ այս բացատրությունը ամենագերադասելին է իրենց՝ բրիտանացիների շրջանում): Սակայն շուտով պարզ դարձավ, որ միայն բրիտանացիները չեն, որ այդպես են վարվում: Այլ երկրների քաղաքացիները, պարզվեց, նույնպես անկախատեսելիորեն տոկուն են ռմբահարումների նկատմամբ: Պարզվեց, որ ռմբակոծությունները չունեն այն ազդեցությունը, որը բոլորի կարծիքով պիտի լիներ: Միայն պատերազմի ավարտից հետո այդ հանելուկը լուծվեց կանադական հոգեբույժ Ջ.Թ.Մաք-Քըրդիի կողմից «Մարտական ոգու կառուցվածքը» գրքում: Մաք-Քըրդին պնդում է, որ երբ ռումբը վայր է ընկնում, այն բաժանում է բնակչությանը երեք խմբի:

Առաջին խումբը զոհվածներն են: Այդ մարդկանց համար ռմբակոծությունը, հասկանալի է, ամենաողբերգականն է: Սակայն, ինչպես նշում է Մաք-Քըրդին (գուցե մի փոքր սառնասրտորեն) «հանրության հոգեվիճակը կախված է ողջ մնացածների ռեակցիայից, ուստի այդ առումով, զոհվածները դեր չեն խաղում: Այս տեսնկյունից նայելով, փաստն ակնհայտ է, որ դիակները չեն վազվզում խուճապ տարածելով»: Մյուս խումբը նրանք են, ում մոտակայքում տեղի է ունեցել պայթյունը: Նրանք զգում են պայթյունը, տեսնում են ավերածությունը, սարսափում են նախճիրից, գուցե նաև վիրավոր են, սակայն նրանք վերապրում են խորապես տպավորված: «Տպավորված լինելն» այստեղ նշանակում է ռմբակոծության հետ կապված վախի ռեակցիայի զգալի զորացում: Այն կարող է արտահայտվել «ցնցման» ձևով՝ անորոշ մի եզրույթ, որն ընդգրկում է ամեն ինչ ապշած վիճակից կամ փաստացի շշմածությունից մինչև նյարդայնացություն և տեսած սարսափների վրա սևեռվածություն:

Երրորդ խումբը, ըստ նրա, այն մարդիկ են, ովքեր հեռու են եղել պայթյունից: Սրանք մարդիկ են, որ լսել են տագնապի ազդանշանը, տեսել են թշնամու ռմբակոծիչները վերևում և լսել են պայթող ռումբերի որոտը: Սակայն ռումբը հարվածել է փողոցի այլ հատվածի, կամ հարևան թաղամասին: Այս խմբի մարդկանց համար ռմբակոծման հետևանքները ճիշտ հակառակն են նրան, ինչ ապրել են պայթյունին մոտիկ եղած մարդիկ: Նրանք վերապրել են, և երբ դա տեղի է ունենում երկրորդ կամ երրորդ անգամ, ապա ռմբակոծման հետ կապված զգացմունքը, ըստ Մաք-Քըրդի, դառնում է «անխոցելիության հետ շաղախված հուզմունքի զգացում»:

Պայթյունին մոտիկ լինելը վնաս է պատճառում մարդուն: Իսկ հեռու գտնվելը ձեզ մոտ առաջացնում է անխոցելի լինելու զգացում: Կայծակնային պատերազմը վերապրած լոնդոնցիների օրագրերում և հիշողություններում պարունակվում են այս երևույթի անհամար օրինակներ: Ահա դրանցից մեկը. «Երբ հնչեց առաջին շչակը, ես իմ երեխաներին տարա պարտեզում սարքված ապաստարան և միանգամայն համոզված էի, որ մենք բոլորս զոհվելու ենք: Բայց ամեն ինչ անցավ, առանց որևէ բան պատահելու: Ապաստարանից դուրս գալուց ի վեր, ինձ մոտ համոզմունք կար, որ մեզ երբեք որևէ բան չի վնասի»:

Կամ, վերցնենք տան մոտակայքում պայթյուն տեսած երիտասարդ կնոջ օրագիրը. «Ես պառկած էի մնացել և ինձ անսահման երջանիկ ու հաղթական էի զգում: «Ինձ ռմբակոծել են» կրկին ու կրկին ասում էի ինքս ինձ, փորձարկելով այդ դարձվածքը նոր զգեստի պես՝ տեսնելու համար, թե այն որքան է հարմար: «Ինձ ռմբակոծել են…» «Ինձ ռմբակոծել են, ինձ»: Թվում էր թե դա սարսափելի բան է ասելու համար, երբ շատ մարդիկ գիշերը զոհվել և վիրավորվել էին: Բայց իմ ողջ կյանքում ես երբեք չէի զգացել նման մաքուր և անթերի երջանկություն»:

Ուրեմն ինչու՞ էին լոնդոնցիներն այդքան անտարբեր Կայծակնային պատերազմի նկատմամբ: Քանի որ՝ եթե 40 հազար զոհերը և 46 հազար վիրավորները բաշխենք ավելի քան ութ միլիոն բնակչություն ունեցող քաղաքային տարածքի վրա, ապա կստացվի, որ հեռավոր պայթյուններից քաջալերվող մարդկանց քանակն ավելի մեծաքանակ է եղել, քան մերձակա պայթյուններից վնասվածներինը:

«Մենք բոլորս ոչ միայն ենթակա ենք վախի»,- նշում է Մաք-Քըրդին,- «այլ նաև հակված ենք վախենալ վախենալուց, իսկ վախը հաղթահարելն առաջացնում է խանդավառություն…»:

«Այն դեպքում, երբ մենք վախենում ենք, որ խուճապի կենթարվենք ռմբակոծության ժամանակ, դրա ավարտվելուց հետո մյուսներին ցուցադրում ենք ոչ այլ ինչ, քան հանդարտություն: Մենք այժմ ապահով ենք: Նախորդ մտավախության և ներկա թեթևացման միջև հակադրությունն ու ապահովության զգացումը առաջացնում է ինքնավստահության զգացում, որը խիզախության հայրն ու մայրն է:

Կայծակնային պատերազմի ընթացքում կոճակի գործարանի միջին տարիքով մի աշխատողի հարցնում են, թե արդյոք նա կցանկանա՞ տարհանվել գյուղական վայր: Այդ մարդու տունը երկու անգամ ռմբակոծվել էր: Բայց ամեն անգամ, նրա կինը ողջ է մնացել: Նա մերժում է. «Ի՞նչ, և բաց թողնեմ այս ամե՞նը», – բացականչում է նա,- «Ոչ մի դեպքում՝ թեկուզ Չինաստանի ամբողջ ոսկու դիմաց: Այսպիսի բան երբեք չի եղել: Երբեք: Եվ երբևէ չի լինի»»: