Դիքենս: Սբ. Ծննդեան Երգը

Նախաբանի փոխարէն

Անգլիախօս աշխարհում Սուրբ Ծննդեան նշումն անկատար կը լինէր առանց Չարլզ Դիքենսի “Ծննդեան Երգը” բարոյախրատական հեքիաթի: Տարուայ այս հատուածում այս հեքիաթը զանազան տարբերակներով կարդացւում է դպրոցներում եւ համալսարաններում, բեմադրւում թատրոններում, հեռարձակւում ռադիոյով ու հեռուստատեսութեամբ: Մենք ձեռնարկեցինք այս երկի հայերէն մշակումը եւ անվճար բաշխումը` յուսալով, որ հասարակութիւնն առհասարակ եւ մանաւանդ երիտասարդութիւնը գոնէ որոշ չափով կ’օգտուի այս հեքիաթի զմայլեցուցիչ պատգամից` կարդալով կամ բեմադրելով այն լեզուի եւ գրականութեան դասընթացներին:

Հեքիաթում պատմւում է, թէ ինչպէս երեք ուրուական ոգիների այցի շնորհիւ վերափոխուեց Սքրուջ անունով մի գծուծ ծերուկ: Նա դարձաւ գթասիրտ ծանր վիճակում գտնուող մարդկանց եւ յատկապէս աղքատ երեխաների հանդէպ: Սքրուջն ստացաւ մի շատ կարեւոր դաս. նիւթական կամ քաղաքական ասպարէզում յաջողութիւնն ու հեղինակութիւնը բաւարար չեն երջանկութեան համար: Ինչպէս իր նախկին գործընկեր Մարլին էր ասում. “Գո՞րծ: Մարդկութեան բարեկեցութեան ապահովումն է եղել իմ գործը: Սէրը, ողորմածութիւնը, համբերութիւնը, բարեգործութիւնը – այս ամէնն են եղել իմ գործերը: Բայց ոչ մի բան չարեցի: Միայն փողի մասին էի մտածում: Ամէն մարդ պէտք է հոգայ իր շրջապատի մասին: Նրանք, ովքեր այդ չեն արել իրենց կեանքի ընթացքում, դատապարտուած են այդ անել մահուանից յետոյ: Նրանք դատապարտուած են թափառելու աշխարհով մէկ առանց հանգստի”:

Համաձայն Աստուածաշնչի` մենք մեր եղբօր պահապանն ենք, եւ` “Ամբարիշտ մարդկանց համար չկայ խաղաղութիւն”: Ինչպէս հռչակեցին հրեշտակները Քրիստոսի ծննդեան ժամանակ` 2000 տարի առաջ. “Փառք ի բարձունս Աստուծոյ, եւ յերկրի խաղաղութիւն, ի մարդիկ հաճութիւն”:

Դիքենսն այս հեքիաթը գրել է 1840-ական թուականներին: Այդ ժամանակ Իռլանդիայում սով էր, իսկ ամբողջ աշխարհում` ծանր տնտեսական ճգնաժամ: Դիքենսը լաւ գիտէր, թէ ինչ բան է աղքատութիւնը, եւ հասկանում էր նրա ծանր ազդեցութիւնը մարդկանց վրայ: Նա օգտագործեց իր գրչի “ուժը”` ընթերցողներին խթանելու դէպի իրենց կեանքի ու հասարակութեան բարեկարգումը: Գիտնականները շեշտում են այս գրքի իւրայատուկ դերը 19-րդ դարի Անգլիայի եւ ԱՄՆ-ի հասարակական ու տնտեսական բարեփոխումների մէջ: Մինչեւ այսօր էլ “Ծննդեան Երգը” ուշադրութիւն է հրաւիրում կեանքում առկայ տնտեսական անարդարութիւնների վրայ եւ ուսուցանում, որ բոլորս պարտաւոր ենք բարեացակամօրէն վերաբերուել այլ մարդկանց:

Թովմաս Սամուէլեան, Սուրբ Ծննդեան տօների նախօրէին, Երեւան 2003

ՍՈՒՐԲ ԾՆՆԴԵԱՆ ԵՐԳԸ

ԱՌԱՋԱԲԱՆ

Այս հոգեղէն փոքրիկ գրքում ես փորձել եմ արթնացնել ոգու մի գաղափար, որի շնորհիւ իմ ընթերցողները չեն նեղանայ ո՛չ իրենք իրենցից, ո՛չ միմեանցից, ո՛չ տօնական օրերից եւ ո՛չ էլ ինձնից: Թող այդ ոգին սիրով հաստատուի նրանց տներում, եւ ոչ ոք չցանկանայ բաժանուել նրանից:

Նրանց հաւատարիմ Ընկեր եւ Ծառայ

Չ. Դ.

Դեկտեմբեր, 1843թ.

Առաջին տուն

 Մարլիի ուրուականը

Սկսենք այն բանից, որ Մարլին մահացել էր: Դրանում կասկած չկար: Նրա թաղման վկայագիրը ստորագրել էին քահանան, գրագիրը, հուղարկաւորողը եւ գլխաւոր սգաւորը:

Անձամբ Սքրուջը ստորագրել էր այն: Իսկ Սքրուջի անունը բորսայում որոշիչ դեր ունէր: Ծեր Մարլին մեռած էր դռան մեխի պէս:

Ի դէպ, ես չեմ ուզում ասել` իբր սեփական փորձից գիտեմ, թէ դռան մեխի ինչն է յատկապէս մեռած: Անձամբ ես կ՛ասէի` դագաղի մեխը երկաթէ բոլոր իրերից ամենամեռածն է: Բայց այս խօսքում մեր նախնիների իմաստութիւնն է արտայայտուած, եւ իմ անարժան ձեռքերը չպէտք է փոխեն այն, թէ չէ երկիրը կը կործանուի: Այդ իսկ պատճառով թոյլ տուէք կրկնել, որ Մարլին մեռած էր դռան մեխի պէս:

Սքրուջը գիտէ՞ր, որ նա մեռած է: Իհարկէ գիտէր: Ինչպէ՞ս կարող էր այլ կերպ լինել: Սքրուջն ու Մարլին չգիտեմ, թէ քանի տարուայ գործընկերներ էին: Սքրուջը նրա միակ կտակակատարն էր, միակ հաւատարմատարը, միակ ժառանգորդը, միակ բարեկամն ու միակ սգաւորը: Այդուհանդերձ, Սքրուջն այդ տխուր դէպքից այնքան էլ չէր ընկճուել, ընդհակառակը, նա այդ օրն իրեն պահել էր հրաշալի գործարարի պէս եւ այն նշանաւորել յուսալի մի գործարքով:

Մարլիի թաղման մասին յիշատակումն ինձ կրկին բերեց այն մտքին, որից սկսել եմ: Կասկած չկայ, որ Մարլին մեռած էր: Սա պէտք է յստակ պատկերացնել, թէ չէ արտասովոր ոչինչ չի լինի այս պատմութեան մէջ: Եթէ նախքան բեմադրութեան սկսուելը մենք լիովին համոզուած չլինէինք, որ Համլէտի հայրը մեռած է, ապա գիշերաժամին հուժկու քամու ներքոյ նրա զբօսանքն իր տոհմական ամրոցի պարիսպների վրայ աւելի արտառոց չէր թուայ, քան կէսգիշերին քամոտ մի վայրում, ասենք` Ս. Պօղոսի եկեղեցու բակում, մէկ այլ տարէց մարդու անխոհեմ զբօսանքը, որի նպատակն էր ապշեցնել իր որդու հիւանդ երեւակայութիւնը:
Սքրուջը չէր ջնջել ծեր Մարլիի անունը գրասենեակի ցուցատախտակից: Մարլիի մահուանից երկար տարիներ անց նրա անունը մնացել էր գրասենեակի դռան վերնամասում` “ՍՔՐՈՒՋ և ՄԱՐԼԻ”: Այդ անունով էր յայտնի հիմնարկը:

Սկսնակ գործարարները Սքրուջին դիմելիս նրան անուանում էին երբեմն` Սքրուջ, երբեմն էլ` Մարլի, բայց նա երկու անուններին էլ արձագանքում էր: Նրա համար միեւնոյն էր:

Ա՜յ թէ ագահ էր այդ Սքրուջը: Շորթող ու խարդախ, գծուծ ու կռուարար ծեր մեղսագործ էր նա: Նա սառն ու կարծր էր կայծքարի պէս, եւ դեռ ոչ մէկին չէր յաջողուել խղճի կայծ հանել նրանից: Նա ծածկամիտ էր, ինքնամփոփ ու միայնակ, ինչպէս իր պատեանում թաքնուող ոստրէն: Հոգու սառնութիւնը սառեցրել էր նրա ծերունական դիմագծերը, երկարեցրել սրածայր քիթը, կնճռոտել այտերը, կաշկանդել քայլուածքը, կարմրեցրել աչքերը, կապտեցրել բարակ շուրթերը, կոշտացրել ճղճղան ձայնը: Նրա գլուխը, յօնքերը և նեղ կզակն ասես սառը եղեամով էին պատած: Այդ սառնութիւնը նա միշտ իր հետ էր կրում: Նոյնիսկ Շնիկի օրերին1 նրա գրասենեակը սառչում էր նրա ներկայութիւնից, իսկ Ծննդեան տօներին նա մէկ աստիճանով անգամ չէր մեղմացնում այդ սառնութիւնը: Շոգն ու ցուրտը չէին մտահոգում Սքրուջին: Ո՛չ տաք եղանակն էր նրան ջերմացնում, ո՛չ էլ ձմռան ցուրտն էր նրան սառեցնում: Ո՛չ մի հողմաշունչ քամի նրա պէս դաժան չէր, ո՛չ մի տեղատարափ ձիւն նրա պէս անգութ չէր, ո՛չ մի յորդառատ անձրև նրա պէս անողոք չէր: Վատ եղանակը երբեք չէր ազդում նրա վրայ: Տեղատարափ անձրեւը, կարկուտը, ձիւնը Սքրուջի մօտ կարող էին պարծենալ մի առաւելութեամբ. նրանք յաճախ էին առատօրէն թափւում ներքեւ, իսկ Սքրուջին խորթ էր առատաձեռնութիւնը:
Նրան երբեք չէին կանգնեցնում փողոցում` ուրախ բացականչելով. “Սքրու՜ջ, սիրելիս, ինչպէ՞ս էք, ե՞րբ էք գալու ինձ տեսութեան”: Ոչ մի մուրացկան նրանից ողորմութիւն չէր խնդրում, ոչ մի երեխայ նրան չէր հարցնում ժամը, եւ ոչ ոք նրան չէր խնդրում ցոյց տալ այս կամ այն ճանապարհը: Նոյնիսկ կոյրերին առաջնորդող շները կարծես ճանաչում էին Սքրուջին և երբ հեռուից տեսնում էին նրան, իրենց տէրերին քաշելով տանում էին դէպի բակերն ու մուտքերը և պոչը տարուբերելով` կարծես ասում էին. “Տէր իմ, լաւ է աչք չունենալ, քան չար աչք ունենալ”:
Բայց այս ամէնն արդեօք տխրեցնու՞մ էր Սքրուջին: Դա հէնց այն էր, ինչ նրան դուր էր գալիս: Նա իր կեանքի ուղին անցնում էր բոլորից խորշելով եւ մարդկային ամէն մի զգացում իրենից հեռու վանելով, եւ ովքեր լաւ ճանաչում էին նրան, ասում էին, թէ նրա նպատակն էլ հէնց դա է:

Մի անգամ` տարուայ ամենալաւ օրը` Սուրբ Ծննդեան նախօրէին, ծեր Սքրուջն աշխատում էր իր հաշուապահական գրասենեակում: Ցուրտ, քամոտ ու մառախլապատ եղանակ էր: Սքրուջը լսում էր, թէ ինչպէս են մարդիկ դրսում հազալով ետ ու առաջ վազում, տաքանալու համար ձեռքերով խփում կրծքին ու ոտքերով դոփում մայթին: Քաղաքի ժամացոյցը նոր էր երեքը խփել, բայց արդէն մութ էր, ասենք` ամբողջ օրը լուսաւոր չէր էլ եղել: Հարեւան գրասենեակների լուսամուտներին վառուող մոմերի լոյսերը կարմրաւուն բծերի նման արտացոլւում էին թանձր ու խաւար օդում: Մշուշը թափանցում էր բոլոր ճեղքերի ու բանալու անցքերի միջով, եւ այդ նեղ բակում թանձր մշուշի միջից հազիւ էին երեւում նոյնիսկ հանդիպակաց տները, որոնք նմանւում էին ուրուականների: Տեսնելով, թէ ինչպէս է գորշ ամպը ծաւալւում ու ծածկում շուրջբոլորը, կարելի էր մտածել, թէ Բնութիւնն ինքն է մօտակայ մի վայրում հսկայական կաթսայով գարեջուր պատրաստում տօնակատարութեան համար:

Սքրուջը գրասենեակի դուռը կիսաբաց էր թողնում, որպէսզի կարողանայ հետեւել իր գրագրին, որը փոքր ու մութ խցում, աւելի շուտ` ինչ¬որ բնում, գրագրութիւն էր անում:

Սքրուջի բուխարիում թոյլ կրակ էր վառւում, իսկ գրագրի մօտ կրակն այնքան թոյլ էր, որ թւում էր` միայն մի հատիկ ածուխ է մարմրում: Բայց գրագիրը չէր կարող ածուխ աւելացնել, որովհետեւ Սքրուջը ածխով լի արկղը պահում էր իր սենեակում, և հէնց որ գրագիրը ներս էր մտնում` գոգաթիակով ածուխ տանելու, Սքրուջն յայտարարում էր, թէ ստիպուած է նրան ազատել աշխատանքից: Այդ իսկ պատճառով գրագիրը փաթաթւում էր իր սպիտակ բրդեայ շարֆի մէջ և փորձում տաքանալ մոմի կրակով, բայց որովհետեւ զուրկ էր վառ երևակայութիւնից, դա նրան չէր յաջողւում:

-Սուրբ Ծննդեան տօնդ շնորհաւոր, քեռի, ուրախ տօն լինի, և Աստուած քեզ պահպանի,- լսուեց մի ուրախ ձայն:

Սքրուջի զարմիկի ձայնն էր: Նա այնքան արագ ներխուժեց սենեակ, որ Սքրուջն անակնկալի եկաւ, երբ նրան տեսաւ իր սեղանի մօտ կանգնած:

-Վահ, սա ի՞նչ յիմարութիւն է,- ասաց Սքրուջը:

Սքրուջի զարմիկը, սառնամանիքին արագ քայլելով, այնպէս էր տաքացել, որ թւում էր, թէ ջերմութիւն է արձակում: Այտերը կարմրել էին, աչքերը փայլում էին, և բերանից գոլորշի էր դուրս գալիս:

-Սուրբ Ծնու՞նդն է յիմարութիւն, քեռի,- հարցրեց զարմիկը, – վստահ եմ, որ քեզ սխալ հասկացայ:

-Ճիշտ հասկացար,- ասաց Սքրուջը,- ուրախ Սուրբ Ծնու՜նդ… Դու ի՞նչ իրաւունք ունես ուրախանալու, ի՞նչ առիթ ունես ուրախանալու. չէ՞ որ դու բաւական աղքատ ես:

-Այդ դէպքում,- ուրախ պատասխանեց զարմիկը,- դու ի՞նչ իրաւունք ունես տխրելու, ի՞նչ առիթ ունես մռայլուելու. չէ՞ որ դու բաւական հարուստ ես:

Սքրուջը, չունենալով աւելի լաւ պատասխան, կրկնեց իր “յիմարութիւն” բառը:

-Մի՛ զայրանա, քեռի,- ասաց զարմիկը:

-Ինչպէ՞ս չզայրանամ,- առարկեց Սքրուջը,- երբ ապրում եմ քեզ նման ապուշների աշխարհում: Ուրախ Սուրբ Ծնո՜ւնդ, ուրախ Սուրբ Ծնո՜ւնդ: Ի՞նչ է Սուրբ Ծնունդը քեզ համար, եթէ ոչ պարտքերի մարում, երբ բացարձակապէս փող չունես: Կամ երբ ժամանակն է տարեկան հաշուեկշիռ կազմելու, իսկ դու ամիսներ շարունակ ոչ մի եկամուտ չես ունեցել: Եւ չնայած տարիքդ մեծանում է մէկ տարով, բայց մի պենս անգամ չի աւելանում գրպանումդ: Եթէ իմ կամքով լինէր,- զայրացած շարունակեց Սքրուջը,- կ’ուզէի` ամէն մի յիմար, որն “Ուրախ Սուրբ Ծնունդ” կանչելով այս ու այն կողմ է վազում, խաշուէր իր տօնական պուդինգի մէջ և թաղուէր` փշարմաւի ճիւղը սրտում խրուած:

-Քեռի՜,- աղերսալի կանչեց զարմիկը:

-Զարմի՜կ,- խստօրէն առարկեց քեռին,- տօնիր Սուրբ Ծնունդը քո ձևով ու թոյլ տուր, որ ես էլ իմ ձևով տօնեմ:

-Տօնի՜ր,- կրկնեց զարմիկը, – բայց չէ՞ որ դու չես տօնում այն:

-Ուրեմն հանգիստ թող ինձ: Քեզ ի՞նչ օգուտ է տուել Սուրբ Ծնունդը կամ ի՞նչ օգուտ կարող այն քեզ տալ:

-Համարձակւում եմ ասել, որ կեանքում շատ բան կայ, որից կարող էի օգտուել, բայց չեմ օգտուել,- պատասխանեց զարմիկը,- այդ թւում նաև` Ծննդեան տօնից: Ես Սուրբ Ծնունդը պատւում եմ ոչ միայն նրա անուան ու ծագման սրբութեան համար, ես այն միշտ համարել եմ տարուայ ամենալաւագոյն ժամանակը: Դա բարութեան, ներողամտութեան, գթառատութեան և ուրախութեան բերկրալի ժամանակ է: Միակ օրերը ամբողջ տարեցոյցում, երբ տղամարդն ու կինը, ասես լուռ համաձայնութեամբ, ազատօրէն բացում են իրենց փակ սրտերը, երբ ամէն մարդ իր ստորադասին վերաբերւում է իբրեւ ընկերոջ, որը կեանքի նոյն ուղիով դանդաղ ընթանում է դէպի գերեզման, ոչ թէ իբրեւ մի այլ ցեղատեսակի, որն ընթանում է այլ ուղիով: Դրա համար էլ, քեռի, թէեւ Ծննդեան տօներին ոսկու կամ արծաթի մի կտոր չի աւելացել իմ գրպանում, բայց ես հաւատում եմ, որ Սուրբ Ծնունդն ինձ օգուտ տուել է և միշտ կը տայ, ու թող Աստուած օրհնի Սուրբ Ծնունդը:

Գրագիրն իր մութ անկիւնում ակամայից ծափահարեց, բայց անմիջապէս զգալով իր արարքի անպարկեշտութիւնը` նետուեց կրակը խառնելու և հանգցրեց կայծի վերջին նշոյլը:

-Եթէ մէկ անգամ էլ ձայնդ լսեմ,- ասաց Սքրուջը գրագրին,- աշխատանքից կ’ազատուես նախքան Սուրբ Ծնունդը: Յետոյ դառնալով զարմիկին` աւելացրեց.

– Իսկ դու, պարոն, առաջնակարգ հռետոր ես: Զարմանում եմ, թէ ինչու խորհրդարանում չես:

-Մի՛ բարկանա, քեռի: Վաղն արի մեզ մօտ ճաշելու:

Սքրուջը զարմիկի հրաւէրքին պատասխանեց հեգնանքով և մի շարք անէծքներ թափելով` ասաց, թէ աւելի շուտ նրան անիծուած կը տեսնի, քան կ’այցելի նրան:

-Բայց ինչու՞,- գոչեց զարմիկը,- ինչու՞:

-Իսկ ինչու՞ դու ամուսնացար,- հարցրեց Սքրուջը:

-Որովհետև սիրահարուել էի:

-Սիրահարուե՜լ էի,- փնթփնթաց Սքրուջը (կարծես դա աւելի մեծ անմտութիւն էր, քան “ուրախ Սուրբ Ծննունդը”),- ց’տեսութիւն:

-Չէ՛, քեռի, դու մինչ այդ էլ ինձ տեսութեան չէիր գալիս: Ինչու՞ ես հիմա ամէն ինչ բարդում ամուսնութեանս վրայ:

-Ց’տեսութիւն,- ասաց Սքրուջը:

-Բայց ես քեզնից ոչինչ չեմ ուզում և ոչինչ չեմ սպասում: Մի՞թէ չենք կարող ընկերներ լինել:

-Ց’տեսութիւն,- ասաց Սքրուջը:

-Սրտանց ցաւում եմ, որ այդքան յամառ ես: Ախր մենք երբեք չենք վիճել և հիմա կարող էինք բարեկամներ լինել: Ինչևէ, ես փորձեցի մտերմանալ քեզ հետ Սուրբ Ծննդեան պատուին և չեմ փոխի իմ տօնական տրամադրութիւնը: Դէ, ուրախ Սուրբ Ծնունդ, քեռի:

-Ց’տեսութիւն,- ասաց Սքրուջը:

-Եւ ուրախ Նոր տարի:

-Ց’տեսութիւն,- ասաց Սքրուջը:

Զարմիկը գրասենեակից դուրս եկաւ առանց զայրոյթի որևէ խօսքի: Նա կանգնեց դռան մօտ, որ տօնի առթիւ շնորհաւորի գրագրին, որը թէև ցրտից սառել էր, բայց Սքրուջից ջերմ գտնուեց և սիրալիր պատասխանեց նրան:

-Եւս մի խենթ,- մրթմրթաց Սքրուջը` լսելով գրագրի պատասխանը,- նոյնիսկ իմ խղճուկ գրագիրը, որը շաբաթական տասնհինգ շիլինգ է ստանում և կին ու ընտանիք ունի, խօսում է ուրախ Սուրբ Ծննդեան մասին: Մարդ սրանցից գժանոց կը փախչի:

Այս խենթը, ուղեկցելով Սքրուջի զարմիկին, երկու նոր այցելու էր ընդունել: Նրանք յաղթանդամ ու բարետես պարոններ էին` ձեռքներին պահած գրքեր ու թղթեր: Նրանք գլխարկները հանած կանգնել էին գրասենեակում և, Սքրուջին տեսնելով, գլխի շարժումով բարևեցին նրան:

-Եթէ չեմ սխալւում, “Սքրուջ և Մարլի” գրասենեակն է,- հարցրեց պարոններից մէկը` նայելով ձեռքի ցուցակին,- ու՞մ հետ պատիւ ունեմ խօսելու. պարոն Սքրուջի՞, թէ՞ պարոն Մարլիի:

-Պարոն Մարլին արդէն եօթ տարի է, ինչ մահացել է,- պատասխանեց Սքրուջը,- ուղիղ եօթ տարի առաջ, հէնց այս օրը` Սուրբ Ծննդեան նախօրէին, նա մահացաւ:

-Մենք չենք կասկածում, որ հանգուցեալի առատաձեռնութիւնը յատուկ է նաև իր գործընկերոջը,- ասաց պարոնը` ներկայացնելով իր փաստաթղթերը:

Եւ նա չէր սխալւում, որովհետև այդ պատուարժան գործընկերները հոգեհարազատ էին միմեանց:

Լսելով այդ չարաբաստիկ “առատաձեռնութիւն” բառը` Սքրուջը խոժոռուեց և այցելուին վերադարձրեց փաստաթղթերը:

-Տօնական այս օրերին, պարոն Սքրուջ,- շարունակեց այցելուն` գրիչ վերցնելով սեղանից,- աւելի քան երբևէ հարկ է, որ մենք օգնենք տառապեալ աղքատներին ու կարիքաւորներին: Հազարաւոր մարդիկ չեն կարող հոգալ իրենց նուազագոյն կարիքները, հարիւր հազարաւորներ զուրկ են կեանքի հասարակ պայմաններից:

-Մի՞թէ բանտեր չկան,- հարցրեց Սքրուջը:

-Իհարկէ կան,- պատասխանեց այցելուն` գրիչը դնելով տեղը:

-Իսկ Ուղղիչ տնե՞ր2,- շարունակեց Սքրուջը,- դրանք դեռ գործու՞մ են:

-Դեռ գործում են,¬ պատասխանեց պարոնը,- բայց ուրախ կլինէի յայտնել, որ չեն գործում:

-Ուրեմն Պատժիչ Աղացը3 և Աղքատների օրէնքը ուժի մէ՞ջ են:

-Երկուսն էլ ուժի մէջ են:

-Օ՜հ, իսկ ես ձեր խօսքերից սկզբում վախեցայ` կարծելով, թէ դադարեցուել է դրանց օգտակար գործունէութիւնը,- ասաց Սքրուջը,- շատ ուրախ եմ լսել այդ:

-Համոզուած լինելով, որ այդ օրէնքները և հաստատութիւնները չեն տալիս քրիստոնեայի հոգուն ու մարմնին անհրաժեշտ սնունդ,- պատասխանեց պարոնը,- մենք որոշել ենք հիմնադրամ ստեղծել` աղքատների համար մի քիչ կերակուր, խմիչք և տաք հագուստ գնելու համար: Մենք ընտրել ենք հէնց այս օրերը, որովհետև սա մի ժամանակ է, երբ Կարիքը սրւում է, իսկ Առատութիւնն ուրախութիւն է պարգևում: Ինչքա՞ն գրեմ Ձեր անուան դիմաց:

-Ոչի՛նչ,- ասաց Սքրուջը:

-Դուք ուզում էք, որ Ձեր անունը չտրուի՞:

-Ուզում եմ, որ ինձ հանգիստ թողնէք,- պատասխանեց Սքրուջը,- դուք հարցնում էք, թէ ես ինչ եմ ուզում, պատասխանում եմ` ես չեմ տօնում Սուրբ Ծնունդը և չեմ էլ ուզում անբաններին օգնել, որ Սուրբ Ծնունդ տօնեն: Ես օգնում եմ ակնարկածս հաստատութիւններին, և դա բաւական թանկ է նստում ինձ վրայ: Ում վիճակը լաւ չէ, կարող է գնալ այդ հաստատութիւնները:

-Շատերը չեն կարող գնալ, իսկ մի մասն էլ գերադասում է մեռնել, քան գնալ այնտեղ:

-Եթէ նրանք գերադասում են մեռնել, ուրեմն թող մեռնեն: Դրանով կը կրճատուի բնակչութեան աւելորդ քանակը,- ասաց Սքրուջը, – եւ, վերջապէս, ես չգիտեմ այդ մասին:

-Բայց Դուք պարտաւոր էք իմանալ,- նկատեց պարոնը:

-Դա իմ գործը չէ,- հակաճառեց Սքրուջը,- ամէն մարդ պէտք է իր գործով զբաղուի և չխառնուի ուրիշի գործերին: Իսկ ես շատ զբաղուած եմ: Ց’տեսութիւն, պարոնայք:

Տեսնելով, որ շարունակելն անօգուտ է, այցելուները հեռացան: Սքրուջն ինքն իրենից գոհ և իր համար անսովոր բարձր տրամադրութեամբ վերադարձաւ իր գործերին:

Այդ ընթացքում մշուշն ու խաւարը այնքան էին խտացել, որ մարդիկ բոցկլտացող ջահերով վազվզում էին այս ու այն կողմ` առաջարկելով իրենց ծառայութիւնները` գնալ կառքերի առջևից ու լուսաւորել ճանապարհը:

Եկեղեցու հինաւուրց աշտարակը, որի խռպոտ, հին զանգը գոթական պատուհանից միշտ գաղտագողի նայում էր Սքրուջին, դարձաւ անտեսանելի և սկսեց ամպերում խփել ժամերն ու քառորդները` յետևից թողնելով թրթռացող ձայներ, ասես դողդողար ցրտից: Եղանակն աւելի ցրտեց: Գլխաւոր փողոցին յարակից բակի անկիւնում մի քանի աշխատաւորներ նորոգում էին գազի խողովակները: Նրանք մեծ խարոյկ էին վառել կրակարանում, որի շուրջ հաւաքուել էին մի խումբ ցնցոտիաւոր մարդիկ: Նրանք տաքացնում էին իրենց ձեռքերը և աչքերը թարթելով` հմայուած նայում էին բոցավառուող կրակին: Մոռացութեան մատնուած ջրի ծորակից հոսող ջուրը, դանդաղ սառչելով, վերածւում էր մարդատեաց սառոյցի: Ջահերով լուսաւորուած խանութները, որտեղ ջերմութիւնից ճթճթում էին փշարմաւի ճիւղերն ու հատապտուղները, իրենց պայծառութեամբ կարմրեցնում էին անցորդների գունատ դէմքերը: Մսավաճառների և նպարավաճառների խանութներում առևտուրը վերածուել էր ճոխ հանդէսի, և անհնար էր հաւատալ, որ այդ շքեղ տեսարանը կապ ունի այնպիսի առօրէական երևոյթի հետ, ինչպիսին առևտուրն է: Լորդ քաղաքապետն իր հսկայական առանձնատանը հրամաններ էր տալիս յիսուն խոհարարներին ու սպասաւորներին` պատրաստուել Սուրբ Ծննդեան տօնին, ինչպէս վայել է քաղաքապետի տան անդամներին: Նոյնիսկ խղճուկ դերձակը, որին նախորդ երկուշաբթի նա տուգանել էր հինգ շիլինգ` հարբած լինելու և փողոցում կռիւ փնտրելու համար, իր ձեղնայարկում յաջորդ օրուայ պուդինգն էր խառնում, իսկ նրա նիհար կինն ու երեխան շտապում էին դուրս գալ` տաւարի միս գնելու:

Մառախուղը թանձրանում էր, ցուրտը` սաստկանում: Մարմնի մէջ թափանցող դաժան ցուրտ էր: Եթէ սուրբ Դունսթանն4 իր սովորական զէնքերն օգտագործելու փոխարէն այս սառնամանիքով կսմթէր սատանայի քիթը, ապա նա անկասկած կ’ոռնար այդ ուժեղ կսմթոցից: Մի պատանի, որի փոքրիկ քիթը սոված սառնամանիքը կրծել ու քաշքշել էր այնպէս, ինչպէս շներն են ոսկորները կրծում, մօտեցաւ Սքրուջի գրասենեակի դռանը` փորձելով բանալու անցքից նրա համար Սուրբ Ծննդեան երգ երգել: Բայց առաջին իսկ բառերից`

“Աստուած օրհնի ձեզ, ուրա՛խ պարոնայք,

Եւ ոչինչ ձեզ չվախեցնի…”,

Սքրուջն այնպէս զայրացած վերցրեց քանոնը, որ երգող պատանին սարսափահար փախաւ` կողպէքի անցքը թողնելով մշուշին և Սքրուջին հոգեհարազատ սառնամանիքին:

Վերջապէս ժամանակն էր գրասենեակը փակելու: Սքրուջը դժկամօրէն իջաւ բարձրադիր աթոռակից և խորդանոցում անհամբեր սպասող գրագրին անխօս հասկացրեց, որ կարելի է գնալ: Գրագիրն իսկոյն հանգցրեց մոմը և դրեց գլխարկը:

-Ենթադրում եմ, որ վաղն ամբողջ օրը չէք ուզում գալ աշխատանքի,- ասաց Սքրուջը:

-Եթէ յարմար գտնէք, պարոն:

-Յարմար չեմ գտնում,- ասաց Սքրուջը,- եւ դա արդար չէ: Եթէ դրա համար ես կէս կրոն պակասեցնեմ Ձեր աշխատավարձից, Դուք Ձեզ վիրաւորուած կզգաք, ճի՞շտ է:

Գրագիրը մեղմ ժպտաց:

-Բայց Դուք չէք մտածում,- շարունակեց Սքրուջը,- որ ես նոյնպէս ինձ վիրաւորուած եմ զգում, երբ չաշխատած օրուայ համար Ձեզ աշխատավարձ եմ տալիս:

Գրագիրը նկատեց, որ դա լինում է տարին մէկ անգամ:

-Դա խղճուկ արդարացում է ամէն տարի դեկտեմբերի քսանհինգին մարդուն կողոպտելու համար,- ասաց Սքրուջը` վերարկուն մինչև կզակը կոճկելով, – բայց ինչպէս տեսնում եմ` ուզում էք ամբողջ օրն ազատ լինել: Ուրեմն միւս օրը վաղ առաւօտից այստեղ կլինէք:

Գրագիրը խոստացաւ, որ այդպէս էլ կանի, և Սքրուջը փնթփնթալով դուրս եկաւ: Գրասենեակն ակնթարթօրէն փակուեց: Գրագիրը, որի համար վերարկուն շքեղութիւն էր, փաթաթուեց իր սպիտակ բրդեայ շարֆով և, Սուրբ Ծննդեան նախօրէի պատուին մի խումբ տղաների հետ քսան անգամ սահելով Քորնհիլից5 ներքև, ինչքան ուժ ունէր արագ վազեց տուն` դէպի Քեմդեն Թաուն6` աչքակապուկ խաղալու իր երեխաների հետ:

Սքրուջը կերաւ իր տաղտկալի ճաշը տաղտկալի պանդոկում, որտեղ սովորաբար ճաշում էր, կարդաց բոլոր թերթերը, թերթեց իր բանկային գրքոյկը և գնաց տուն` քնելու: Նա ապրում էր մի բնակարանում, որը ժամանակին պատկանել էր իր հանգուցեալ գործընկերոջը: Տունը մռայլ սենեակների մի շարան էր եւ գտնւում էր իրար մօտ կառուցուած շէնքերի յետևում: Ակնյայտօրէն այն ճիշտ տեղում չէր կառուցուած, և մարդ ակամայից սկսում էր մտածել, թէ վաղ պատանեկութեան տարիներին միւս տների հետ պահմտոցի խաղալիս այն մտել էր այդտեղ և կորցրել էր ելքի ճանապարհը: Հիմա այն շատ հին ու մռայլ շէնք էր, և բացի Սքրուջից ոչ ոք չէր ապրում այնտեղ: Միւս բնակարանները վարձով էին տրւում` որպէս գրասենեակներ: Բակն այնքան մութ էր, որ նոյնիսկ Սքրուջը, որը գիտէր բակի իւրաքանչիւր քարը, ստիպուած էր խարխափելով անցնել: Մշուշն ու եղեամն այնպէս էին պատել տան սև, հին մուտքը, որ թւում էր, թէ Եղանակի Ոգին է իր ծանր մտորումներով նստել տան շեմին:

Եւ այսպէս, ակնյայտ փաստ էր, որ դռան թակիչը իւրայատուկ ոչինչ չունէր, պարզապէս այն շատ մեծ էր: Ակնյայտ փաստ էր նաև ան հանգամանքը, որ Սքրուջն այդ տանը բնակուելու օրուանից ամէն առաւօտ ու երեկոյ տեսնում էր այդ թակիչը: Կասկածի ենթակայ չէր ևս մի հանգամանք. Սքրուջը բնաւ օժտուած չէր երևակայութեամբ, ինչպէս և Լոնդոն Սիթիի7 ցանկացած բնակիչ, բացառութիւն չէին անգամ (և սա համարձակ է ասուած) քաղաքային վարչութեան, քաղաքային խորհրդի եւ վաճառականների միութեան անդամները7: Չպէտք է մոռանալ նաև, որ Սքրուջը, կէսօրին մէկ անգամ յիշելով Մարլիին, այլևս երբեք չմտաբերեց եօթ տարի առաջ վախճանուած իր գործընկերոջը: Դէ հիմա թող որևէ մէկն ինձ բացատրի, եթէ կարող է, թէ ինչպէ՞ս պատահեց, որ Սքրուջը բանալին կողպէքի մէջ մտցրեց թէ չէ, իր առջև տեսաւ ոչ թէ թակիչը, որն ի դէպ ոչ մի փոփոխութեան չէր ենթարկուել, այլ տեսաւ Մարլիի դէմքը:

Մարլիի դէմքը: Այն ընկղմուած չէր անթափանց խաւարում, ինչպէս բակի միւս առարկաները: Ընդհակառակը, այն աղօտ լոյս էր ճառագում, ինչպէս հոտած խեցգետինը` մութ նկուղում:

Այն ո՛չ զայրոյթ էր արտայայտում, ո՛չ էլ յանդիմանանք, այլ նայում էր Սքրուջին, ինչպէս սովորաբար Մարլին էր նայում` խորհրդաւոր ակնոցները բարձրացրած խորհրդաւոր ճակատին: Նրա մազերը տարօրինակ ձևով շարժւում էին, կարծես վառարանից արձակուող տաքութիւնից էին տարուբերւում, աչքերն էլ, չնայած լայն բացուած, բայց բացարձակապէս անշարժ էին: Այդ ամէնը նրա մեռելային գունատութեան հետ սարսափ էր ներշնչում: Բայց նրա կերպարանքն այնքան սարսափելի չէր, որքան մի բան, որն ասես նրանից դուրս էր:

Երբ Սքրուջը զարմացած աչքերը յառեց այս երևոյթին, այն կրկին վերածուեց դռան թակիչի:

Սխալ կլինի ասել, թէ Սքրուջը չվախեցաւ, և նրա երակներով սարսուռ չանցաւ. մի բան, որ չէր զգացել մանկութիւնից ի վեր: Բայց մի րոպէ վարանելուց յետոյ նա նորից բռնեց բանալին, որը թողել էր կողպէքի մէջ, վճռականօրէն պտտեց, ներս մտաւ և վառեց մոմը:

Նախքան դուռը փակելը նա մի պահ յապաղեց ու զգուշօրէն նայեց դռան յետևը` ասես վախենալով նախասրահում տեսնել Մարլիի մազերի ցցուած հիւսքը: Բայց դռան յետևում ոչինչ չկար, բացի պտուտակներից ու պնդօղակներից, որոնցով ամրացուած էր թակիչը: Սքրուջը, մրթմրթալով. “Թու՛ քեզ, անիծուած”, աղմուկով փակեց դուռը:

Աղմուկը որոտի նման տարածուեց տան մէջ: Վերնայարկի բոլոր սենեակները և ներքնայարկում գտնուող գինեվաճառի մառանի բոլոր տակառները մէկ առ մէկ արձագանքեցին դռան դղրդիւնին: Սքրուջն արձագանքներից վախեցող մարդ չէր: Նա կողպեց դուռը և, մոմն ուղղելով, աստիճաններով դանդաղ բարձրացաւ:

Այս միջանցքը ձեզ կարող է յիշեցնել մի շատ հին աստիճանավանդակ կամ խորհրդարանի ընդունած մի նոր արատաւոր որոշում, որոնց միջով կարելի է սլանալ վեց ձի լծուած կառքով8: Բայց ես ուզում եմ ասել, որ այդ սանդուղքներով շատ հանգիստ կարող էր նաև դիակառք անցնել, ըստ որում լայնակի` կողափայտերը դէպի պատը, դուռը` դէպի ճաղաշարքը: Նոյնիսկ այդ դէպքում աստիճանների վրայ ազատ տեղ կը մնար: Գուցէ պատճառն այդ էր, որ Սքրուջին թուաց, թէ կիսախաւարում իր առջև տեսաւ շարժւող դիակառք: Փողոցի կէս դիւժին գազի լապտերներն անգամ չէին կարող ինչպէս հարկն է լուսաւորել այդպիսի մուտքը. դէ պատկերացրէք, թէ Սքրուջի մոմը ինչքան քիչ էր ցրում խաւարը:

Սքրուջին այդ ամէնը չէր անհանգստացնում. նա շարունակում էր աստիճաններով բարձրանալ: Մթութիւնն անվճար է, և Սքրուջը սիրում էր այն: Բայց նախքան բնակարանի ծանր դուռը փակելը, նա աչքի անցկացրեց իր սենեակները` համոզուելու համար, որ ամէն ինչ կարգին է: Չէ՞ որ հանգուցեալ Մարլիի դէմքը Սքրուջի մտքից չէր հեռանում:

Նա անցաւ հիւրասենեակով, ննջարանով, խորդանոցով. ամէն ինչ կարգին էր: Սեղանի տակ ոչ ոք չկար, բազմոցի տակ` նոյնպէս, բուխարիում թոյլ կրակ էր մարմրում, սեղանին պատրաստ դրուած էին գդալն ու ափսէն, իսկ ջեռոցին դրուած էր փոքր թասով վարսակի շիլան (Սքրուջն այն օգտագործում էր հարբուխի ժամանակ): Մահճակալի տակ ոչ ոք չկար, պահարանում` նոյնպէս, պատից կասկածելի ձևով կախուած խալաթն էլ դատարկ դուրս եկաւ: Խորդանոցում ամէն ինչ իր տեղում էր. բուխարու հին ցանց, հին կօշիկներ, երկու ձկնակողով, մի եռոտանի լուացարան ու մի կրակխառնիչ:

Լիովին բաւարարուած` Սքրուջը դուռը կողպեց, բայց ոչ թէ սովորականի պէս, այլ բանալու երկու պտոյտով: Այսպէս ապահովագրելով իրեն անակնկալներից` նա հանեց փողկապը, հագաւ խալաթը, մաշիկներն ու գիշերային թասակը և նստեց բուխարու առաջ` շիլան ուտելու:

Բուխարու կրակը, իհարկէ, շատ թոյլ էր և գրեթէ ոչինչ այդպիսի ցուրտ գիշերուայ համար: Սքրուջն ստիպուած էր կրակին մօտ նստել և խոնարհուել նրա վրայ, որ զգար մի բուռ վառելիքի ջերմութիւնը: Բուխարին շատ հին էր: Այն պատրաստուած էր անյիշելի ժամանակներում մի հոլանդացի վաճառականի կողմից և պատուած էր հնաոճ հոլանդական սալիկներով, որոնք պատկերում էին տեսարաններ Սուրբ Գրքից: Այնտեղ կային Կայէններ և Աբէլներ, Փարաւոնի դուստրեր և Սաբայի թագուհիներ9, Աբրահամներ և Բաղդասարներ, փետրաներքնակի նմանուող ամպերի վրայ երկնքից իջնող աւետաբեր հրեշտակներ, փոքրիկ նաւերով ծով դուրս եկող առաքեալներ, մի խօսքով` հարիւրաւոր պատկերներ, որոնք գրաւեցին նրա միտքը, մինչեւ յայտնուեց եօթ տարի առաջ վախճանուած Մարլիի դէմքը, եւ ինչպէս հին մարգարէի գաւազանը10, կուլ տուեց ամէն ինչ: Եթէ բոլոր սալիկները սպիտակ լինէին, Սքրուջի խառնիխուռն խոհերի պատառիկների շնորհիւ ամէն մի սալիկի վրայ կը պատկերուէր Մարլիի գլուխը:

-Յիմարութիւն է,- ասաց Սքրուջն ու սկսեց քայլել սենեակում:

Մի քանի անգամ անկիւնից անկիւն քայլելուց յետոյ նա նորից նստեց: Երբ գլուխը յենեց աթոռի թիկնակին, նրա հայեացքը կանգ առաւ մի զանգի վրայ. չօգտագործուող զանգ էր, որը ժամանակին ինչ-որ նպատակով կախել էին սենեակում և միացրել վերնայարկի բնակարաններից մէկին:

Սքրուջը շատ զարմացաւ և անբացատրելի վախ զգաց, երբ նկատեց, որ զանգը սկսեց ճոճուել: Սկզբում այնքան թոյլ էր ճոճւում, որ հազիւ էր զնգում, բայց քիչ յետոյ այն բարձր ղողանջեց, եւ դրան հետեւեց շէնքի բոլոր զանգակների ղողանջը:
Սա հաւանաբար մէկ րոպէից աւելի չտևեց, բայց Սքրուջին մէկ ժամ թուաց: Զանգերն սկսեցին ղողանջել միաժամանակ ու միաժամանակ էլ լռեցին: Դրան հետևեց ներքնայարկից լսուող մի զրնգոց, կարծես գինեվաճառի մառանում ինչ-որ մէկը ծանր շղթայ էր քարշ տալիս տակառների վրայով: Սքրուջն ակամայից յիշեց պատմութիւններ այն մասին, որ տներում յայտնուող ուրուականները շղթաներ են քարշ տալիս իրենց հետ:

Նկուղի դուռը դղրդիւնով բացուեց, և նա աւելի պարզ լսեց շղթաների զրնգոցը: Այն անցաւ ներքևի յարկով, բարձրացաւ աստիճաններով և սկսեց մօտենալ Սքրուջի դռանը:

-Միևնոյն է` յիմարութիւն է,- ասաց Սքրուջը,- ես չեմ հաւատում ուրուականների գոյութեանը:

Բայց նրա դէմքի գոյնը փոխուեց, երբ մի ուրուական փակ դռան միջով անարգել մտաւ սենեակ և կանգնեց նրա առջև: Այդ պահին բուխարու կրակը, որն համարեայ հանգչում էր, յանկարծ բոցավառուեց, կարծես ուզում էր գոռալ. “Ես ճանաչում եմ նրան, դա Մարլիի հոգին է”,- եւ նորից մարեց:

Այո՛, դա Մարլիի դէմքն էր, ճիշտ եւ ճիշտ նոյն դէմքը: Մարլին էր` մազերի հիւսքով, իր սովորական ժիլետով, նեղ տաբատով և երկարաճիտ կօշիկներով: Կօշիկների կապիչերը արձակուած էին, գլխի մազերն ու հիւսքը` գզգզուած, վերարկուի փէշերը` ճմռթուած: Նա գօտեւորուած էր երկար շղթայով, որը պոչի նման քարշ էր գալիս յետեւից: Շղթան կազմուած էր (Սքրուջն ուշադիր զննեց այն) դրամատուփերից, բանալիներից, կախովի կողպէքներից, հաշուապահական մայր մատեաններից, փաստաթղթերից ու երկաթէ ճարմանդներով ծանր դրամապանակներից: Ուրուականի մարմինն այնքան թափանցիկ էր, որ Սքրուջը, նրան նայելով, ժիլետի միջով պարզ տեսնում էր վերարկուի յետեւի երկու կոճակը:

Սքրուջը յաճախ էր լսել, որ Մարլին սիրտ չունի, բայց մինչ այդ պահը երբեք չէր հաւատացել դրան:

Ոչ, նոյնիսկ հիմա նա չէր հաւատում: Չնայած նա նորից ու նորից նայեց իր առջեւ կանգնած ուրուականին, չնայած նա զգաց ուրուականի մահացու սառը հայեացքը և զննեց գլխաշորը, որով փաթաթուած էին ուրուականի գլուխն ու կզակը` մտածելով, որ նախկինում այդպիսի բան չի տեսել Մարլիի վրայ, այդուհանդերձ նա չէր ուզում հաւատալ իր տեսածին:

-Սա ի՞նչ է,- ինչպէս միշտ հեգնանքով ու սառնութեամբ հարցրեց Սքրուջը,- ի՞նչ ես ուզում ինձնից:

-Շատ բան: -Մարլիի ձայնն էր, կասկած չկար:

-Դու ո՞վ ես:

-Հարցրու, թէ ով եմ եղել ես:

-Եւ ո՞վ ես եղել դու,- հարցրեց Սքրուջը` ձայնը բարձրացնելով,- դու շատ պահանջկոտ ես` ուրուական լինելու համար: Նա ուզում էր ասել` “Դու շատ պահանջկոտ ես”, բայց այդպէս աւելի յարմար գտաւ:

-Կեանքում ես քո գործընկերն էի` Ջեյքոբ Մարլին:

-Դու կարո՞ղ ես… կարո՞ղ ես նստել,- հարցրեց Սքրուջը` կասկածանքով նայելով նրան:

-Կարող եմ:

-Դէ նստիր:

Սքրուջն այդ հարցը տուեց, որովհետև չգիտէր, թէ այդ անմարմին էակն արդեօք կարո՞ղ է նստել, և հասկանում էր, որ չկարողանալու դէպքում նա ստիպուած կը լինի նրբանկատ բացատրութիւն տալ: Բայց Ուրուականն այնպէս նստեց բուխարու դիմաց գտնուող աթոռին, ասես դա սովորական բան էր իր համար:

-Դու չես հաւատում իմ գոյութեանը,- նկատեց Ուրուականը:

-Չեմ հաւատում,- ասաց Սքրուջը:

-Բացի քո զգայարաններից ի՞նչը կարող է քեզ համոզել, որ ես գոյութիւն ունեմ:

-Չգիտեմ,- ասաց Սքրուջը:

-Ինչու՞ չես վստահում զգայարաններիդ:

-Որովհետև ամէն մի չնչին բան ազդում է զգայարաններիս վրայ,- ասաց Սքրուջը,- ստամոքսի թեթևակի խանգարում, եւ այլեւս չես կարող նրանց վստահել: Գուցէ քեզ տեսնում եմ այն պատճառով, որ մի կտոր դժուարամարս միս եմ կերել կամ մանանեխի մի աւելորդ կաթիլ, պանրի մի կտոր կամ կիսաեփ կարտօֆիլ: Ինչ էլ որ լինես, դու աւելի շուտ կաթսայից ես յայտնուել, քան գերեզմանից:

Սքրուջն առանձնապէս սրամիտ չէր, իսկ հիմա առաւել ևս տրամադրուած չէր կատակելու, բայց փորձում էր սրամտել, որպէսզի շեղի իր ուշադրութիւնն ու մեղմացնի վախը, քանզի Ուրուականի ձայնից նա մինչև ուղնուծուծը վախեցել էր:

Սքրուջն զգում էր, որ ի վիճակի չէ լուռ նստել և սևեռուն նայել այդ անշարժ, ապակեայ աչքերին: Մի սահմռկեցնող բան կար նաև Ուրուականին շրջապատող դժոխային մթնոլորտում:

Սքրուջը ոչ թէ զգում, այլ պարզ տեսնում էր դա. թէեւ Ուրուականը բոլորովին անշարժ նստած էր, բայց նրա մազերը, վերարկուի փեշերը և կօշիկների կապիչները տատանւում էին, կարծես վառարանից տաքութիւն էր փչում նրանց վրայ:

-Տեսնու՞մ ես այս ատամփորիչը,- հարցրեց Սքրուջը` կրկին գրոհելով վերոյիշեալ նպատակով և փորձելով գէթ մի պահ շեղել իրենից Ուրուականի ճնշող հայեացքը:

-Տեսնում եմ,- պատասխանեց Ուրուականը:

-Բայց դու չես նայում,- ասաց Սքրուջը:

-Չեմ նայում, բայց տեսնում եմ,- պատասխանեց Ուրուականը:

-Դէ լաւ,- շարունակեց Սքրուջը,- եթէ ես սա կուլ տամ, ապա մինչև կեանքիս վերջը ինձ կը հետապնդեն անհամար ուրուականներ, և բոլորն էլ` մտացածին: Դու յիմարութիւն ես, յիմարութիւն:

Լսելով այս բառերը` Ուրուականն այնպիսի սարսափելի վայնասուն արձակեց և այնպէս մոլեգնած ու զարհուրած ցնցեց իր շղթաները, որ Սքրուջն ամուր բռնեց իր աթոռից, որպէսզի չընկնի: Բայց նրա սարսափն աւելի մեծացաւ, երբ Ուրուականը, կարծես շոգից, գլխաշորն արձակեց, և նրա ծնօտը կախուեց: Սքրուջը ծնկի իջաւ և, դէմքի առաջ ձեռքերն իրար սեղմած, ասաց.

-Խնայիր ինձ, զարհուրելի Ուրուական, ինչու՞ ես ինձ տանջում:

-Երկրային բանականութեան տէր մարդ,- պատասխանեց Ուրուականը,- հիմա հաւատու՞մ ես, որ ես իրական եմ:

-Հաւատում եմ,- ասաց Սքրուջը,- ես պէտք է հաւատա: Բայց ինչու՞ են հոգիները թափառում երկրի վրայ և ինչու՞ են ինձ մօտ գալիս:

– Իւրաքանչիւր մարդուց պահանջւում է,- ասաց Ուրուականը,- որ նրա հոգին շփուի ընկերների հետ` մասնակից լինելով նրանց կեանքին: Եւ նա, ով չի արել դա իր կեանքի ընթացքում, դատապարտուած է դա անելու մահուանից յետոյ: Նա դատապարտուած է թափառելու աշխարհով մէկ, տեսնելու մարդկային ուրախութիւններն ու ցաւերը, որոնք այլեւս չի կարող կիսել, բայց այն ժամանակ, երբ երկրի վրայ էր, կարող էր կիսել ու երջանկութիւն պարգևել մարդկանց:

Ուրուականը նորից աղաղակեց, թափահարեց իր շղթան ու սեղմեց իր անմարմին ձեռքերը:

-Դու շղթաների մէջ ես,- խօսեց Սքրուջը,- ասա ինձ` ինչու՞:

-Ես կրում եմ այն շղթան, որ ինքս եմ կռել իմ կեանքի ընթացքում,- պատասխանեց Ուրուականը,- ես այն կռել եմ օղակ առ օղակ, մետր առ մետր ու հիմա իմ ազատ կամքով կրում եմ այն: Մի՞թէ քեզ ծանօթ չէ այս շղթան:

Սքրուջն սկսեց աւելի ուժգին դողալ:

-Դու գիտե՞ս այն շղթայի քաշն ու երկարութիւնը, որ ինքդ ես կրում,- շարունակեց Ուրուականը,- եօթ տարի առաջ` Սուրբ Ծննդեան նախօրէին, այն սրա չափ ծանր էր ու երկար: Դրանից յետոյ դու քիչ չես աշխատել այդ շղթայի վրայ: Հիմա այն ամուր ու ծանր շղթայ է դարձել:

Սքրուջը նայեց իր ոտքերին` մտածելով, որ կը տեսնի իրեն փաթաթուած յիսուն կամ վաթսուն մետր երկարութեամբ երկաթէ շղթայ, բայց ոչինչ չտեսաւ:

-Ջեյքոբ,- աղերսեց նա,- Ջեյքոբ Մարլի, իմ հին բարեկամ, խօսիր մի ուրիշ բանի մասին: Մխիթարիր ինձ, Ջեյքոբ:

-Ես մխիթարութիւն չեմ բերում, Էբենիզր Սքրուջ,- պատասխանեց Ուրուականը,- մխիթարանքն ուրիշ ոլորտներում է, և ուրիշ սուրհանդակներ են այն փոխանցում ուրիշ բնոյթի տէր մարդկանց: Չեմ կարող ասել նաև այն ամէնը, ինչ կուզէի ասել. շատ քիչ բան է ինձ թոյլատրուած: Ես չեմ կարող հանգստանալ, չեմ կարող դանդաղել, չեմ կարող որևէ տեղ կանգ առնել: Կեանքում հոգիս երբեք դուրս չէր եկել մեր հաշուապահական գրասենեակից, լսու՞մ ես, հոգիս երբեք չէր շրջել մեր դրամափոխանակման բնի նեղ պատերից դուրս: Եւ հիմա տանջալից ճամփորդութիւն է ինձ սպասում:

Երբ Սքրուջը մտքերի մէջ էր ընկնում, սովորութիւն ունէր ձեռքերը դնելու տաբատի գրպանները: Եւ հիմա էլ, խորհելով Ուրուականի խօսքերի շուրջ, նա ձեռքերն ակամայից դրեց տաբատի գրպանները, բայց մնաց ծնկաչոք և հայեացքը դէպի ներքև:

-Կարծես թէ դանդաղ ես շարժւում, Ջեյքոբ,- գործնականօրէն, բայց խոնարհաբար ու յարգալից նկատեց Սքրուջը:

-Դանդա՜ղ,- կրկնեց Ուրուականը:

-Եօթ տարի է, ինչ մահացել ես,- խորհրդածում էր Սքրուջը,- և ամբողջ այդ ընթացքում ճամփորդու՞մ ես:

-Ամբողջ այդ ընթացքում,- ասաց Ուրուականը,- առանց հանգստի ու դադարի: Ինձ մշտապէս տանջում է մեղքի զգացումը:

-Դու արա՞գ ես ընթանում,- հարցրեց Սքրուջը:

-Քամու թևերով,- պատասխանեց Ուրուականը:

-Եօթ տարում պէտք է, որ մեծ տարածութիւն անցած լինես,- ասաց Սքրուջը:

Այս բառերը լսելով` Ուրուականը նորից սոսկալի աղաղակեց և գիշերուայ մեռեալ լռութեան մէջ այնպէս խելայեղօրէն զնգզնգացրեց շղթաները, որ եթէ մօտակայքում ոստիկան լինէր, նրան կը մեղադրէր հասարակական կարգը խախտելու համար:

– Ո՜վ կրկնակի շղթայուած գերի, որ չես հասկանում, թէ անմահ էակների` բարիք գործելու դարաւոր անխոնջ ջանքերը չեն կարող սպառել բարեգործութեան անսահման հնարաւորութիւնները, որոնք չեն սպառուի նոյնիսկ մինչեւ աշխարհի աւարտը,- գոչեց Ուրուականը: -Չես հասկանում, որ ամէն մի քրիստոնեայ, սիրով կատարելով իր փոքր գործերը, ինչ էլ որ դրանք լինեն, կը տեսնի, որ իր կեանքը շատ կարճ է ` բարեգործութեան անսահման հնարաւորութիւններն օգտագործելու համար: Չես հասկանում, որ ամենախորին զղջումն անգամ չի փոխհատուցի կեանքումդ բարիք գործելու բաց թողած առիթը: Ես էլ չէի հասկանում: Ա՜խ, չէի հասկանում:

-Բայց դու միշտ քո գործի լաւ գիտակն ես եղել, Ջեյքոբ,- ասաց Սքրուջը, որն արդէն սկսել էր նրա խօսքերն իրեն վերագրել:

-Գո՛րծ,- գոչեց Ուրուականը` ձեռքերը նորից սեղմելով,- իմ գործը մարդկութիւնը պէտք է լինէր: Ընդհանուրի բարօրութիւնը պէտք է լինէր իմ գործը, բարեգործութիւնը, գթասրտութիւնը, համբերատարութիւնն ու առատաձեռնութիւնը պէտք է լինէին իմ գործերը: Իմ առևտրական գործունէութիւնը մի կաթիլ էր իմ գործերի համապարփակ օվկիանոսում:

Ուրուականը բարձրացրեց շղթան ու պահեց ձեռքերի վրայ, կարծես իր անօգուտ տրտմութեան պատճառը դա լիներ, և ուժգնօրէն նետեց գետնին:

-Տարուայ այս օրերին ես աւելի շատ եմ տանջւում,- ասաց Ուրուականը,- ինչու՞ ես աչքերս իջեցրած անցայ մարդկանց բազմութեան միջով և երբեք չբարձրացրի հայեացքս դէպի այն օրհնեալ աստղը11, որն առաջնորդեց մոգերին դէպի աղքատ օթևան: Չէ՞ որ նրա լոյսը կարող էր նաեւ ինձ առաջնորդել դէպի աղքատ տները:

Սքրուջը, որ շատ էր վախեցել Ուրուականի այս խօսքերից, սկսեց սաստիկ դողալ:

-Լսի՛ր ինձ,- գոչեց Ուրուականը,- ժամանակս գրեթէ սպառուել է:

-Ես լսում եմ,- ասաց Սքրուջը,- բայց խղճա ինձ, Ջեյքոբ, այդպէս պաթետիկ մի՛ խօսիր: Պարզ խօսիր, խնդրում եմ:

-Ես չեմ կարող ասել, թէ ինչպէս տեսանելի դարձայ քեզ: Օրեր շարունակ ես կողքիդ եմ եղել առանց երեւալու:

Սա հաճելի նորութիւն չէր Սքրուջի համար: Նա նորից դողաց ու սրբեց ճակատի սառը քրտինքը:

-Սա իմ ապաշխարանքի12 դիւրին մասը չէ,- շարունակեց Ուրուականը,- այս գիշեր եկել եմ քեզ զգուշացնելու, որ դու դեռ հնարաւորութիւն և յոյս ունես խուսափելու իմ ճակատագրից, քանի որ ես հոգում եմ քեզ համար, Էբենիզր:

-Դու միշտ իմ լաւ ընկերն ես եղել,- ասաց Սքրուջը, – շնորհակալ եմ:

-Քեզ երեք Ոգի կայցելի,-շարունակեց Ուրուականը:

Սքրուջի ծնօտը կախ ընկաւ Ուրուականի ծնօտի պէս:

-Դա՞ է այն հնարաւորութիւնն ու յոյսը, որի մասին ասացիր, Ջեյքոբ,- հարցրեց նա մեղաւոր ձայնով:

-Դա է:

-Ես… ես կը նախընտրէի չհանդիպել նրանց,- ասաց Սքրուջը:

-Եթէ այդ Ոգիները քեզ չայցելեն,- ասաց Ուրուականը,- դու չես կարող խուսափել այն ուղուց, որով ես եմ գնում հիմա: Առաջին Ոգուն սպասիր վաղը, երբ զանգերն ազդարարեն գիշերուայ ժամը մէկը:

-Իսկ չի՞ կարելի բոլորին միասին ընդունել ու միանգամից վերջացնել ամէն ինչ,- երկչոտութեամբ հարցրեց Սքրուջը:

-Երկրորդին սպասիր յաջորդ գիշեր նոյն ժամին: Երրորդին` միւս գիշեր, երբ ժամը տասներկուսի վերջին զարկը կդադարի թրթռալ: Ինձ այլեւս մի սպասիր և լաւ յիշիր իմ խօսքերը քո իսկ փրկութեան համար:

Այս խօսքերն ասելով` Մարլիի Ոգին սեղանից վերցրեց իր գլխաշորը և կրկին փաթաթեց գլխին: Սքրուջն հասկացաւ այդ` լսելով, թէ ինչպէս շրխկացին նրա ատամները, երբ գլխաշորով բարձրացուած ծնօտն ընկաւ իր տեղը: Երբ նա համարձակուեց բարձրացնել աչքերը, իր առջև տեսաւ հասակով մէկ կանգնած և շղթայով փաթաթուած անդրաշխարհիկ եկուորին:

Ուրուականը յետ-յետ գնալով` հեռացաւ Սքրուջից, նրա ամէն մի քայլի հետ պատուհանը սկսեց դանդաղ բարձրանալ, ու երբ նա հասաւ պատուհանին, այն լայնօրէն բացուեց:

Ուրուականը ձեռքի շարժումով Սքրուջին մօտ կանչեց: Սքրուջը մօտեցաւ: Երբ նրանց միջև երկու քայլ էր մնում, Ուրուականը ձեռքը բարձրացրեց` զգուշացնելով նրան այլևս չմօտենալ: Սքրուջը կանգ առաւ: Նա կանգ առաւ ոչ այնքան հնազանդութիւնից, որքան զարմանքից ու վախից: Երբ Ուրուականը ձեռքը բարձրացրեց, Սքրուջն օդի մէջ ձայներ լսեց` ողբի ու զղջման կցկտուր ձայներ, անասելի վշտով ու ինքնաքննադատութեամբ լեցուն ծանր հոգոցներ: Մի պահ լսելուց յետոյ Ուրուականն իր ձայնով միացաւ այդ տխուր ձայնախմբին ու դուրս ճախրելով` անհետացաւ ցուրտ գիշերուայ խաւարում:

Սքրուջը, հետաքրքրութիւնից արիացած, մօտեցաւ լուսամուտին և նայեց դուրս:

Երկինքը լի էր ուրուականներով, որոնք անհանգիստ այս ու այն կողմ էին ճախրում ու հառաչում: Նրանք շղթայուած էին Մարլիի Ուրուականի պէս, իսկ մի քանիսը (գուցէ պետական յանցաւոր պաշտօնեաներ) իրար էին շղթայուած, ոչ ոք ազատ չէր: Նրանցից շատերին Սքրուջն անձամբ ճանաչել էր կեանքում: Նա շատ լաւ էր ճանաչում սպիտակ բաճկոնով մի ծեր ուրուականի, որի ոտքի կոճին ամրացուած էր վիթխարի չհրկիզուող պահարան: Նա աղէկտուր լալիս էր, որ ի վիճակի չէ օգնել տան շեմին նստած աղքատ կնոջն ու երեխային: Մի բան ակներև էր. բոլոր ուրուականները տանջւում էին, որովհետեւ ուզում էին միջամտել մարդկանց գործերին եւ օգնել նրանց, բայց ընդմիշտ կորցրել էին այդ հնարաւորութիւնը:

Արդեօք այդ արարածնե՞րն անհետացան մշուշի մէջ, թէ՞ մշուշը նրանց ծածկեց, Սքրուջը չէր կարող ասել: Բայց նրանք անհետացան իրենց ցնորական ձայների հետ, և գիշերը դարձաւ այնպիսին, ինչպիսին իր տուն վերադառնալու ժամին էր: Սքրուջը փակեց պատուհանը և զննեց այն դուռը, որի միջով ներս էր մտել Մարլիի Ուրուականը: Այն կողպուած էր բանալու երկու պտոյտով, ինչպէս որ ինքն էր կողպել, սողնակներն անխափան էին: Սքրուջն ուզում էր ասել. “Յիմարութիւն”, բայց առաջին իսկ վանկից լռեց: Գուցէ իր յոյզերի, օրուայ փորձութիւնների, անդրաշխարհիկ եկուորներին տեսնելու, Ուրուականի հետ ունեցած ծանր զրոյցի կամ պարզապէս ուշ ժամի պատճառով էր, որ նա հանգստի մեծ կարիք զգաց. առանց շորերը հանելու նա մտաւ անկողին ու վայրկենապէս քնեց:

Երկրորդ տուն

Երեք Ոգիներից առաջինը

Երբ Սքրուջն արթնացաւ, այնքան մութ էր, որ անկողնու միջից շուրջը նայելով` հազիւ կարողացաւ տարբերել թափանցիկ պատուհանն անթափանց պատից: Կզաքիսի իր աչքերով նա փորձում էր ճեղքել մթութիւնը, երբ լսուեց մօտակայ եկեղեցու զանգի ղողանջը: Սքրուջն ականջ դրեց զանգի զարկերին, որ իմանայ, թէ ժամը քանիսն է:

Ի զարմանս իրեն, ծանր զանգը զարկեց վեց անգամ, յետոյ եօթ, ութ… և այդպէս մինչև տասներկուսը: Յետոյ լռեց: Ժամը տասներկուսն էր: Երկուսն անց էր, երբ ինքը պառկեց քնելու: Եկեղեցու ժամացոյցը սխալ էր աշխատում: Հաւանաբար սառցալեզուակ էր ընկել մեխանիզմի մէջ: Տասներկուսն էր:

Սքրուջը սեղմեց գրպանի ժամացոյցի զսպանակը, որի արագահար փոքրիկ զարկերակը տասներկու անգամ խփեց ու լռեց:

-Վա՜հ,- ասաց Սքրուջը,- անհնարին է, որ ես քնած լինեմ մի ամբողջ օր` մինչև յաջորդ գիշերը: Անհնարին է, որ արևին ինչ-որ բան պատահած լինի. հիմա կէսօրուայ ժամը տասներկուսն է:

Այս մտքից նա այնպէս տագնապեց, որ վեր թռաւ անկողնուց ու խարխափելով մօտեցաւ պատուհանին: Նա ստիպուած էր խալաթի թևքով սրբել ապակու եղեամը, որ դրսում մի բան տեսնի, բայց գրեթէ ոչինչ չտեսաւ: Միայն հասկացաւ, որ դեռ մառախուղ է, սոսկալի ցուրտ, և չեն լսւում ետ ու առաջ վազվզող և խառնաշփոթի մատնուած մարդկանց ձայները, որն անխուսափելի կը լինէր, եթէ գիշերը պարտութեան մատնած լինէր պայծառ օրուան և տիրէր աշխարհին: Սքրուջը թեթևացած շունչ քաշեց, որովհետև եթէ այլևս օրեր չլինէին, իր բոլոր մուրհակները կարժէզրկուէին, ինչպէս ամերիկեան արժէթղթերը, և այն ձևակերպումը, թէ` “Սոյնը ստանալուց երեք օր անց Դուք պարտաւոր էք վճարել պարոն Էբենիզր Սքրուջին կամ նրա վարչութեանը”, այլևս իմաստ չէր ունենայ:

Սքրուջը նորից մտաւ անկողին ու մտածե՜ց, մտածե՜ց, նորի՜ց ու նորի՜ց մտածեց, բայց ոչինչ չհասկացաւ: Որքան շատ էր մտածում, այնքան շատ էր խճճւում, և որքան շատ էր փորձում չմտածել, այնքան շատ էր մտածում: Մարլիի Ուրուականը նրան հանգիստ չէր տալիս:

Ամէն անգամ մանրամասն վերլուծելուց յետոյ, երբ որոշում էր, որ այդ ամէնը երազում է տեսել, նրա միտքը պիրկ զսպանակի պէս յետ էր թռչում դէպի իր սկզբնական դիրքը, և նոյն հարցն էր ծառանում նրա առջև` երա՞զ էր, թէ՞ իրականութիւն:

Սքրուջն այս վիճակում պառկած մնաց, մինչև եկեղեցու զանգը դարձեալ երեք քառորդ խփեց, և յանարծ յիշեց Ուրուականի զգուշացումը, որ երբ զանգն ազդարարի ժամը մէկը, իրեն կ’այցելեն: Սքրուջը որոշեց արթուն մնալ, մինչեւ որոշուած ժամը: Եթէ հաշուի առնենք, որ հիմա նրա համար աւելի դժուար էր քնելը, քան երկինք համբարձուելը, ապա սա անշուշտ ամենախոհեմ որոշումն էր, որ նա կարող էր կայացնել:

Քառորդ ժամն այնքան երկար տևեց, որ Սքրուջն սկսեց կասկածել` մի՞թէ ննջել է եւ բաց է թողել ժամի զարկը: Վերջապէս նրա լսողութեանը հասաւ զանգի առաջին հարուածը:

“Դինգ-դոնգ”:

-Տասներկուսն անց քառորդ,- սկսեց հաշուել Սքրուջը:

“Դինգ-դոնգ”:

-Տասներկուսն անց կէս,- ասաց Սքրուջը:

“Դինգ-դոնգ”:

-Մէկին քառորդ պակաս,- ասաց Սքրուջը:

“Դինգ-դոնգ”:

-ժամը մէկն է,- յաղթանակած ասաց Սքրուջը,- եւ ոչ ոք չկայ:

Նա այս բառերն արտասանեց նախքան ժամը մէկի ղողանջը, որն այժմ հնչեց թաւ, միապաղաղ, խուլ ու տխուր` ՄԷԿ: Նոյն պահին սենեակում լոյս առկայծեց, և նրա անկողնու վարագոյրները մի կողմ քաշուեցին, աւելի ճիշտ` մի ձեռք յետ քաշեց անկողնու վարագոյրները, ընդ որում ո՛չ ոտքերի մօտ, ո՛չ էլ մէջքի մօտ, այլ ուղիղ դէմքի մօտ: Վարագոյրները մի կողմ քաշուեցին, և Սքրուջն անկողնում վեր թռչելով` դէմ-յանդիման յայտնուեց վարագոյրը բացող տարաշխարհիկ այցելուի առջև` նրան այնքան մօտ, որքան ես եմ ձեզ մօտ` լինելով ձեր կողքին կանգնած հոգու մէջ:

Սքրուջն իր առջև տեսաւ տարօրինակ էակի, որը նման էր երեխայի, աւելի շուտ` ծերունու: Նա կարծես երևում էր ինչ-որ գերբնական ապակու միջով, որը, նրան տեսադաշտից հեռացնելով, երեխայի չափ էր դարձնում: Նրա ուսերին և մէջքին կախուած մազերը ծերունու մազերի պէս սպիտակ էին, բայց դէմքին կնճիռներ չկային, այտերը վարդագոյն էին: Բազուկները շատ երկար էին ու մկանուտ, ձեռքերը` չափազանց ուժեղ, թւում էր, թէ նրա բռնածից ազատուել չի լինի: Նրա նրբակազմ սրունքներն ու ոտքերը, ինչպէս մարմնի վերին մասերը, մերկ էին: Նա հագել էր ճերմակ պարեգօտ13` գօտեւորուած փայլուն գեղեցիկ գօտով: Ձեռքում բռնել էր փշարմաւի թարմ ու կանաչ ճիւղ և, ի հակադրութիւն ձմռան այս խորհրդանիշի, զգեստը զարդարել էր ամառային ծաղիկներով: Բայց ամենատարօրինակն այն էր, որ նրա գլխի գագաթից լոյսի պայծառ շիթ էր դուրս գալիս ու նրան ամբողջովին լուսաւորում: Ուրուականը գլխարկի նման կրակմարիչ էր պահում բազկի տակ, որն անկասկած դնում էր գլխին, երբ չէր ուզում լուսաւորուել:

Երբ Սքրուջն աւելի ուշադիր նայեց ուրուականին, նկատեց, որ դա դեռևս նրա ամենազարմանալի յատկութիւնը չէր: Որովհետև ինչպէս նրա գօտին էր փայլփլում ու կայծկլտում` մի տեղ բռնկուելով, մի տեղ` մարելով, այդպէս էլ նա ինքն էր ձևափոխւում` դառնալով մերթ միձեռնանի, մերթ միոտանի, մերթ քսանոտանի, մերթ երկոտանի և անգլուխ, մերթ անմարմին` միայն գլխով: Ընդ որում, նրա մարմնի անհետացող մասերի ուրուագծերը չէին երևում անթափանց խաւարում, այլ հալչում ու կորչում էին դրա մէջ: Եւ այս հրաշքի միջից նորից յայտնւում էր ուրուականը` առաջուայ պէս պարզ ու յստակ:

-Դուք այն Ոգի՞ն էք, պարոն, որի գալստեան մասին ինձ ասուեց,- հարցրեց Սքրուջը:

-Այո:

Ոգու ձայնը մեղմ էր ու նուրբ և այնքան ցածր, որ կարծես հեռուից էր լսւում` չնայած Ոգին իր կողքին էր կանգնած:

-Դուք ո՞վ էք, ի՞նչ էք,- հարցրեց Սքրուջը:

-Ես Անցեալի Սուրբ Ծննդեան Ոգին եմ:

-Վա՞ղ անցեալի,- հարցրեց Սքրուջը` զննելով գաճաճ էակին:

-Ոչ, քո՛ անցեալի:

Յանկարծ Սքրուջի մէջ մեծ ցանկութիւն առաջացաւ ուրուականին տեսնել կրակմարիչը գլխին: Եթէ նրան հարցնէին` ինչու՞, նա չէր կարողանա պատասխանել, և խնդրեց Ուրուականին հագնել գլխարկը:

-Ի՜նչ,- գոչեց Ոգին,- բաւական չէ, որ մէկն ես նրանցից, որոնց կործանարար կրքերը ստեղծեցին այս կրակմարիչն ու ստիպեցին ինձ տարիներ շարունակ կրել այն աչքերիս վրայ իջեցրած, և դեռ ուզում ես քո երկրային ձեռքերով այսքան շուտ հանգցնե՞լ իմ տուած լոյսը:

Սքրուջն յարգանօք հաւաստիացրեց Ոգուն, որ երբեք մտադրութիւն չի ունեցել վիրաւորելու նրան կամ ստիպելու գլխարկ դնել: Յետոյ Սքրուջը համարձակուեց հարցնել, թէ ինչու է Ոգին եկել իր մօտ:

-Քո բարօրութեան համար,- պատասխանեց Ոգին:

Սքրուջն արտայայտեց իր երախտագիտութիւնը, բայց մտածեց, որ գիշերուայ հանգիստ քունն աւելի լաւ կլիներ իր բարօրութեան համար: Ոգին հաւանաբար կռահեց նրա միտքը, որովհետև անմիջապէս ասաց.

-Այդ դէպքում` քո փրկութեան համար: Ուշադիր եղիր:

Այս խօսքերով նա իր ուժեղ ձեռքը մեկնեց դէպի Սքրուջը և նրբօրէն բռնեց նրա բազկից:

-Վեր կաց և հետևիր ինձ:

Զուր կը լինէր, եթէ Սքրուջն սկսէր համոզել Ոգուն, որ եղանակն ու ժամը յարմար չեն զբօսնելու համար, որ անկողնում տաք է, իսկ դրսում` սառնամանիք, որ ինքը շատ թեթև է հագնուած` մաշիկներ, խալաթ ու գիշերային թասակ, եւ առանց այդ էլ մրսած է: Միևնոյն է` դժուար էր դիմադրել այն ձեռքին, որը կանացի քնքշութեամբ բռնել էր իր բազկից: Սքրուջը վեր կացաւ անկողնուց, բայց տեսնելով, որ Ոգին գնում է դէպի լուսամուտը, վախեցած կառչեց նրա զգեստից:

-Ես հասարակ մահկանացու եմ,- ընդդիմացաւ Սքրուջը,- և կարող եմ ընկնել:

-Ձեռքիս մի հպումով,- ասաց Ոգին` ձեռքը դնելով նրա սրտին,- դու քեզ ապահով կը զգաս աւելի, քան երբևէ:

Այսպէս խօսելով` նրանք անցան պատի միջով և յայտնուեցին մի գիւղական ճանապարհի վրայ, որի երկու կողմում դաշտեր էին ձգւում: Քաղաքն ամբողջովին անհետացաւ` հետք անգամ չթողնելով: Միաժամանակ անհետացան խաւարն ու մշուշը` իրենց տեղը զիջելով ցուրտ ու պարզկայ ձմեռային օրուան ու ձիւնածածկ ճանապարհներին:

-Տէ՜ր Աստուած,- ասաց Սքրուջը` շուրջը նայելով ու ձեռքերն իրար զարկելով,- մանկութիւնս այստեղ է անցել, այստեղ եմ մեծացել:

Ոգին մեղմ հայեացքով նայեց Սքրուջին: Նրա ձեռքի քնքուշ հպումը, չնայած թեթևակի ու ակնթարթային էր, բայց ծեր Սքրուջի սրտում ինչ-որ զգացումներ արթնացրեց: Նա ճանաչում էր օդում թևածող հազարաւոր բոյրեր և յիշում իւրաքանչիւրի հետ կապուած հազարաւոր խոհեր, յոյսեր, երջանիկ պահեր ու վաղու՜ց-վաղու՜ց մոռացուած հոգսեր:

-Շուրթերդ դողում են,- ասաց Ոգին,- այդ ի՞նչ է գլորւում այտիդ վրայով:

Սքրուջն իր համար անսովոր խզուած ձայնով մրթմրթաց, թէ բշտիկ է, և խնդրեց Ոգուն ուղեկցել առաջ:

-Դու յիշու՞մ ես այս ճանապարհը,- հարցրեց Ոգին:

-Յիշու՜մ եմ,- տաքացած գոչեց Սքրուջը,- ես աչքերս փակ կարող եմ անցնել այս ճանապարհը:

-Տարօրինակ է, որ այսքան երկար տարիներ մոռացել էիր դրա մասին,- նկատեց Ոգին,- գնանք առաջ:

Նրանք քայլեցին ճանապարհով: Սքրուջը ճանաչում էր իւրաքանչիւր դարպաս, սիւն ու ծառ: Վերջապէս հեռւում երևաց մի փոքրիկ աւան` իր կամրջով, եկեղեցիով և օձագալար գետով: Երևացին արագավազ, բրդոտ, փոքր ձիեր հեծած տղաներ, որոնք ձայն էին տալիս ագարակատէրերի սայլերում ու կառքերում գտնուող տղաներին: Տղաներն այնպէս ոգևորուած էին միմեանց կանչում, որ լայնատարած դաշտերում ուրախ աղմուկ էր թևածում, և ցրտաշունչ օդն այն լսելով` հրճւում էր:

-Այս ամէնն անցեալում կատարուածի տեսիլներն են,- ասաց Ոգին,- նրանք տեղեակ չեն մեր ներկայութեանը:

Խանդավառ ուղևորները մօտենում էին, ու երբ բոլորովին մօտեցան, Սքրուջը ճանաչեց նրանց բոլորին և յիշեց անունները: Ինչու՞ նա ուրախացաւ, երբ տեսաւ նրանց: Ինչու՞ փայլեցին նրա սառը աչքերը, և ինչու՞ սիրտը վեր թռաւ, երբ նրանք անցան իր մօտով: Ինչու՞ նրա հոգին գորովանքով լցուեց, երբ լսեց, թէ տղաները տուն գնալիս` նախքան խաչմերուկներում բաժանուելը, ինչպէս են շնորհաւորում միմեանց Սուրբ Ծնունդը: Ի՞նչ էր Սուրբ Ծնունդը Սքրուջի համար: Ու՞մ էր պէտք այդ Սուրբ Ծնունդը: Ի՞նչ օգուտ էր տուել այն իրեն:

-Դպրոցում դեռ մարդ կայ,- ասաց Ոգին,- մի երեխայ է մնացել` միայնակ և ընկերների կողմից արհամարհուած:

Սքրուջն ասաց, որ գիտի, ու հեկեկաց:

Նրանք մայրուղուց թեքուեցին դէպի Սքրուջին քաջածանօթ մի արահետ ու քիչ յետոյ մօտեցան խամրած կարմիր աղիւսից կառուցուած մի մեծ տան, որի գմբեթի ծայրին աքլորաձև հողմացոյց կար, իսկ գմբեթի ներսում զանգ էր կախուած:

Մի մեծ տուն էր դա` դժբախտ ճակատագրով, որովհետև ընդարձակ սենեակները գրեթէ չէին օգտագործւում, պատերը խոնաւ էին ու մամռակալած, պատուհանները կոտրուած էին, դռները` փտած: Հաւերը կչկչում ու քուջուջ էին անում գոմերում, կառատներն ու չորանոցները ծածկուած էին խոտով: Տունն իր երբեմնի վիճակը չէր յիշեցնում նաև ներսից: Սքրուջն ու Ոգին մտան մռայլ միջանցք և նայելով բազմաթիւ սենեակների բաց դռներից ներս` տեսան աղքատիկ կահաւորուած, ցուրտ ու հսկայական սենեակներ: Հողի հոտ էր գալիս, ու սարսռեցնող դատարկութիւն էր տիրում. ասես այդտեղ մոմի լոյսով էին արթնանում ու չափազանց քիչ էին ուտում:

Ուրուականն ու Սքրուջը միջանցքով գնացին դէպի տան ետնամասում գտնուող դուռը: Դուռը բացուեց նրանց առջև, ու երևաց երկար, դատարկ, մռայլ սենեակ` հասարակ, անգոյն նստարանների շարքերով, որոնք աւելի շատ էին ընդգծում սենեակի դատարկութիւնը: Այս նստարաններից մէկին` բուխարու թոյլ կրակի մօտ, մի տղայ նստած գիրք էր կարդում: Սքրուջը նստեց նստարանին և արտասուեց` տեսնելով իր խեղճ, մոռացուած կերպարանքը, ինչպիսին որ եղել էր նախկինում:

Այստեղ ամէն ինչ` և՛ տան ներսում թաքնուած արձագանքը, և՛ պանելների յետևում մկների ծվծվոցն ու վազվզոցը, և՛ կիսահալ ջրհորդանի կաթկթոցը կիսախաւար բակում, և՛ միայնակ բարդու յուսահատ հառաչանքը, և՛ դատարկ ամբարի պարապ ճոճուող դռան ճռռոցը, և՛ բուխարիում փայտի ճարճատիւնը մեղմացնում էին Սքրուջի հոգին ու ճանապարհ բացում արցունքների համար:

Ուրուականը դիպաւ Սքրուջի ձեռքին և ցոյց տուեց ընթերցանութեամբ տարուած նրա պատանի ուրուապատկերը: Յանկարծ պատուհանի առջև պարզորոշ երևաց օտարականի հագուստով մի մարդ` գօտու մէջ խրուած կացնով և փայտով բեռնուած էշի սանձից բռնած:

-Ախր դա Ալի-Բաբան է,- ոգևորուած բացականչեց Սքրուջը,- դա իմ սիրելի, ազնիւ ծերունի Ալի-Բաբան է: Այո, այո, ես ճանաչում եմ նրան: Մի անգամ` Սուրբ Ծննդեան օրը, երբ բոլորից լքուած այդ երեխան մենակ էր մնացել այստեղ, Ալի-Բաբան եկաւ, ինչպէս հիմա:

Խե՜ղճ տղայ: Ահա և Վալենտինն ու նրա վայրի եղբայրը` Օրսոնը, ահա նրանք: Իսկ ի՞նչ է այն մէկի անունը, որին ներքնազգեստով քնած գցել էին Դամասկոսի դարպասի մօտ, տեսնու՞մ էք նրան: Ահա և Սուլթանի ձիապանը, որին Ջինը գլխիվայր կախեց: Ահա նա` գլխիվայր շրջուած: Տեղն է նրան: Ես շատ ուրախ եմ: Նա ի՞նչ իրաւունք ունէր ամուսնանալ արքայադստեր հետ:

Քաղաքում Սքրուջի գործընկերները, անշուշտ, շատ կը զարմանային, եթէ լսէին, թէ նա ինչպէս էր իրեն յատուկ ողջ լրջութեամբ և ամենաարտառոց ձայնով` ծիծաղի ու լացի միջև, այդպիսի բաներ խօսում, ու տեսնէին նրա խանդավառ և յուզուած դէմքը:

-Ահա և թութակը,- բացականչեց Սքրուջը,- մարմինը կանաչ, պոչը դեղին, գլխին` խոտի պէս աճող փոմփոլիկ: Ահա նա: “Խեղճ Ռոբինզոն Կրուզո,- ասաց թութակն իր տիրոջը, երբ նա տուն եկաւ կղզու շուրջ նաւարկելուց յետոյ,- խեղճ Ռոբինզոն Կրուզո, որտե՞ղ էիր, Ռոբինզոն Կրուզո”: Ռոբինզոնին թուաց, թէ երազ է տեսնում, բայց ոչ, թութակն էր խօսում, դուք գիտէք: Ահա և Ուրբաթը, կեանքը փրկելու համար վազում է դէպի փոքրիկ ծովածոց: -Է հե՜յ, հեյ-հե՜յ:

Յետոյ կտրուկ փոխուած տրամադրութեամբ, որն իրեն յատուկ չէր, Սքրուջը կարեկցանքով նայեց իր նախկին կերպարին և ասաց. “Խե՜ղճ տղա”, ու նորից լաց եղաւ:

-Ես ուզում եմ,- մրթմրթաց Սքրուջը` ձեռքը տանելով գրպանը: Յետոյ շուրջը նայեց ու աչքերը թևքով սրբելով` աւելացրեց. – Բայց արդէն ուշ է:

-Ի՞նչ էիր ուզում,- հարցրեց Ոգին:

-Ոչինչ,- պատասխանեց Սքրուջը, ոչինչ: Անցած գիշեր մի տղայ գրասենեակիս դռան մօտ Ծննդեան երգ էր երգում, կուզէի նրան մի բան տուած լինել, ուրիշ ոչինչ:

Ուրուականը մտախոհ ժպտաց ու ձեռքով նշան արեց` կարծես ասելով.

“Հիմա մի ուրիշ Սուրբ Ծնունդ տեսնենք”:

Այս խօսքերի հետ Սքրուջի նախկին կերպարը մեծացաւ, իսկ սենեակը դարձաւ աւելի մութ ու կեղտոտ: Պանելները չորացան, պատուհանները ճաքեցին, առաստաղից ծեփի կտորտանք թափուեց, և փոխարէնը երևացին տանիքի մերկ տախտակները: Բայց թէ ինչպէս կատարուեց այդ ամէնը, Սքրուջը ձեզ պէս չգիտէր: Նա միայն գիտէր, որ այդ ամէնը ճիշտ էր, որ ամէն ինչ եղել էր հէնց այդպէս, որ ինքը կրկին մենակ էր այդտեղ, որովհետև միւս բոլոր տղաները տօների առիթով գնացել էին տուն:

Հիմա տղան չէր կարդում, այլ յուսահատ յետ ու առաջ էր քայլում: Սքրուջը նայեց Ուրուականին և գլխի տխուր շարժումով անհանգիստ նայեց դռանը: Այն բացուեց, և սենեակ ներխուժեց տղայից տարիքով փոքր մի աղջնակ: Նա ձեռքերով փարուեց տղային և անդադար նրան համբուրելով` ասաց.

-Իմ սիրելի, շատ սիրելի եղբայր, եկել եմ քեզ տուն տանելու: – Յետոյ ծափ տալով իր փոքրիկ ձեռքերով ու ծիծաղից թեքուելով առաջ` շարունակեց.

-Եկել եմ քեզ տուն տանելու, տու՜ն, տու՜ն:

-Տու՞ն, փոքրիկ Ֆեն,- հարցրեց տղան:

-Այո,- ասաց աղջիկը` ուրախութիւնից շողալով, – տու՜ն, ընդմիշտ և յաւիտեան: Հայրիկը փոխուել է, նա այնքան է բարիացել, որ տունը կարծես դրախտ է դարձել: Մի գիշեր, երբ ես գնում էի քնելու, նա այնքան քնքշօրէն խօսեց ինձ հետ, որ ես չվախեցայ մէկ անգամ ևս հարցնել, թէ կարելի՞ է, որ դու տուն գաս: Նա ասաց. “Այո, կարելի է”, և ինձ կառքով ուղարկեց քեզ մօտ: Հիմա դու տղամարդ ես դառնալու,- ասաց փոքրիկը` աչքերը լայն բացած,- ու երբեք չես գալու այստեղ: Մենք միասին ենք տօնելու Սուրբ Ծնունդը և բոլորից լաւ ենք ժամանակ անցկացնելու:

-Դու իսկական կին ես դարձել, փոքրիկ Ֆեն,- բացականչեց տղան:

Աղջիկը ծիծաղելով ծափահարեց և փորձեց շոյել տղայի գլուխը, բայց այնքան փոքր էր, որ ձեռքը չհասաւ գլխին, և կրկին ծիծաղելով` կանգնեց ոտնաթաթերի վրայ ու գրկեց նրան:

Յետոյ աղջիկն իր մանկական ոգևորութեամբ սկսեց տղային քաշել դէպի դուռը, իսկ վերջինս առանց երկմտելու հետևեց նրան: Այդ պահին միջանցքում մի սարսափելի ձայն գոչեց.

-Իջեցրէք աշակերտ Սքրուջի սնդուկը:

Եւ միջանցքում յայտնուեց ինքը` ուսուցիչը, որն աշակերտ Սքրուջին նայեց վայրագ հեգնանքով ու սեղմելով նրա ձեռքը` վերջինիս լիովին շփոթութեան մատնեց: Յետոյ նա երեխաներին տարաւ ընդունարան, որն աւելի շուտ նման էր սառցակալած ջրհորի: Այստեղ պատերին կախուած էին ցրտից կոշտացած քարտեզներ, նոյն վիճակում էին պատուհաններին դրուած երկիրն ու երկինքը պատկերող գլոբուսները: Ուսուցիչն հանեց թոյլ գինով լի մի սափոր և մի կտոր ծանր կարկանդակ և, որպէս դելեկատես, հրամցրեց երեխաներին: Միաժամանակ նա նիհար ծառային կարգադրեց մի բաժակ “որևէ բան” մատուցել փոստատարին: Վերջինս պատասխանեց, որ շնորհակալ է պարոնից, բայց եթէ այդ այն “որևէ բանն է”, որը մի անգամ համտեսել է, ապա աւելի լաւ է` չխմի: Այդ ընթացքում պատանի Սքրուջի սնդուկն արդէն տեղաւորել էին փոստային կառքի վերնամասում, և երեխաներն առանց յապաղելու հրաժեշտ տուեցին ուսուցչին: Նրանք կառք նստեցին և ուրախ դուրս սլացան բակից` արագընթաց կառքի անիւներով շաղ տալով մուգ կանաչ եղևնիների եղեամն ու ձիւնը:

-Նա քնքուշ էակ էր, որին թեթև զեփիւռն անգամ կարող էր ընկճել,- ասաց Ուրուականը,- բայց նա մեծ սիրտ ունէր:

-Այո, դու ճիշտ ես, Ոգի,- բացականչեց Սքրուջը,- Աստուած վկայ` դու ճիշտ ես:

-Նա ամուսնացել էր և, որքան գիտեմ, երեխաներ ունէր,- ասաց Ոգին:

-Մէկ երեխա,- ուղղեց Սքրուջը:

-Ճիշտ է,- ասաց Ոգին,- քո զարմիկը:

Սքրուջը կարծես անյարմար զգաց հոգու խորքում և կարճ պատասխանեց.

-Այո:

Չնայած նրանք մէկ վայրկեան առաջ էին հեռացել դպրոցից, բայց արդէն կանգնած էին մարդաշատ փողոցում, և նրանց կողքով անցուդարձ էին անում մարդկանց տեսիլքները, ճանապարհի համար կռիւ էին տալիս սայլերի ու կառքերի տեսիլքները: Մի խօսքով, առկայ էր իրական քաղաքին յատուկ ողջ աղմուկն ու քաշքշուքը: Խանութների ձևաւորումից պարզ երևում էր, որ այստեղ նոյնպէս Ծննդեան տօներ էին: Արդէն երեկոյ էր, և փողոցներում լոյսեր էին վառւում:

Ուրուականը կանգ առաւ մի պատահական խանութի դռան մօտ և հարցրեց Սքրուջին, թէ ճանաչու՞մ է այն:

-Ճանաչում եմ,- ասաց Սքրուջը,- ես այստեղ աշակերտ եմ եղել:

Նրանք ներս մտան: Տեսնելով բարձր գրասեղանի յետևում նստած ուելսեան կեղծամով ծեր պարոնին, որը եթէ երկու մատնաչափ էլ բարձրահասակ լինէր, գլուխը կը դիպչէր առաստաղին, Սքրուջը մեծ ոգևորութեամբ բացականչեց.

-Վա՜հ, սա ծերունի Ֆեզիվիգն է: Աստուած հոգին լուսաւորի, Ֆեզիվիգը նորից ողջ է:

Ծերունի Ֆեզիվիգը գրիչը դրեց սեղանին և նայեց ժամացոյցին. ժամը եօթն էր:

Նա ձեռքերը շփեց, ուղղեց իր լայն ժիլետը, լիաթոք ծիծաղեց` ոտքից գլուխ ցնցուելով, և գոչեց հաճելի, թաւ, բարեհունչ, ուրախ ձայնով.

-Հե՜յ, Էբենի՜զր, Դի՜ք:

Սքրուջի նախկին կերպարը, այժմ` հասուն երիտասարդ, արագ ներս վազեց իր հետ աշակերտող ընկերոջ հետ:

-Սա Դիք Ուիլկինսն է, անշուշտ,- ասաց Սքրուջը Ուրուականին:- Աստուած իմ, նա է: Իհարկէ նա է: Նա այնքան կապուած էր ինձ հետ: Խե՜ղճ Դիք, Իմ սիրելի՜, սիրելի՜ Դիք:

-Հե՜յ, տղաներ,- ասաց Ֆեզիվիգը,- բաւական է այսօր աշխատէք: Սուրբ Ծննդեան նախօրէ է, Դիք: Սուրբ Ծնունդ է, Էբենիզր: Եկէք պատուհանի փեղկերը փակենք, նախքան որեւէ մէկը “Ջէք Ռոբինզոն” կ’ասի14,- գոչեց ծերունի Ֆեզիվիգը` ուժեղ ծափ զարկելով:

Չէք պատկերացնի, թէ տղաներն ինչ արագութեամբ գործի անցան: Նրանք փեղկերն առած` նետուեցին փողոց` մէկ, երկու, երեք, փեղկերը դրեցին տեղը` չորս, հինգ, վեց, ձողեր անցկացրին և ամրացրին` եօթ, ութ, ինը, և նախքան դուք կհասցնէիք հաշուել մինչև տասներկուսը, նրանք վերադարձան` մրցոյթի նժոյգների պէս հևալով:

-Հե՜յ, ջան,- գոչեց ծեր Ֆեզիվիգը` զարմանալի աշխուժութեամբ ցատկելով իր բարձր նստարանից,- ամէն ինչ հաւաքէք, տղաներ, լայն տեղ բացէք այստեղ: Քեզ տեսնեմ, Դիք, զարթնիր, Էբենիզր:

Հաւաքել: Ֆեզիվիգն հետևում էր, որ ամէն ինչ հաւաքուի: Եւ մէկ րոպէում ամէն ինչ արուեց: Ինչ որ շարժական էր, այնպէս անհետացաւ, կարծես երբեք չէր էլ եղել: Յատակը լուացուեց ու մաքրուեց, լամպերի պատրոյգների ծայրերը կտրուեցին, բուխարիում վառելիք աւելացուեց, և խանութը վերածուեց ընդարձակ, տաք, մաքուր ու պայծառ պարասրահի, ինչպիսին դուք կ’երազէիք տեսնել ձմռան գիշերը:

Եկաւ մի ջութակահար` նոտաների գրքով, կանգնեց բարձր գրասեղանի առջև, ինչպէս նոտակալի մօտ, և սկսեց լարել իր ջութակը` փորացաւով տառապողի հնչիւններ արձակելով: Եկաւ տիկին Ֆեզիվիգը` իր բարեհոգի, լայն ժպիտով: Եկան երեք օրիորդ Ֆեզիվիգները` ժպտերես և հրապուրիչ: Եկան նրանց համակրող և նրանցից մերժուած վեց երիտասարդներ: Եկան խանութում աշխատող բոլոր երիտասարդ տղամարդիկ ու կանայք: Եկաւ սպասուհին իր եղբօրորդու` հացթուխի հետ: Եկաւ խոհարարուհին իր եղբօր մտերիմ ընկերոջ` կաթնավաճառի հետ: Եկաւ դիմացի խանութում աշխատող տղան, որի մասին շշուկներ էին պտտւում, թէ տէրը նրան սոված է պահում: Նա փորձում էր թաքնուել մի աղջկա յետևում, որը հարևան տան սպասուհին էր, և որի մասին ասում էին, թէ տիրուհին քաշում է նրա ականջները: Եկան բոլորը` մէկը միւսի յետևից, ոմանք ամաչելով, ոմանք համարձակ, ոմանք նազանքով, ոմանք կոպտօրէն, ոմանք հրելով, ոմանք քաշելով, մի խօսքով` այս կամ այն կերպ բոլորն էլ եկան: Եւ բոլորը` միանգամից քսան զոյգ, նետուեցին պարելու: Զոյգերը միմեանց յետևից շրջանաձև վազեցին` սկզբում մի կողմ, յետոյ` միւս, զոյգ-զոյգ` դէպի սենեակի մէջտեղ և դէպի յետ: Պտտուեցին տարբեր կողմեր` ստեղծելով գեղեցիկ խմբեր: Շարքը գլխաւորող նախկին զոյգը, իր տեղը զիջելով նորին, չէր հասցնում տեղ զբաղեցնել շարքի վերջում, որովհետև առաջնորդող նոր զոյգը ժամանակից շուտ էր գալիս, և այդպիսով բոլոր զոյգերը դարձան առաջնորդող, ու ամէն ինչ վերջնականապէս խառնուեց: Երբ հասան այդ երջանիկ արդիւնքին, ծեր Ֆեզիվիգը ծափահարեց, որ պարը դադարեցնեն, և բարձրաձայն ասաց.

-Հրաշալի պարեցիք:

Նոյն րոպէին ջութակահարն իր տաքացած դէմքն իջեցրեց նախապէս պատրաստուած գարեջրի բաժակի վրայ: Բայց լինելով հանգստի հակառակորդ` նա անմիջապէս դէմքը բարձրացրեց բաժակից ու, չնայած պարողներ չկային, այնպէս ոգևորուած նուագեց, կարծես թէ նախորդ` ուժասպառ ջութակահարին պատգարակով տարել էին տուն, իսկ ինքը բոլորովին նոր մարդ էր և որոշել էր կամ նախորդին թողնել ստուերում, կամ տեղում մեռնել:

Յետոյ կրկին պարեցին, ֆանտ խաղացին, նորից պարեցին, թխուածք կերան, տաք գինի խմեցին, տապակած ու խաշած սառը միս կերան, յետոյ ճաշակեցին մսով կարկանդակներ և առատ գարեջուր: Բայց երեկոյի ամենատպաւորիչ պահը տապակած ու խաշած մսից յետոյ էր, երբ ջութակահարը (ի դէպ, խորամանկ աղուէս էր նա, այն մարդկանցից, որոնք իրենց գործը լաւ գիտեն, և դուք կամ ես չէ, որ պէտք է նրան ասէինք, թէ ինչ անի) նուագեց “Սըր Ռոջեր Քովերլեյը”15: Ծեր Ֆեզիվիգը պարի հրաւիրեց տիկին Ֆեզիվիգին: Նրանք առաջնորդող զոյգն էին, եւ դա շատ պարտաւորեցնող էր: Նրանց հետևեց քսաներեք թէ քսանչորս պարային զոյգ. մարդիկ, որոնց հետ չէր կարելի կատակել և որոնք կարող էին անդադար պարել առանց հանգստի:

Բայց եթէ նրանք երկու, կամ թէկուզ չորս անգամ շատ լինէին, միևնոյն է` ծեր Ֆեզիվիգը նրանցից յետ չէր մնայ, նմանապէս և տիկին Ֆեզիվիգը: Ինչ վերաբերում է տիկին Ֆեզիվիգին, նա արժանի էր լինել նրա զոյգը` բառի բոլոր իմաստներով: Եթէ սա չէ ամենաբարձր գովասանքը, ապա աւելի բարձր գովասանք ասէք, և ես այն կօգտագործեմ: Ֆեզիվիգի սրունքներն ասես լոյս էին արձակում: Պարի ընթացքում դրանք երկու լուսնի պէս շողում էին մէկ այստեղ, մէկ այնտեղ, և անհնար էր կռահել, թէ որտեղ կլինեն յաջորդ պահին: Երբ ծերունի Ֆեզիվիգը և տիկին Ֆեզիվիգը կատարեցին պարային բոլոր ձևերը` ձեռք ձեռքի տուած վազքով առաջ ու վազքով յետ, խոնարհում ու ռևերանս, յետոյ պտոյտներ ու ձեռքերի տակով անցում, և, վերջապէս, վերադարձան իրենց տեղը, Ֆեզիվիգը վեր ցատկեց և օդում այնպէս ճարպկօրէն կրունկներն իրար զարկեց, ասես ոտքերն աչքով արեցին պարողներին, ու առանց ճոճուելու կանգնեց:

Երբ ժամը տասնմէկը եղաւ, տնային պարահանդէսն աւարտուեց: Տէր և տիկին Ֆեզիվիգները զբաղեցրին իրենց տեղերը` ամէն մէկը դռան մի կողմում և, սեղմելով դուրս եկող իւրաքանչիւր հիւրի ձեռքը, նրանց մաղթեցին ուրախ Սուրբ Ծնունդ: Երբ բոլորը գնացին, նրանք նոյն կերպ վարուեցին երկու աշակերտների հետ: Այդպիսով ուրախ ձայները լռեցին, և տղաներին թոյլատրուեց մտնել իրենց անկողինները, որոնք գտնւում էին խանութի յետնամասի վաճառասեղանի տակ:

Այս ամբողջ ընթացքում Սքրուջը խելայեղի պէս էր իրեն պահում: Նա հոգով ու սրտով պարահանդէսի տեսարանում էր` իր նախկին կերպարի հետ: Նա ամէն ինչին մասնակցեց, ամէն ինչ վերյիշեց, ամէն ինչ վայելեց և այդ ամէնից անբացատրելի յուզմունք ապրեց: Ոգուն նա յիշեց միայն այն պահին, երբ իր նախկին կերպարի ու Դիքի պայծառ դէմքերը շրջուեցին, և նկատեց, որ Ոգին ուշադիր նայում է իրեն, ու նրա գլխին ջինջ լոյս է վառւում:

-Շատ քիչ բան է պէտք այդ յիմար մարդկանց երախտապարտ դարձնելու համար,- ասաց Ոգին:

-Շա՜տ քիչ,- արձագանքեց Սքրուջը:

Ոգին նշան արեց նրան` լսելու երկու աշակերտների զրոյցը, որոնք ամբողջ սրտով գովաբանում էին Ֆեզիվիգին, և ասաց.

-Դէ ի՛նչ, մի՞թէ այդպէս չէ: Նա մի քանի ֆունտ է ծախսելքո այդ մահկանացուի փողից, ընդամէնը երեք-չորս ֆունտ: Մի՞թէ դա այնքան շատ է, որ նա արժանանայ այսպիսի գովասանքի:

-Դա՛ չէ կարևորը,- ասաց Սքրուջը` բորբոքուած նրա դիտողութիւնից և ակամայից խօսելով ոչ թէ իր ներկայ, այլ նախկին կերպարին բնորոշ ձևով,- դա՛ չէ կարևորը, Ոգի: Ֆեզիվիգն ի զօրու էր ուրախացնել կամ տխրեցնել մեզ, թեթևացնել կամ ծանրացնել մեր աշխատանքը, այն դարձնել հաճելի կամ տանջալի: Եթէ նոյնիսկ ասես, որ դա արւում է խօսքով կամ հայեացքով, այնպիսի փոքր ու աննշան բաներով, որոնք անհնար է գումարել ու հաշուել, միևնոյն է, նրա պարգևած ուրախութիւնը մի ամբողջ հարստութիւն արժէ:

Սքրուջն զգաց Ոգու հայեացքն ու լռեց:

-Ի՞նչ պատահեց,- հարցրեց Ուրուականը:

-Առանձնապէս ոչինչ,- ասաց Սքրուջը:

-Բայց կարծես ինչ-որ բան է պատահել,- յամառեց Ուրուականը:

-Ոչ,- ասաց Սքրուջը,- ոչինչ չի պատահել, պարզապէս կ’ուզէի հէնց հիմա երկու խօսք ասել գրագրիս, ուրիշ ոչինչ:

Երբ նա արտահայտեց իր ցանկութիւնը, նրա նախկին կերպարը հանգցրեց լամպը, և Սքրուջն ու Ոգին նորից կողք կողքի յայտնուեցին դրսում:

-Ժամանակս լրանում է,- նկատեց Ոգին,- շտապիր:

Այս խօսքերը ո՛չ Սքրուջին էին ուղղուած, ո՛չ էլ մէկ ուրիշի, ում նա կարող էր տեսնել: Բայց դրանք անմիջապէս իրենց ազդեցութիւնն ունեցան, և Սքրուջը կրկին տեսաւ ինքն իրեն: Հիմա նա մեծ էր` կեանքի շեմին կանգնած երիտասարդ: Դէմքին չկային յետագայ տարիների խիստ ու դաժան գծերը, բայց հոգսերն ու ընչաքաղցութիւնն արդէն իրենց հետքն էին թողել: Աչքերն ագահ ու անհանգիստ փայլ էին ստացել, որից երևում էր այն կիրքը, որն արմատներ էր ձգել նրա հոգում, և որ այդ աճող ծառն իր ստուերով կարող էր ամբողջովին կլանել նրան:

Նա մենակ չէր, այլ նստած էր սգոյ զգեստով մի չքնաղ աղջկայ կողքին: Նրա արցունքոտ աչքերը փայլեցին Անցեալ Սուրբ Ծննդեան Ուրուականից բխող լոյսից:

-Այս ամէնը քեզ համար արժէք չունի,- մեղմ ձայնով ասաց աղջիկը,- հիմա դու մէկ այլ պաշտամունք ունես, որն ինձ հանել է քո սրտից: Եւ եթէ այն ապագայում կարող է քեզ ուրախացնել ու մխիթարել, ինչպէս ես կուզէի անել, ուրեմն այլևս տխրելու պատճառ չունեմ:

-Ի՞նչ պաշտամունք է քեզ հանել իմ սրտից,- հարցրեց Սքրուջը:

-Ոսկու պաշտամունքը:

-Աշխարհում արդարութիւն չկայ,- ասաց Սքրուջը,- մարդու համար ամենավատ բանը աղքատութիւնն է, բայց մարդիկ ոչինչ այնպէս խիստ չեն դատապարտում, ինչպէս հարստութեան ձգտումը:

-Դու շատ ես վախենում մարդկանց մեղադրանքներից,- քնքշօրէն խօսեց աղջիկը,- քո բոլոր երազանքները փոխարինվեցին մէկով` հեռու մնալ այդ զազրելի մեղադրանքներից: Նկատել եմ, որ այլեւս չունես այն վեհ երազանքները, որ շահամոլութեան գերին ես դարձել: Մի՞թէ ես ճիշտ չեմ:

– Յետոյ ի՞նչ,- առարկեց Սքրուջը,- ի՞նչ վատ է, որ ես վերջապէս խելքի եմ եկել: Բայց քո նկատմամբ իմ վերաբերմունքը չի փոխուել:

Աղջիկը տարուբերեց գլուխը:

-Մի՞թէ փոխուել է:

-Մենք շատ վաղուց ենք նշանուել: Այն ժամանակ երկուսս էլ աղքատ էինք, բայց գոհ մեր ունեցածով եւ յոյս ունէինք, որ մի լաւ օր մեր յամառ աշխատանքով կբարելաւուի մեր վիճակն այս աշխարհում: Բայց դու շատ ես փոխուել, երբ մենք նշանուեցինք, դու բոլորովին այլ մարդ էիր:

-Ես շատ երիտասարդ էի,- անհամբեր պատասխանեց տղան:

-Ինքդ էլ գիտես, որ հիմա այն մարդը չես, ինչ նախկինում էիր,- ասաց աղջիկը, – իսկ ես նոյնն եմ մնացել: Այն ամէնն, ինչ մեզ երջանկութիւն էր խոստանում, երբ հոգեպէս մօտ էինք, այժմ մեզ վիշտ է պատճառում, որովհետև այլևս հոգեպէս մօտ չենք: Ես չեմ պատմի, թէ քանի անգամ ու ինչ ցաւով եմ մտածել այդ մասին: Միայն կ’ասեմ, որ որոշել եմ քեզ ազատ թողնել:

-Բայց ես երբևէ քեզ խնդրե՞լ եմ այդ անել:

-Բառերով` ոչ: Երբեք:

-Այդ դէպքում` ինչպէ՞ս:

-Քո փոխուած բնաւորութեամբ, փոխուած հոգեբանութեամբ, կեանքի նկատմամբ այլ վերաբերմունքով, և այլ Յոյսով` որպէս կեանքի գլխաւոր նպատակ: Այն ամէնով, ինչը արժէզրկեց իմ սէրը քո աչքում: Եթէ մենք նշանուած չլինէինք,- ասաց աղջիկը` մեղմ, բայց հաստատուն հայեացքով նայելով տղայի աչքերին,- ասա ինձ, դու կը փնտրէի՞ր ինձ, կը փորձէի՞ր հիմա տիրանալ իմ սիրուն: Ա՜խ, ոչ:

Թուաց, թէ տղան, հակառակ իր կամքի, համաձայն էր ասուածի հետ, բայց ճիգ գործադրելով` ասաց.

-Այդ դու ես այդպէս մտածում:

-Ես ուրախ կը լինէի, եթէ կարողանայի այլ կերպ մտածել,- պատասխանեց աղջիկը: Աստուած վկայ, երբ ես հասկացայ, որ սա է ճշմարտութիւնը, գիտակցեցի նաև, թէ որքան ծանր ու անհերքելի է այն: Եթէ անգամ ազատ լինէիր, մի՞թէ կարելի է հաւատալ, որ կ’ամուսնանայիր ինձ նման անօժիտ աղջկայ հետ, դու, որ այդքան մտերիմ լինելով ինձ հետ` ամէն ինչում Շահ ես փնտրում: Իսկ եթէ մի պահ շեղուէիր քո գլխաւոր սկզբունքից և ընտրէիր այնպիսի աղջկայ, ինչպիսին ես եմ, համոզուած եմ, որ դրան անմիջապէս կը հետևէին ափսոսանքն ու զղջումը: Ես հասկանում եմ դա և ազատում եմ քեզ քո տուած խօսքից` ամբողջ հոգով սիրելով այն մարդուն, որ դու էիր նախկինում:

Տղան ուզեց մի բան ասել, բայց աղջիկը դէմքը շրջած շարունակեց.

-Հնարաւոր է, որ դու… անցեալի յուշերն են ինձ ստիպում հաւատալ, որ դու ցաւ կը զգաս` ինձնից բաժանուելով: Բայց կարճ ժամանակ անց դու ուրախութեամբ ինձ կը մոռանաս, ինչպէս անշահութաբեր երազ, որից ժամանակին արթնացար: Երջանիկ լինես այն կեանքում, որ ինքդ ես ընտրել:

Աղջիկը հեռացաւ, և նրանք ընդմիշտ բաժանուեցին:

-Ոգի,- ասաց Սքրուջը,- այլևս չեմ ուզում որևէ բան տեսնել: Ինձ տուն տար: Մի՞թէ քեզ հաճելի է ինձ տանջելը:

-Դու կը տեսնես ևս մի տեսիլք,- բացականչեց Ոգին:

-Ո՛չ, այլևս ոչ մի տեսիլք,- ճչաց Սքրուջը, – ոչ մի տեսիլք չեմ ուզում տեսնել: Այլևս ոչինչ ցոյց չտաս:

Բայց յամառ Ոգին բռնեց նրա բազուկներից և ստիպեց նայել յետագայ իրադարձութիւններին: Նրանք յայտնուեցին մէկ այլ վայրում, և նրանց առջև բացուեց նոր տեսարան. մի սենեակ` ոչ շատ մեծ ու ոչ հարուստ, բայց շատ յարմարաւետ: Բուխարու մօտ, որի մէջ ցուրտ ձմռան մասին վկայող թեժ կրակ էր վառւում, նստած էր մի գեղեցիկ երիտասարդ աղջիկ` այնքան նման նախորդին, որ Սքրուջին թուաց, թէ նա է, մինչև որ տեսաւ հէնց նրան` այժմ վայելչագեղ տիկին դարձած և իր դստեր դիմաց նստած: Սենեակում անտանելի աղմուկ էր, որովհետև երեխաներն աւելի շատ էին, քան Սքրուջը կարող էր հաշուել իր յուզուած վիճակում: Եւ ի տարբերութիւն յայտնի բանաստեղծութեան մէջ16 նկարագրուած նախրի, որտեղ քառասուն կովերն իրենց մէկի պէս են պահում, այստեղ իւրաքանչիւր երեխայ իրեն պահում էր քառասունի պէս: Արդիւնքում անհաւատալի աղմուկ էր տիրում: Բայց դա ոչ մէկին կարծես չէր անհանգստացնում: Ընդհակառակը, մայր ու աղջիկ, երեխաներին նայելով, սրտանց ուրախանում էին ու ծիծաղում: Իսկ երբ վերջինս միացաւ նրանց չարաճճիութիւններին, փոքրիկ աւազակներն սկսեցին անխնայ քաշքշել նրան: “Ի՜նչ ասես որ չէի տայ նրանցից մէկը լինելու համար: Չնայած ես երբեք այդպէս կոպիտ չէի լինի, ոչ, ոչ: Ամբողջ աշխարհի հարստութեան համար անգամ ես չէի քաշի կամ խառնի նրա հիւսած մազերը: Ես չէի փախցնի նրա անգին, փոքրիկ կօշիկը նոյնիսկ կեանքիս փրկութեան համար, Աստուած վկայ: Ես չէի յանդգնի գրկել նրա գօտկատեղը, ինչպէս այդ համարձակ ճտերն են անում: Ես կը մտածէի, որ իբրեւ պատիժ, ձեռքս կը կպչի նրա գօտկատեղին և այլևս չի պոկուի: Բայց, խոստովանում եմ, ես շատ կ’ուզէի հպուել նրա շուրթերին, հարցեր տալ նրան` տեսնելու, թէ ինչպէս է շուրթերը բացում` պատասխանելու համար, նայել նրա խոնարհուած աչքերի թերթերունքներին` առանց նրան շիկնեցնելու, արձակել նրա մազերի խոպոպները, որի ամէն մի խոպոպիկն անգին յուշ է ինձ համար: Մի խօսքով, չեմ թաքցնում` ես կ’ուզէի օգտուել երեխայի ամենափոքր իրաւունքից և միաժամանակ լինել չափահաս տղամարդ` դրա արժէքը հասկանալու համար”:

Բայց ահա լսուեց դռան թակոց, և մի այնպիսի հարձակում հետևեց դրան, որ երիտասարդ աղջիկը, ծիծաղկոտ դէմքով ու ճմռթուած շորով յայտնուելով ոգևորուած ու փոթորկուն խմբի կենտրոնում, հասցրեց ժամանակին ողջունել հօրը, որը տուն էր եկել Սուրբ Ծննդեան խաղալիքներով ու նուէրներով ծանրաբեռնուած բեռնակրի հետ: Նոյն րոպէին անպաշտպան բեռնակիրը խլացուցիչ աղմուկի տակ գերի վերցուեց: Երեխաներն աթոռներ դրեցին նրա կողքին` որպէս աստիճաններ, և մագլցելով վրան` մտան գրպանները, խլեցին դարչնագոյն փաթեթները, ամուր բռնեցին փողկապն ու փաթաթեցին վզին, բռունցքներով խփեցին մէջքին, ոտքերով հարուածեցին նրա սրունքներին` արտայայտելով իրենց անզուսպ սէրը նրա նկատմամբ: Զարմանքի ու հիացմունքի ինչպիսի՜ աղաղակներով էր ուղեկցւում իւրաքանչիւր փաթեթի բացումը: Եւ ինչպիսի՜տագնապ հետևեց այն սարսափելի յայտարարութեանը, թէ ամենափոքրիկին բռնել են այն պահին, երբ բերանն էր դրել տիկնիկի թաւան, եւ համոզուած էին, որ նա կուլ է տուել փայտէ սկուտեղին սոսնձուած խաղալիք հնդկահաւը: Եւ որքա՜ն մեծ եղաւ մխիթարութիւնը, երբ պարզուեց, որ տագնապը զուր է: Այդ տանը տիրող ուրախութիւնը, երախտագիտութիւնն ու ոգևորութիւնը հնարաւոր չէ նկարագրել ամենայն ճշգրտութեամբ: Ասեմ միայն, որ երեխաներն իրենց յոյզերի հետ աստիճանաբար դուրս եկան հիւրասենեակից և, սանդուղքներով բարձրանալով վերին յարկ, մտան անկողին ու հանդարտուեցին:

Երբ տանտէրն իր տիկնոջ և գորովանքով իրեն հակուած դստեր հետ նստեց բուխարու մօտ, Սքրուջը, աւելի քան երբևէ, ուշադիր նայեց: Իսկ երբ Սքրուջը մտածեց, որ նոյնքան նրբագեղ ու նոյնքան կենսուրախ եւ շնորհալի մի ուրիշ էակ կարող էր իրեն հայր անուանել և գարնան շնչով ջերմացնել իր կեանքի դաժան ձմեռը, նրա աչքերը մշուշուեցին:

-Բել,- ասաց ամուսինը` ժպտալով շրջուելով դէպի կինը,- այսօր քո վաղեմի բարեկամին տեսայ:

-Ու՞մ ես տեսել:

-Ինքդ կռահիր:

-Ինչպէ՞ս կռահեմ: Դէ իհա՜րկե, կռահեցի,- նոյն պահին աւելացրեց նա` ամուսնու հետ ծիծաղելով,- պարոն Սքրուջին:

-Այո, պարոն Սքրուջին: Ես անցնում էի նրա գրասենեակի մօտով, պատուհանը բաց էր, ներսում մոմ էր վառւում, և ես կարողացայ աղօտ կերպով տեսնել նրան: Լսել եմ, որ նրա գործընկերը մահամերձ է, դրա համար էլ մենակ էր:

-Ինձ թւում է` նա բացարձակապէս մենակ է ամբողջ աշխարհում:

-Ոգի,- ասաց Սքրուջն ընկճուած ձայնով,- տար ինձ այստեղից:

-Ես քեզ ասացի, որ այս ամէնը կատարուած իրադարձութիւնների ուրուապատկերներն են,- պատասխանեց Ոգին,- ամէն ինչ այնպէս է, ինչպէս եղել է, ինձ մի՛ մեղադրիր:

-Տար ինձ այստեղից,- բացականչեց Սքրուջը,- այլևս չեմ դիմանում:

Նա շրջուեց դէպի Ոգին և տեսնելով, որ վերջինս իրեն է նայում մի դէմքով, որի վրայ առեղծուածային կերպով միախառնուել են գծեր այն բոլոր դէմքերից, որոնք նա քիչ առաջ տեսաւ, սկսեց գօտեմարտել նրա հետ:

-Հանգիստ թող ինձ: Ետ տար ինձ: Բաւական է, հեռացիր ինձնից:

Պայքարի ընթացքում, եթէ կարելի է դա պայքար անուանել, որովհետեւ Ուրուականը մնում էր անսասան, առանց իր հակառակորդին նկատելի դիմադրութիւն ցոյց տալու, Սքրուջը նկատեց, որ նրա գլխավերևի լոյսն աւելի բարձր ու պայծառ է վառւում: Աղօտ կապ տեսնելով այդ լոյսի և Ոգու` իր վրայ ունեցած ազդեցութեան միջև, Սքրուջը կորզեց կրակմարիչ գլխարկը և անակնկալ շարժումով այն դրեց Ոգու գլխին:

Ոգին այնպէս կուչ եկաւ կրակմարիչի տակ, որ այն ամբողջովին ծածկեց նրան: Եւ չնայած Սքրուջը մարիչն ամբողջ ուժով սեղմում էր Ոգու գլխին, բայց չէր կարողանում հանգցնել լոյսը, որը, դուրս հորդելով մարիչի տակից, սփռւում էր յատակին:

Յանկարծ Սքրուջը սաստիկ հոգնածութիւն և քնի անյաղթահարելի կարիք զգաց, իսկ քիչ անց տեսաւ, որ իր ննջարանում է: Մի վերջին անգամ նա սեղմեց գլխարկը, որից նրա ձեռքը թուլացաւ, ապա օրօրուելով մօտեցաւ անկողնուն, պառկեց ու անմիջապէս քնեց:

Երրորդ տուն

Երեք Ոգիներից երկրորդը

Սքրուջն արթնացաւ իր բարձր խռմփոցից ու նստեց մահճակալում` փորձելով ի մի բերել իր մտքերը: Այս անգամ կարիք չկար նրան յիշեցնելու, որ եկեղեցու զանգը շուտով կը խփի ժամը Մէկը: Նա զգում էր, որ ճիշտ ժամանակին է արթնացել, որպէսզի զրուցի Ջեյքոբ Մարլիի միջնորդութեամբ իր մօտ առաքուած երկրորդ բանբերի հետ: Բայց զգալով, որ իրեն տհաճ սառնութիւն է պատում, երբ փորձում է կռահել, թէ այս նոր ուրուականը ո՛ր կողմից է բացելու վարագոյրը, նա մի կողմ քաշեց բոլոր վարագոյրները: Յետոյ նորից պառկեց ու սուր հայեացքով սկսեց հսկել մահճակալի շուրջբոլորը, որ դիմաւորի Ոգուն նրա յայտնուելու պահին, քանզի չէր ուզում անակնկալի գալ ու նեարդայնանալ:

Անվեհեր մարդիկ, որոնք պարծենում են իրենց ճապիկ հնարներով և պատրաստ են ամէն ինչի, ի հաստատումն իրենց մեծ ընդունակութիւնների ասում են, թէ կարող են ամէն բան լաւ անել` գիր ու ղուշ խաղալուց մինչև մարդասպանութիւն: Իսկ այդ երկու ծայրայեղութիւնների միջև, անշուշտ, ձգւում է տարաբնոյթ արարքների բաւական երկար ու ընդգրկուն շարք: Սքրուջից այդքան մեծ խիզախութիւն չակնկալելով` պէտք է հաւաստիացնեմ ձեզ, որ նա պատրաստ էր դէմ առ դէմ հանդիպել ամենատարօրինակ երևոյթի, և նրան չէր կարող զարմացնել ոչինչ` երեխայից սկսած մինչև ռնգեղջիւրը:

Այժմ պատրաստ լինելով գրեթէ ամէն ինչի` Սքրուջը բնաւ պատրաստ չէր այդ ամէնի չլինելուն: Այդ պատճառով էլ, երբ եկեղեցու զանգն ազդարարեց ժամը Մէկը, և ոչ մի տեսիլք չյայտնուեց, նա սկսեց սաստիկ դողալ: Անցաւ հինգ րոպէ, տասը րոպէ, քառորդ ժամ, բայց ոչինչ չէր յայտնւում: Նա պառկել էր անկողնում` կարմրաւուն լոյսի ճաճանչների ճիշտ մէջտեղում, որոնք նրա վրայ տարածուեցին այն պահին, երբ ժամացոյցն ազդարարեց ժամը Մէկը: Եւ քանի որ Սքրուջն անզօր էր պարզելու, թէ այդ լոյսը որտեղից յայտնուեց եւ ինչ էր նշանակում, դա նրան աւելի էր սարսափեցնում, քան եթէ տասներկու ուրուական լինէր: Նրան թուաց, թէ իւրայատուկ դէպք է կատարւում իր հետ` ինքն այրւում է` առանց այդ մասին գիտակցելու: Վերջապէս նա սկսեց մտածել, ինչպէս սկզբում կը մտածէինք դուք կամ ես, քանզի փորձանքից հեռու մարդն է, որ գիտի ինչ անել և, անտարակոյս, այդպէս էլ վարւում է. ինչպէս արդէն ասացի, նա սկսեց մտածել, որ այս ոգեղէն լոյսի աղբիւրն ու գաղտնիքը կարող են լինել հարևան սենեակում, և ուշադիր նայելուց յետոյ նրան թուաց, թէ հէնց այնտեղից է շողարձակում:

Երբ նա համոզուեց, որ ճիշտ է կռահել, հանգիստ վեր կացաւ անկողնուց ու, մաշիկները քստքստացնելով, ուղղուեց դէպի դուռը: Հէնց որ Սքրուջի ձեռքը դիպաւ դռան բռնակին, մի տարօրինակ ձայն հրամայեց նրան ներս մտնել:

Սքրուջը ենթարկուեց:

Դա իր սեփական սենեակն էր: Դրանում կասկած չկար: Բայց այն զարմանալիօրէն փոխուած էր. առաստաղն ու պատերը պատած էին մշտադալար ճիւղերով, սենեակը նման էր իսկական պուրակի, որի տարբեր մասերում շողշողում էին պայծառ հատապտուղներ: Փշարմաւի, մզամուրճի ու բաղեղի թարմ տերևներն այնպէս էին անդրադարձնում լոյսը, որ կարծես փոքրիկ հայելիներ լինէին: Ծխնելոյզի միջով բւուոցով բարձրանում էր այնպիսի հզօր բոց, ինչպիսին երբեք չէր եղել այդ քարացած բուխարիում ո՛չ Սքրուջի օրօք, ո՛չ էլ Մարլիի: Յատակին գահի պէս կիտուած էին տապակած հնդկահաւեր, սագեր, վայրի բադեր, հաւեր, ապխտած խոզի միս, մեծ կտորներով տաւարի միս, խոճկորներ, նրբերշիկի երկար շարաններ, մսով կարկանդակներ, սալորով պուդինգներ, ոստրէներով լի տակառներ, տաք շագանակներ, կարմրաթուշ խնձորներ, հիւթեղ նարինջներ, անուշահամ տանձեր, տօնական հսկայական թխուածքներ և տաք փունջով լի գաւաթներ, որոնց բուրաւետ գոլորշին մշուշի պէս տարածուել էր սենեակում: Ուտեստների այս բլրի վրայ հանգիստ նստել էր մի զուարթ, փառահեղ Հսկայ: Նա ձեռքում բոցավառ ջահ էր պահել, որը նման էր Առատութեան եղջիւրին: Հսկան այն բարձրացրեց գլխից վեր` Սքրուջի վրայ լոյս սփռելու համար, երբ վերջինս կիսաբաց դռնից ներս նայեց:

-Նե՛րս արի,- գոչեց Ոգին:- Նե՛րս արի, մարդ, ծանօթանանք:

Սքրուջը երկիւղով ներս մտաւ ու գլխիկոր կանգնեց Ոգու առջև: Նա այլևս նախկին յամառ Սքրուջը չէր: Նա չէր համարձակւում աչքերը բարձրացնել և նայել Ոգու պարզ ու բարի աչքերին:

-Ես Ներկայ Սուրբ Ծննդեան Ուրուականն եմ,- ասաց Ոգին,- նայիր ինձ:

Սքրուջը յարգալից ենթարկուեց:

Ոգին հագել էր մուգ կանաչ պարզ պատմուճան` եզերուած սպիտակ մորթով: Այս հագուստն այնքան առատութեամբ էր թափւում նրա ուսերից, որ նրա ծաւալուն կուրծքը մերկ էր, կարծես նա կարիք չունենար իրեն որեւէ արհեստական բանով ծածկելու: Հագուստի լայն ծալքերի տակից երևացող նրա ոտքերը նոյնպէս մերկ էին: Գլխին էլ ծածկոց չկար, բացի փշարմաւի պսակից, որի վրայ տեղ-տեղ երևում էին փայլուն սառցալուլաներ: Նրա մուգ դարչնագոյն երկար խոպոպներն արձակ էին, անկաշկանդ, ինչպէս նրա կենսուրախ դէմքը, շողշողուն աչքերը, գթառատ ձեռքը, զուարթ ձայնը, ինչպէս նրա պահուածքն ու երջանիկ տեսքը: Նրա գօտկատեղին կապուած էր մի հնագոյն թրի պատեան, բայց դատարկ ու ժանգոտ:

-Դու երբեք չե՞ս տեսել ինձ նման մէկին,- բացականչեց Ոգին:

-Երբեք,- պատասխանեց Սքրուջը:

-Երբեք չե՞ս շփուել իմ ընտանիքի երիտասարդ անդամների հետ, ուզում եմ ասել` իմ աւագ եղբայրների հետ, որոնք ծնուել են վերջին տարիներին (քանզի ես ամենաերիտասարդն եմ),- շարունակեց Ուրուականը:

-Իմ կարծիքով` ոչ,-ասաց Սքրուջը, – վախենում եմ, որ չեմ շփուել: Իսկ դու շա՞տ եղբայրներ ունես, Ոգի:

-Աւելի քան հազար ութ հարիւր,- պատասխանեց Ուրուականը:

-Հսկայական ընտանիք է, դէ արի ու պահիր,- քրթմնջաց Սքրուջը:

Ներկայ Սուրբ Ծննդեան Ուրուականը վեր կացաւ:

-Ոգի,- հնազանդօրէն ասաց Սքրուջը,- տար ինձ, ուր որ պէտք է տանես: Անցած գիշեր ես հարկադրաբար գնացի, բայց օգտակար դաս ստացայ: Եթէ այս գիշեր դու էլ ինձ մի բան սովորեցնես, ես պատրաստ եմ դրանից օգտակար դասեր քաղել:

-Ձեռքդ հպիր պատմուճանիս:

Սքրուջն արագ բռնեց նրա պատմուճանը:

Ակնթարթօրէն անհետացաւ ամէն ինչ` փշարմաւը, մզամուրճը, կարմիր հատապտուղները, բաղեղները, հնդկահաւերը, սագերը, վայրի բադերը, հաւերը, ապխտած խոզի միսը, տաւարի միսը, խոճկորները, նրբերշիկները, ոստրէները, կարկանդակները, պուդինգները, միրգը և փունջը: Դրանց հետ միասին անհետացան նաեւ սենեակը, բուխարին, ջահի կարմրաւուն լոյսը, գիշերը, և Ոգին ու Սքրուջը յայտնուեցին քաղաքի փողոցներում: Այստեղ Սուրբ Ծննդեան առաւօտ էր, սառնամանիք, և մարդիկ, երգելով աշխոյժ ու ոչ շատ տհաճ երգ, մաքրում էին իրենց տան առջևի սալայատակի ձիւնը, տանիքներից ձիւնը թափում ներքև` խելայեղ հաճոյք պատճառելով տղեկներին, որոնք նայում էին, թէ ինչպէս են հսկայական ձնակոյտերը, գետնին թրմփալով, առաջացնում արհեստական փոքր ձիւնամրրիկ:

Տների ճակատային հատուածները բաւական գորշ տեսք ունէին, իսկ պատուհաններն աւելի գորշ էին` ի հակադրութիւն տանիքների ողորկ ու սպիտակ ձնածածկոյթի և նոյնիսկ գետնի կեղտոտ ձեան, որի վրայ երկանիւ ու քառանիւ սայլերի ծանր անիւները խոր ակօսներ էին փորել: Մեծ փողոցների ճիւղաւորումներում այդ ակօսները, հարիւր անգամ խաչաձւուելով, առաջացրել էին դեղին հաստ տիղմով ու սառցաջրով լեցուն առուակներ, որոնք այնպէս էին խճճուել, որ դժուար էր տարանջատել միմեանցից: Երկինքը մռայլ էր, և քաղաքի կարճ փողոցները սուզուել էին գոլորշու և սառը օդի աղտոտ մշուշի մէջ, որի ծանր մասնիկները մրոտ հիւլէների տարափի պէս իջնում էին գետնին, ասես Մեծ Բրիտանիայի բոլոր բուխարիները, խօսքները մէկ արած, որոշել էին բոցավառուել և իրենց ուզածի չափ ծխարձակել: Ո՛չ քաղաքը, ո՛չ եղանակը առանձնապէս չէին տրամադրում ուրախութեան, բայց փողոցներում ուրախութիւն էր տիրում, որպիսին չի լինում անգամ ամառային պարզկայ օրերին, երբ ամենապայծառ արևն ի զօրու չէ ստեղծելու նման տրամադրութիւն:

Պատճառն այն էր, որ մարդիկ, որոնք թիակներով մաքրում էին տանիքների ձիւնը, ուրախ էին ու ցնծութեամբ լի: Նրանք կանչում էին մէկմէկու և ժամանակ առ ժամանակ կատակով ձնագնդի նետում միմեանց վրայ. աւելի անվտանգ արկ, քան այն խօսքերը, որոնք երբեմն դուրս են թռչում մարդու բերանից: Եթէ ձնագնդին իր նշանակէտին դիպչում էր, նրանք սրտանց ծիծաղում էին, իսկ եթէ ոչ, աւելի էին ծիծաղում:

Մսավաճառների խանութները դեռ կիսով չափ բաց էին, իսկ մրգավաճառների խանութները շքեղութիւնից փայլում էին: Այստեղ կային շագանակով լեցուն հսկայական կլոր զամբիւղներ, որոնք նման էին կերած-խմած տարէց պարոնների ժիլետներին: Այդ պարոնները ծուլօրէն կանգնում էին դռների մօտ և իրենց գիրութիւնից կաթուածահար` գլորւում փողոց: Այստեղ կային կարմրաւուն, թուխ, հաստափոր իսպանական սոխեր` նման իսպանացի վանականների` ճարպից փայլփլող այտերին: Դրանք դարակների վրայից անպարկեշտ խորամանկութեամբ աչքով էին անում կողքով անցնող աղջիկներին, որոնք ամօթխածութեամբ նայում էին առաստաղից կախուած մզամուրճի ճիւղին:

Կային բուրգի ձևով դասաւորուած տանձ ու խնձոր: Կային խաղողի ողկոյզներ, որոնք խանութպանի բարեհոգութեամբ ուշագրաւ կերպով կախուած էին կեռիկներից, որպէսզի անցորդները կարողանային թուք կուլ տալով անվճար նայել: Կային ընկոյզի կոյտեր` թաւշոտ ու շագանակագոյն, որոնց բուրմունքը յիշեցնում էր երբեմնի անտառային զբօսանքները, երբ խշխշոցով քայլում ես մինչև կոճերդ հասնող չորացած տերևների միջով: Կային խորոված հաստլիկ ու թուխ խնձորներ, որոնք յատկապէս գեղեցիկ էին նարնջի ու կիտրոնի դեղինի հակադրութեամբ և իրենց հիւթեղ տեսքով յամառօրէն խնդրում ու աղերսում էին` թղթէ տոպրակով տանել տուն և ուտել ճաշից յետոյ: Այս ընտիր մրգերի կենտրոնում դրուած թասի մէջ լողացող ոսկեգոյն և արծաթագոյն ձկները, թէև պատկանում էին սառնարիւնների դասին, բայց կարծես հասկանում էին, թէ ինչ-որ բան է կատարւում, և բերանները բացած` անկիրք հուզմունքով դանդաղ պտտւում էին իրենց փոքրիկ աշխարհում:

Նպարեղէնի խանութը, օ՜հ, այդ նպարեղէնի խանութը: Այն գրեթէ փակ էր, մէկ կամ երկու փեղկ էր բաց, բայց այդ բացուածքներից ինչե՜ր ասես, որ չէին երևում: Կշեռքի նժարներն իջնելով վաճառասեղանի վրայ` ուրախ զրնգում էին, առասանակն ու գլանուակը արագ բաժանւում էին, թեյի և սուրճի մետաղէ տուփերը աճպարարի գնդակների պէս շխկշխկոցով թռչում էին վեր ու վար և հաճելի բուրմունք էին տարածում, չամիչն առատ էր ու լաւագոյն տեսակի, նուշը անթերի սպիտակ էր, դարչինի ձողիկները` երկար և ուղիղ, ու բոլոր համեմունքները սքանչելի էին: Շաքարապատ մրգերն օշարակից այնպէս էին ամրացել ու բծերով պատուել, որ ամենաանտարբեր նայողն անգամ չէր կարող չզգալ դրանց համն ու հոտը: Թուզը հիւթեղ էր ու մսալի, ֆրանսիական սալորաչրերը համեստօրէն շիկնում էին շքեղ զարդարուած տուփերում, և ամէն ինչ շատ համեղ ու գեղեցիկ էր երևում Սուրբ Ծննդեան տօնական ձևաւորման մէջ: Բայց գնորդներն այնքան էին շտապում ու այնպիսի անհամբերութեամբ էին սպասում յոյսերով լի այդ օրուան, որ դռան մօտ հրմշտում էին միմեանց` կոպտօրէն վայր գցելով իրենց հիւսածոյ զամբիւղները, գնումները մոռանում էին վաճառասեղանի վրայ, քիչ յետոյ վազքով վերադառնում դրանց յետևից. և հարիւրաւոր այդպիսի սխալներ էին գործում ամենաբարձր տրամադրութեամբ: Իսկ խանութի տէրն ու գործակատարներն այնքան անմիջական էին ու զուարթ, որ սրտաձև փայլուն ճարմանդները, որոնցով ամրացրել էին գոգնոցները, կաելի էր նրանց սեփական սրտի տեղ ընդունել, որ կրում էին արտաքինից` ի տես բոլորի և ի ուրախութիւն Սուրբ Ծննդեան օրուայ ագռաւների, որոնք ցանկութեան դէպքում կարող էին դրանք կտցահարել:

Բայց շուտով զանգակատան զանգի ղողանջը բոլոր բարի մարդկանց կոչեց եկեղեցի ու աղօթարան, և տօնական հագնուած ուրախ բազմութիւնը խուժեց փողոցները: Միաժամանակ բոլոր նրբանցքներից, խուլ անկիւններից և անանուն խաչմերուկներից անթիւ-անհամար մարդիկ դուրս եկան, որոնք իրենց տօնական ճաշերը տանում էին հացի փուռ` եփելու: Խնջոյքի պատրաստուող այս աղքատ մարդկանց տեսքը կարծես շատ հետաքրքրեց Ոգուն, որովհետև նա Սքրուջի հետ միասին կանգնեց փռի դռան մօտ և, բարձրացնելով տարուող կաթսաների կափարիչները, սկսեց իր ջահից խունկ ցանել նրանց ճաշերի վրայ: Իսկ ջահը սովորական չէր, որովհետև երբ ճաշ տանողներն իրար դիպչելիս վիրաւորում էին միմեանց, Ոգին իր ջահից մի քանի կաթիլ էր ցանում նրանց վրայ, և անմիջապէս վերականգնւում էր նրանց լաւ տրամադրութիւնը: “Ամօթ է վիճել Սուրբ Ծննդեան օրը”,- ասում էին նրանք: Եւ դա այդպէս էր: Աստուած չի սիրում գժտութիւն:

Սահմանուած ժամին զանգերը լռեցին, փռերը փակուեցին, բայց դրանց վերնամասում ձեան հալոցքից առաջացած թաց բշտիկները և առջևի մայթից բարձրացող գոլորշին, որից կարծես եփւում էին նաև մայթի սալիկները, հաճելիօրէն վկայում էին, որ տօնական ճաշերն արդէն եփւում էին:

-Այն, ինչ ցանում ես քո ջահից, իւրայատուկ հա՞մ է տալիս ճաշին,- հարցրեց Սքրուջը:

-Այո, իւրայատուկ:

-Այսօրուայ բոլո՞ր ճաշերին է այն աւելացւում,- հարցրեց Սքրուջը:

-Սիրով տրուած բոլոր ճաշերին, յատկապէս աղքատիկ ճաշին:

–Ինչո՞ւ յատկապէս աղքատիկ ճաշին:

-Որովհետև դրա կարիքն այն շատ ունի:

-Ոգի,- մի պահ մտորելով` ասաց Սքրուջը,- զարմանում եմ, որ դու, լինելով մեզ շրջապատող աշխարհի էակներից մէկը, ուզում ես զրկել այս մարդկանց իրենց անմեղ հաճոյքներից:

-Ե՞ս,- գոչեց Ոգին:

-Դու ուզում ես նրանց զրկել շաբաթուայ իւրաքանչիւր եօթերորդ օրը ճաշելու հնարաւորութիւնից, իսկ շատերի համար, կարելի է ասել, դա միակ օրն է, երբ իսկապէս ճաշում են, ճի՞շտ է,- ասաց Սքրուջը:

-Ե՞ս,¬ գոչեց Ոգին:

-Չէ՞ որ դու ուզում ես փակել փռերը Եօթերորդ օրը,- ասաց Սքրուջը,- իսկ դա նոյն բանն է:

-Ե՞ս եմ ուզում,- բացականչեց Ոգին:

-Ներիր, եթէ ես սխալւում եմ, բայց դա արուել է քո անունից կամ, ամէն դէպքում, քո ընտանիքի անունից,- ասաց Սքրուջը:

-Ձեր այս աշխարհում շատերն են պնդում, թէ ճանաչում են մեզ,- պատասխանեց Ոգին,- և մեր անունից բազում վատ գործեր են անում կրքի, մեծամտութեան, չարակամութեան, ատելութեան, նախանձի, խտրականութեան ու եսասիրութեան թելադրանքով: Բայց այդ մարդիկ այնքան օտար են մեզ և մեր բոլոր ազգակիցներին ու բարեկամներին, որ կարծես երբեք գոյութիւն չեն էլ ունեցել: Յիշիր դա և այդ արարքների համար նրանց մեղադրիր, ոչ թէ մեզ:

Սքրուջը խոստացաւ, որ այդպէս էլ կանի, և նրանք, առաջուայ պէս անտեսանելի, տեղափոխուեցին քաղաքի արվարձանները: Ոգին մի ուշագրաւ յատկութիւն ուներ, որը Սքրուջը նկատել էր դեռ փռի մօտ. չնայած իր վիթխարի հասակին, նա կարողանում էր հեշտութեամբ յարմարուել ցանկացած տեղում. ամենացածր տանիքի տակ նա այնպէս վեհօրէն էր կանգնում, ինչպէս կարելի էր կանգնել որևէ շքեղ դահլիճում:

Գուցէ բարի Ոգուն հաճելի էր ցուցադրել իր այս կարողութիւնը, կամ գուցէ նրա բարի, վեհանձն, անկեղծ բնոյթն ու աղքատների նկատմամբ նրա կարեկցանքն էին, որ նրան տարան ուղիղ Սքրուջի գրագրի տուն: Նա իր հետ տարաւ Սքրուջին, որը կառչել էր նրա պատմուճանից: Ոգին ժպտաց դռան շեմին ու կանգ առաւ, որ իր ջահի խնկով օրհնի Բոբ Քրեչիթի կացարանը: Պատկերացնու՞մ էք, Բոբը ստանում էր շաբաթական տասնհինգ “բոբ”17, այսինքն` շաբաթ օրերին իր քրիստոնէական անունը կրող տասնհինգ մետաղադրամ էր դնում գրպանը, բայց և այնպէս Ներկայ Սուրբ Ծննդեան Ոգին օրհնեց նրա չորսսենեականոց տունը:

Այդ ժամանակ յայտնուեց տիկին Քրեչիթը` Բոբ Քրեչիթի կինը, երկու անգամ շրջած աղքատիկ զգեստով եւ զարդարուած վեց պենսանոց ժապաւէններով, որոնք չնայած էժան էին, բայց գեղեցիկ տեսք էին տալիս: Նա սփռոցը փռեց իր երկրորդ դստեր` Բելինդա Քրեչիթի օգնութեամբ, որի զգեստը նոյնպէս զարդարուած էր ժապաւէններով: Այդ ընթացքում պատանի Փիթեր Քրեչիթը պատառաքաղն ընկղմեց կարտօֆիլի կաթսայի մէջ, ու երբ նրա վերնաշապիկի (դա Բոբի սեփականութիւնն էր, որն այդ օրուայ պատուին շնորհուել էր իր որդուն ու ժառանգին) հսկայական օձիքի ծայրերը մտան բերանը, նա ուրախացաւ` իրեն զգալով վայելուչ հագնուած, և շատ ցանկացաւ ցուցադրել իր հագուստը շքեղ զբօսայգիներում: Այդ պահին երկու կրտսեր Քրեչիթները սրընթաց ներս մտան` բացականչելով, թէ փռի մօտ տապակած սագի հոտ են առել ու հոտից ճանաչել են, որ իրենցն է, և հրճուելով եղեսպակով ու սոխով համեմուած սագի մասին վառ պատկերացումներով` նրանք սկսեցին պարել սեղանի շուրջը ու գովաբանել պատանի Փիթեր Քրեչիթին` նրան հասցնելով երկինք: Փիթերն այդ ընթացքում (թէև օձիքը գրեթէ խեղդում էր նրան, բայց նա չէր պարծենում) փչելով բորբոքում էր կրակը, մինչև անշարժ կարտօ‎ֆիլները, վեր¬վեր բլթբլթալով, սկսեցին թակել կաթսայի կափարիչը, որ դուրս հանուեն ու կեղեւահան լինեն:

-Այս ու՞ր են ձեր թանկագին հայրիկը, ձեր եղբայրը` Պստիկ Թիմն ու Մարթան,- ասաց տիկին Քրեչիթը: Անցած Սուրբ Ծննդեան օրն այսքան չուշացան, կէս ժամ առաջ արդէն պէտք է տանը լինէին:

-Մարթան այստեղ է, մայրիկ,- ներս մտնելով ասաց երիտասարդ աղջիկը:

-Մարթան այստեղ է, մայրիկ,- ճչացին երկու փոքրիկ Քրեչիթները,- ուռա՜, Մարթա, մենք այնպիսի՜ սագ ունենք:

-Աստուած քեզ պահի, սիրելիս, ինչու՞ այսքան ուշացար,- ասաց տիկին Քրեչիթը` անդադար համբուրելով նրան և հոգատարութեամբ հանելով նրա շալն ու գլխարկը:

-Շատ գործ ունէինք, մայրիկ, երէկ ամբողջ գիշեր աշխատեցինք, որ վերջացնենք,- պատասխանեց աղջիկը,- իսկ այսօր առաւօտեան ստիպուած էինք հաւաքել:

-Ոչի՛նչ, լաւ է, որ արդէն տանն ես,- ասաց տիկին Քրեչիթը,- նստիր կրակի մօտ, սիրելիս, ու տաքացիր, ի սէր Աստծոյ:

-Ոչ, ոչ, հայրիկն է գալիս,- ճչացին երկու փոքրիկ Քրեչիթները, որոնք հասցնում էին ամէն տեղ լինել,- թաքնուիր, Մարթա, թաքնուիր:

Մարթան թաքնուեց, և Պստիկ Թիմին ուսերին դրած` ներս մտաւ փոքրամարմին Բոբը` հայրիկը, ամենաքիչը երեք մետրանոց բրդեայ շարֆով` չհաշուած առջևից կախուած ծոպերը, մաշուած, բայց տօնական երևալու համար կարկատուած ու մաքրուած հագուստով: Աւա՜ղ, Պստիկ Թիմի ձեռքում փոքրիկ յենակ կար, իսկ ոտքերին երկաթէ ձողեր էին ամրացուած:

-Իսկ որտե՞ղ է մեր Մարթան,- գոչեց Բոբ Քրեչիթը` շուրջը նայելով:

-Նա չի գալու,- ասաց տիկին Քրեչիթը:

-Չի գալու,- կրկնեց Բոբը, եւ նրա բարձր տրամադրութիւնն յանկարծակի ընկաւ: Չէ՞ որ ինքը, որպէս Թիմի ազնուացեղ նժոյգ, սլացել էր եկեղեցուց մինչև տուն:

– Չի՞ գալու Սուրբ Ծննդեան օրը:

Մարթան չէր սիրում հօրը տխուր տեսնել անգամ կատակով և ժամանակից շուտ դուրս եկաւ պահարանի դռան յետևից ու վազեց նրա գիրկը: Այդ ժամանակ երկու փոքրիկ Քրեչիթները Պստիկ Թիմին տարան լուացքատուն, որ նա լսի, թէ ինչպէս է պղնձէ կաթսայի մէջ երգում պուդինգը:

-Իսկ ինչպէ՞ս իրեն պահեց Պստիկ Թիմը,- Բոբի դիւրահաւատութեան վրայ կուշտ ծիծաղելուց յետոյ հարցրեց տիկին Քրեչիթը, երբ Բոբը գորովանքով գրկել էր դստերը:

-Նա ոսկու պէս երեխայ է,- ասաց Բոբը,- դեռ աւելին. երկար ժամանակ մենակ նստելով` նա մտածկոտ է դառնում ու զարմանալի բաներ մտածում: Տուն գալիս նա ինձ ասաց, թէ յուսով է, որ եկեղեցում մարդիկ տեսան իրեն. չէ՞ որ ինքը հաշմանդամ է, և նրանց հաճելի կը լինի Սուրբ Ծննդեան օրը յիշել, թէ Ով է օգնել կաղ մուրացկաններին քայլել և կոյրերին` տեսնել:

Բոբի ձայնը դողում էր, երբ պատմում էր այս պատմութիւնը, և աւելի շատ դողաց, երբ ասաց, որ Պստիկ Թիմը մեծանալով` դառնում է ուժեղ ու առոյգ:

Բոբն ընդհատեց իր խօսքը, երբ լսուեց փոքրիկ յենակի թխկոցը յատակին: Պստիկ Թիմը վերադարձաւ եղբօր ու քրոջ ուղեկցութեամբ և նստեց կրակի մօտ դրուած իր աթոռակին: Բոբը ծալեց թևքերը (խե՜ղճ մարդ, կարծես թէ դրանք կարող էին աւելի շատ մաշուել), խառնեց սափորում եղած օղիով ու կտրտած կիտրոնով տաք հեղուկը ու դրեց ջեռոցին, որ մեղմ եռայ: Պատանի Փիթերն ու երկու փոքրիկ Քրեչիթները, որոնք հասցնում էին լինել ամէնուր, գնացին սագը բերելու և քիչ յետոյ սագը ձեռքներին մեծ հանդիսաւորութեամբ վերադարձան: Սագի յայտնուելը այնպիսի իրարանցում առաջացրեց, որ կարելի էր մտածել, թէ դա մի հազուագիւտ թռչուն է, մի փետրաւոր հրաշք, որի համեմատութեամբ սև կարապը սովորական բան է:

Եւ իսկապէս, սագը դրա նման մի բան էր այդ տանը: Տիկին Քրեչիթը փոքրիկ կաթսայում նախապէս պատրաստուած կերակրահիւթը տաքացրեց, մինչև թշշոցի լսուելը: Պատանի Փիթերը անհաւատալի եռանդով սկսեց տրորել կարտօֆիլը: Օրիորդ Բելինդան շաքար աւելացրեց խնձորի խիւսին: Մարթան սրբեց տաք ափսէները: Բոբը Պստիկ Թիմին նստեցրեց իր կողքին` սեղանի անկիւնում: Երկու փոքրիկ Քրեչիթները աթոռներ դրեցին բոլորի համար` չմոռանալով դնել նաև իրենց համար և, սեղանի մօտ պահակութեան կանգնելով, գդալները դրեցին բերանները, որ մինչև իրենց հերթը հասնելը չաղաղակեն, թէ սագ են ուզում: Վերջապէս սեղանը պատրաստ էր, ասուեց գոհութեան աղօթքը: Դրան յաջորդեց քար լռութիւն, որովհետև տիկին Քրեչիթը, մսի դանակը ծայրից ծայր դանդաղ զննելով, պատրաստւում էր այն խրել սագի կուրծքը: Երբ դա արուեց ու դուրս թափուեց երկար սպասուած լցոնը, հիացմունքի միահամուռ ալիք բարձրացաւ սեղանի շուրջը: Նոյնիսկ Պստիկ Թիմը, երկու փոքրիկ Քրեչիթների յորդորներով դանակի կոթը սեղանին թխկթխկացնելով, թոյլ ճչաց` ուռա:

Այդպիսի սագ չի եղել երբեք: Բոբն ասաց, որ չի հաւատում, թէ երբևէ այդպիսի համեղ սագ պատրաստուած լինի: Դրա փափկութիւնն ու բուրմունքը, մեծութիւնն ու էժանութիւնը համընդհանուր հիացմունք էին առաջացրել: Խնձորի ու կարտօֆիլի խիւսի հետ այն բաւարարեց ողջ ընտանիքին:

Իրօք, ինչպէս տիկին Քրեչիթը հիացմունքով նկատեց (ափսէում մի փոքրիկ ոսկոր յայտնաբերելով), նրանք լրիւ չէին կերել: Բայցևայնպէս բոլորը կուշտ էին, յատկապէս ամենափոքրիկ Քրեչիթները, որոնք մինչև յօնքերը թաթախուել էին եղեսպակի ու սոխի լցոնով: Իսկ հիմա, երբ օրիորդ Բելինդան փոխեց ափսէները, տիկին Քրեչիթը մենակ դուրս եկաւ սենեակից` պուդինգը կաթսայից հանելու և ներս բերելու համար: Նա այնքան յուզուած էր, որ ուզում էր այդ անել առանց վկաների:

Իսկ եթէ այն կիսաե՞փ լինի: Իսկ եթէ հանելիս այն փշրուի՞:

Իսկ եթէ որևէ մէկը բարձրացել է ետնաբակի պատի վրայով ու գողացե՞լ այն, մինչ նրանք ուրախանում էին սագով: Այս վերջին ենթադրութիւնից փոքրիկ Քրեչիթները գունատուեցին: Ի՜նչ սարսափելի ենթադրութիւն ասես, որ չէր անցնում նրանց մտքով:

Ուշադրութիւն: Գոլորշու մեծ ամպ բարձրացաւ: Պուդինգն էր հանուել պղնձէ կաթսայից: Լուացքի հոտ էր գալիս: Անձեռոցիկից էր, որ դրուած էր կաթսայի բերանին` կափարիչի տակ: Հոտն յիշեցնում էր պանդոկ, որի կողքին հրուշակագործի տունն է, իսկ նրա հարևանութեամբ` լուացարարուհու տունը: Դա պուդինգն էր: Կէս րոպէից ներս մտաւ տիկին Քրեչիթը` շառագունած, բայց հպարտ ժպտալով, ձեռքին` պուդինգը, որը նման էր պտաւոր ռումբի, կարծր ու ամուր, չորս կողմից բրենդիով բոցավառուած և զարդարուած գագաթին խրուած Սուրբ Ծննդեան փշարմաւի ճիւղով: Օ՜, հրաշալի պուդինգ է: Բոբ Քրեչիթը մեղմ ձայնով յայտարարեց, որ դա տիկին Քրեչիթի ամենամեծ յաջողութիւնն է իրենց ամուսնւթեան օրուանից: Տիկին Քրեչիթն ասաց, որ իր սրտից մի ծանր քար ընկաւ, և խոստովանեց, որ վախենում էր` ալիւրը չբաւարարի: Բոլորն ուզում էին ինչ-որ բան ասել պուդինգի մասին, բայց ոչ ոք չասաց կամ չմտածեց էլ, որ այն շատ փոքր պուդինգ էր այդքան մեծ ընտանիքի համար. դա ուղղակի հերետիկոսութիւն կը լինէր: Քրեչիթներից իւրաքանչիւրը կը շիկնէր, եթէ նման բան ակնարկէր:

Վերջապէս ճաշկերոյթն աւարտուեց, սփռոցը մաքրեցին, բուխարու ներսն աւլեցին ու կրակ վառեցին: Երբ համտեսուեց սափորի պարունակութիւնն ու անթերի գնահատուեց, սեղանին դրուեցին խնձոր ու նարինջ, իսկ բուխարու մէջ գոգաթիակով շագանակներ դրուեցին: Յետոյ Քրեչիթների ամբողջ ընտանիքը հաւաքուեց բուխարու շուրջը, որը Բոբ Քրեչիթը, նկատի ունենալով կիսաշրջանը, անուանում էր շրջան կազմել: Բոբ Քրեչիթի արմունկի մօտ դրուած էր ընտանեկան ապակեղէնի հաւաքածուն` երկու բաժակ և մի գաւաթ` առանց բռնակի:

Այդ բաժակներով նոյնքան լաւ կարելի էր ըմպել սափորի տաք խմիչքը, որքան և ոսկեայ գաւաթներով: Բոբն այն մատուցեց պայծառ դէմքով, այդ ընթացքում շագանակները կրակի մէջ աղմուկով ճթճթում էին ու ճաքում: Այնուհետև Բոբը կենաց առաջարկեց.

-Ուրախ Սուրբ Ծնունդ լինի, սիրելիներս, Աստուած մեզ օրհնի:

Ամբողջ ընտանիքը կրկնեց նրա խօսքերը:

-Աստուած մեզ օրհնի,- վերջում ասաց Պստիկ Թիմը:

Նա նստել էր փոքրիկ աթոռին` ամուր սեղմուած հօրը: Բոբը գորովանքով բռնել էր նրա թոյլ ձեռքը, կարծես վախենում էր, որ փոքր որդուն կը տանեն իր կողքից, և ուզում էր իր մօտ պահել նրան:

-Ոգի,- ասաց Սքրուջը այնպէս մտահոգուած, ինչպէս երբեք չէր եղել,- ասա ինձ, Պստիկ Թիմը կ’ապրի՞:

-Ես դատարկ աթոռ եմ տեսնում այդ աղքատիկ օջախի անկիւնում,- պատասխանեց Ուրուականը,- և մի յենակ` առանց տիրոջ, բայց խնամքով պահպանուած: Եթէ Ապագան փոփոխութիւն չմտցնի դէպքերի ընթացքի մէջ, ապա երեխան կը մեռնի:

-Ո՛չ, ո՛չ,- ասաց Սքրուջը,- օ՜, ո՛չ, բարի Ոգի: Ասա՛, որ ճակատագիրը կը խնայի նրան:

-Եթէ Ապագան փոփոխութիւն չմտցնի դէպքերի ընթացքի մէջ,- պատասխանեց Ուրուականը,- իմ տոհմից ոչ ոք այլևս նրան այստեղ չի գտնի: Յետոյ՞ ինչ, եթէ նա մեռնելու է, թող մեռնի և կրճատի բնակչութեան աւելորդ քանակը:

Լսելով, որ Ոգին մէջբերում է իր իսկ բառերը, Սքրուջը գլուխը խոնարհեց` զղջման ու վշտի դառը զգացումով:

-Մարդ,- ասաց Ուրուականը,- եթէ կրծքիդ տակ սիրտ է, այլ ոչ թէ քար, խուսափիր այդ չարամիտ բառերից, քանի դեռ չես հասկացել, թէ Ինչն է աւելորդ, և Որտեղ է այն: Դու՞ ես որոշողը, թէ ով պէտք է ապրի, և ով` մեռնի: Գուցէ Աստծոյ առաջ դու աւելի անարժան ես և աւելորդ` ապրելու համար, քան այս աղքատ մարդու երեխայի նման միլիոնաւորները: Տէ՜ր Աստուած, տերևի վրայի Միջատը խօսում է փոշու մէջ ապրող իր սոված եղբայրների` չափից շատ լինելու մասին:

Ուրուականի այս կշտամբանքից Սքրուջը գլուխն իջեցրեց և դողալով` հայեացքը նետեց գետնին, բայց լսելով իր անունը` աչքերն արագ բարձրացրեց:

-Պարոն Սքրուջի կենացը,- ասաց Բոբը,- խմենք պարոն Սքրուջի կենացը, որն այս ճաշկերոյթի հովանաւորն է:

-Դէ ի հա՜րկէ, այս ճաշկերոյթի հովանաւո՜րն է,- բացականչեց տիկին Քրեչիթը շառագունելով,- շատ կ’ուզէի, որ այստեղ լինէր: Ես մի երկու խօսք կը հրամցնէի նրան` որպէս ճաշկերոյթ, որի համար, կարծում եմ, լաւ ախորժակ կ’ունենար:

-Սիրելիս,- ասաց Բոբը,- երեխանե՜րը, Սուրբ Ծնու՜նդը:

-Անշուշտ, պէտք է Սուրբ Ծննդեան օր լինի, որ մարդ խմի այդպիսի գարշելի, ժլատ, անխիղճ, անզգայ անձնաւորութեան կենացը, ինչպիսին պարոն Սքրուջն է,- ասաց տիկինը,- դու գիտես, որ նա այդպիսին է, Ռոբերտ: Ոչ ոք այնպէս լաւ չգիտի դա, ինչպէս դու, խե՜ղճ մարդ:

-Սիրելիս,- մեղմ ձայնով խօսեց Բոբը,- Սուրբ Ծննդեան օր է:

-Ես կը խմեմ նրա կենացը յանուն քեզ և յանուն Ծննդեան օրուայ,- ասաց տիկին Քրեչիթը,- բայց ոչ յանուն նրա: Երկար կեանք եմ մաղթում նրան: Ուրախ Սուրբ Ծնունդ լինի և ուրախ Նոր Տարի: Չեմ կասկածում, որ նա շատ ուրախ ու երջանիկ կը լինի:

Երեխաները նոյնպէս խմեցին նրա կենացը: Դա առաջին բանն էր, որ անկեղծ չարուեց նրանց կողմից: Պստիկ Թիմը խմեց վերջում, բայց նրա համար այդ կենացն արժէք չունէր: Սքրուջն այդ ընտանիքի հրէշն էր: Նրա անուան յիշատակումը սև ստուեր նետեց տօնախմբութեան վրայ, որը տևեց ամբողջ հինգ րոպէ:

Երբ այդ ստուերը ցրուեց, նրանք տասն անգամ աւելի ուրախ էին, քան առաջ, լոկ այն զգացումից, որ Չար Սքրուջի վերջը տուեցին: Բոբ Քրեչիթը պատմեց, թէ մի աշխատանք է գտել Փիթերի համար, որի յաջողուելու դէպքում նա շաբաթական հինգ շիլինգ եւ վեց պենս կը բերի տուն: Երկու փոքրիկ Քրեչիթները բարձրաձայն ծիծաղեցին Փիթերի` գործարար մարդ դառնալու մտքից: Իսկ Փիթերը իր օձիքի մէջտեղից մտախոհ նայում էր կրակին, կարծես խորհում էր, թէ յատկապէս ինչ ներդրումներ կ’անի, երբ ստանայ այդ ցնցող եկամուտները: Յետոյ Մարթան, որն աղքատ աշակերտ էր կանացի գլխարկների արհեստանոցում, պատմեց, թէ ինչ աշխատանք է անում ու քանի ժամ է լարուած աշխատում, և որ որոշել է վաղն առաւօտեան երկար պառկել անկողնում ու լաւ հանգստանալ, որովհետև վաղը տօն է, և ինքն ամբողջ օրը տանն է լինելու: Պատմեց նաև, թէ մի քանի օր առաջ տեսել է մի կոմսուհու ու լորդի, և որ լորդը “մօտաւորապէս նոյն հասակն ունէր, ինչ Փիթերը”: Այս բառերը լսելիս Փիթերն այնքան բարձրացրեց օձիքը, որ եթէ դուք այնտեղ լինէիք, նրա գլուխը չէիք տեսնի: Այդ ընթացքում շագանակներն ու սափորն արդէն մի քանի անգամ շրջանաձև ձեռքից ձեռք էին անցել: Քիչ յետոյ Պստիկ Թիմն իր բարակ, թախծոտ ձայնով երգեց ձեան մրրիկի մէջ կորած երեխայի մասին և, իհարկէ, շատ լաւ երգեց:

Այս ամէնի մէջ բարձրակարգ ոչինչ չկար: Այս ընտանիքում ոչ ոք գեղեցկութեամբ չէր փայլում, ոչ ոք լաւ չէր հագնուած, նրանց կօշիկները կորցրել էին անջրանցիկութիւնը, զգեստներն աղքատիկ էին: Իսկ Փիթերը, ինչպէս երևում էր, արդէն ծանօթ էր գրաւատանը: Բայց նրանք երջանիկ էին, միմեանցից գոհ և բախտից շնորհակալ: Երբ նրանց ուրուապատկերներն սկսեցին խամրել ու անհետանալ, նրանք աւելի երջանիկ էին երևում Ոգու ջահի պայծառ շողերի ներքոյ, որը նա սփռեց բաժանման պահին: Սքրուջը մինչև վերջ հայեացքը չէր կտրում նրանցից, յատկապէս Պստիկ Թիմից:

Արդէն մթնում էր, և բաւական առատ ձիւն էր տեղում: Երբ Սքրուջն ու Ոգին անցնում էին փողոցներով, իւրաքանյիւր տանը` խոհանոցից մինչեւ հիւրասենեակ, տարածուել էր բոցավառ բուխարու պայծառ լոյսը: Կրակի բոցկլտոցը վկայում էր ընտանէկան ճաշկերոյթի պատրաստութեան մասին, բուխարու առջև չորանում էին ափսէները, պատուհանները ծածկւում էին մուգ կարմիր վարագոյրներով` պատսպարելու ցրտից ու խաւարից: Երեխաները տնից դուրս էին գլորւում ձեան մէջ` դիմաւորելու իրենց ամուսնացած քոյրերին, եղբայրներին, զարմիկներին ու զարմուհիներին, քեռիներին ու մօրաքոյրերին` իւրաքանչիւրը ձգտելով առաջինը ողջունել նրանց: Ահա այնտեղ վարագոյրների վրայ երևացին հիւրերի ստուերները: Մէկ այլ տեղ տաք գլխարկներով ու մորթէ կօշիկներով մի խումբ գեղեցիկ աղջիկներ, միաժամանակ շաղակրատելով և արագ քայլելով, գնում էին մօտակայ հարևանի տուն: Եւ վա՜յ այն ամուրի տղամարդուն, որն իր տանը կը տեսնէր այդ կարմրաթուշ աղջիկներին (խորամանկ դիցուհիները դա լաւ գիտէին):

Դատելով ընկերական հաւաքոյթների շտապող մարդկանց թուից` կարելի էր կարծել, թէ տանը ոչ ոք չի մնում` հիւրերին ընդունելու համար: Բայց այդպէս չէր. հիւրերի սպասում էին բոլոր տներում` թեժացնելով բուխարու կրակը եւ բոցը հասցնելով ծխնելոյզի կէս բարձրութեանը: Ինչպիսի՜ երանութիւն, ինչպէ՜ս էր Ուրուականը ցնծում, ինչպէ՜ս էր նա իր լայն կուրծքը մերկացրած ու ձեռքերի մեծ ափերը բացած` առաջ սաւառնում` գթառատ ձեռքով տարածելով իր լուսաւոր ու անմեղ ուրախութիւնն այն ամէնի վրայ, ինչին ձեռքը դիպչում էր: Նոյնիսկ ճրագակիրը, որը վազելով մութ փողոցում` յետևից լոյսի կէտեր էր թողնում և հագնուել էր տօնական` երեկոն մի տեղ անցկացնելու համար, բարձրաձայն ծիծաղեց, երբ Ոգին անցաւ իր կողքով: Բայց նա գլխի չընկաւ, որ հէնց ինքը` Սուրբ Ծնունդն էր իրեն ուղեկցում:

Իսկ այժմ առանց Ուրուականի նախազգուշացման նրանք յայտնուեցին մռայլ ու ամայի ճահճուտի վրայ, ուր ահռելի քարակոյտեր էին սփռուած, եւ որն ասես հսկաների գերեզմանոց լինէր: Ամէնուր ջուր էր հոսում, աւելի ճիշտ` կը հոսէր, եթէ այն սառցակալած չլինէր: Այստեղ ոչինչ չէր աճում, բացի մամուռից, որոճից, անմշակ փարթամ խոտից:

Արևմուտքում մայր մտնող արևը հորիզոնի վրայ թողել էր հրէ շերտագիծ, որը խոժոռ աչքի պէս մի պահ նայեց ամայութեանը, յետոյ աւելի ու աւելի իջեցնելով դժգոհ հայեացքը` անհետացաւ սև գիշերուայ թանձր աղջամուղջում:

-Սա ի՞նչ տեղ է,- հարցրեց Սքրուջը:

-Այստեղ հանքափորներ են ապրում, որոնց աշխատանքը երկրի ընդերքում է,-պատասխանեց Ոգին, – բայց նրանք ճանաչում են ինձ. հապա նայիր:

Մի խրճիթի պատուհանում լոյս երևաց: Նրանք արագ մօտեցան և, անցնելով ցեխից ու քարից կառուցուած պատի միջով, տեսան բոցավառուող օջախի շուրջը հաւաքուած մի խումբ ուրախ մարդկանց: Մի ծեր մարդ ու կին էին` շրջապատուած իրենց երեխաներով, թոռներով ու ծոռներով, և բոլորը` տօնական զգեստներով: Ծերունին Սուրբ Ծննդեան երգ էր երգում, որը մերթընդմերթ էր լսւում այդ ամայի վայրում թևածող քամու աղմուկի միջից: Դա շատ հին երգ էր` մանկուց իրեն ծանօթ, որը ժամանակ առ ժամանակ խմբովին էին երգում: Երբ ծերունին լսում էր նրանց ձայները, ոգևորւում էր ու աւելի հնչեղ էր երգում, իսկ երբ նրանց ձայները լռում էին, նրա ոգևորութիւնը կրկին մարում էր:

Ոգին երկար չմնաց այստեղ: Հրամայելով Սքրուջին բռնել իր պատմուճանից` անցաւ ճահճուտի վրայով և սլացաւ առաջ: Դէպի ու՞ր, դէպի ծո՞վ: Այո, դէպի ծով: Երբ Սքրուջը յետ նայեց, ի սարսափ իրեն տեսաւ վերջին հողակտորը և ժայռերի մի ահռելի շղթայ: Ջրի աղմուկը նրան խլացրեց: Փոթորկոտ ծովի մոլեգնած ալիքները դղրդիւնով մխրճւում էին ալէհարուածներից գոյացած անձաւների մէջ և վայրագօրէն ջանում կործանել ցամաքը: Ափից մի քանի մղոն հեռու` ստորջրեայ ժայռերի մռայլ խութի վրայ, որին տարին բոլոր ուժգնօրէն բախւում էին ալիքները, կանգնած էր մի մենաւոր փարոս: Ծովային ջրիմուռները հսկայական կոյտերով փաթաթւում էին նրա հիմքին, իսկ մրրկահաւերը, որոնք ասես քամուց ծնուած լինէին, ինչպէս ջրիմուռները` ջրից, վեր ու վար էին թռչում փարոսի շուրջը այն ալիքների պէս, որոնց հպուելով` սլանում էին առաջ: Նոյնիսկ այստեղ փարոսին հետևող երկու մարդ կրակ էին վառել, որը հաստ քարէ պատի սողանցքի միջից լոյսի պայծառ շող էր նետել ահարկու ծովի վրայ: Խորդուբորդ սեղանի շուրջ նստած, նրանք սեղմեցին միմեանց կոշտացած ձեռքերը և գարեջրով լի թիթեղեայ թասերով ուրախ Սուրբ Ծնունդ մաղթեցին իրար: Նրանցից մէկը` աւագը, որի դէմքը ամբողջովին վնասուած էր ու սպիներով ծածկուած, ինչպէս հին նաւի առաջնամասի քանդակ, սկսեց փոթորիկ յիշեցնող խրոխտ երգ երգել:

Ուրուականը սև ու ալէկոծ ծովի վրայով կրկին սլացաւ առաջ, առաջ ու առաջ, մինչև հեռանալով բոլոր ափերից (ինչպէս ինքն ասաց Սքրուջին)` իջաւ մի նաւի վրայ: Ոգին և Սքրուջն անցան պահակակէտերում կանգնած մի քանի աղօտ ուրուապատկերների` ղեկանիւի մօտ կանգնած նաւավարի, նաւաքթին կանգնած դիտակալի, հերթապահող նաւաստիների կողքով, որոնցից իւրաքանչիւրը կա՛մ Սուրբ Ծննդեան երգ էր մրմնջում, կա՛մ Սուրբ Ծննդեան մասին մտածում, կա՛մ ընկերոջը շշուկով պատմում անցած Սուրբ Ծննդեան մի օրուայ մասին` յոյս փայփայելով յաջորդ Սուրբ Ծնունդը դիմաւորել տանը:

Նաւում գնուող իւրաքանչիւր մարդ` քնած թէ արթուն, լաւ թէ վատ, այդ օրը ջերմ խօսք գտաւ` ասելու իր կողքինին, քիչ թէ շատ կիսեց իր ուրախութիւնը, յիշեց իրենից հեռու և իրեն սիրելի մարդկանց` համոզուած, որ նրանք էլ սիրով իրեն են յիշում:

Ի՜նչ մեծ եղաւ Սքրուջի զարմանքը, երբ լսելով քամու ոռնոցը և խորհելով, թէ որքան սարսափելի է մթութեան միջով անյատակ վիհերի վրայով գնալը, որոնց յորձանուտները մահուան պէս անիմանալի ու խորհրդաւոր են, նա լսեց մի ուրախ ու վարակիչ ծիծաղ: Սքրուջի զարմանքը շատ աւելի մեծ եղաւ, երբ ճանաչեց իր զարմիկի ծիծաղը և իրեն գտաւ լուսաւոր, պայծառ, տաք սենեակում, կանգնած Ոգու կողքին, որը քաջալերող ժպիտով նայում էր այդ նոյն զարմիկին:

-Հա՜, հա՜, հա՜,- ծիծաղում էր Սքրուջի զարմիկը,- հա՜, հա՜, հա՜:

Եթէ դուք երբևէ առիթ ունենաք ճանաչել մի մարդու, որն օժտուած լինի աւելի զուարթ և առոյգ ծիծաղով, քան Սքրուջի զարմիկն է, ապա մի բան կարող եմ ասել. ես նոյնպէս կ’ուզէի նրան ճանաչել: Ծանօթացրէք ինձ նրա հետ, և ես կ’ամրապնդեմ այդ ծանօթութիւնը:

Գոյութիւն ունի երևոյթների այսպիսի հրաշալի, արդար ու ազնիւ կարգաւորում. ինչքան էլ վարակիչ լինեն հիւանդութիւնն ու վիշտը, շատ աւելի վարակիչ են ծիծաղն ու ուրախ տրամադրութիւնը: Երբ Սքրուջի զարմիկը ծիծաղում էր կողերը բռնած, գլուխը ցնցելով և դէմքն արտառոց կերպով ծամածռելով, Սքրուջի զարմուհին` զարմիկի կինը, նոյնպէս լիաթոք ծիծաղում էր: Նրանց հիւրերը, մի փոքր անգամ յետ չմնալով տանտէրերից, բարձրաձայն քրքջում էին:

-Հա՜, հա՜, հա՜, հա՜:

-Նա ասաց, որ Սուրբ Ծնունդը յիմարութիւն է, ազնիւ խօսք,- բացականչեց Սքրուջի զարմիկը,- եւ դա ասաց ամենայն լրջութեամբ:

-Ինչպէ՜ս չի ամաչում, Ֆրէդ,- զայրացած ասաց Սքրուջի զարմուհին:

Օրհնեալ լինեն այդ կանայք. նրանք երբեք ոչինչ կիսատ չեն թողնում և ամէն ինչին լուրջ են մօտենում: Սքրուջի զարմուհին գեղեցիկ էր, չափազանց գեղեցիկ: Այտփոսիկներով, զարմացած հայեացքով հմայիչ դէմք ունէր: Նրա փոքրիկ ուռուցիկ շուրթերը կարծես ստեղծուած էին համբոյրի համար, և դա, անկասկած, այդպէս էր: Երբ նա ծիծաղում էր, կզակի վրայ սիրուն կէտիկներ էին առաջանում ու անհետանում, և աշխարհում ուրիշ ոչ մի էակ չունէր այդպիսի լուսաշող աչքեր: Մի խօսքով, նա այնպիսին էր, որ դուք կ’անուանէիք ցանկալի: Օ՜հ, անչափ ցանկալի:

-Նա ծիծաղելի ծերուկ է,- ասաց Սքրուջի զարմիկը,- ճիշտ եմ ասում, ու ոչ այնքան սիրալիր, ինչպիսին կարող էր լինել: Ինչ որ է, իր զանցանքներն իր համար կատարեալ պատիժ են, ու ես ոչինչ չունեմ ասելու նրա դէմ:

-Ես համոզուած եմ, որ նա շատ հարուստ է, Ֆրէդ,- ակնարկեց Սքրուջի զարմուհին,- յամենայն դէպս, դու միշտ այդպէս ես ասում:

– Յետոյ ինչ, սիրելիս,- ասաց Սքրուջի զարմիկը,- նրա հարստութիւնն իրեն ոչ մի օգուտ չի տալիս: Նա իր փողով ոչ մի բարիք չի գործում: Նա չի վայելում փողը: Նա զուրկ է այն հաճելի զգացումից, հա՜, հա՜, հա՜, թէ կարող է մեզ երբևէ օգնել իր հարստութեամբ:

-Ես ատում եմ նրան,- ասաց Սքրուջի զարմուհին:

Վերջինիս քոյրերը և բոլոր միւս տիկնայք նոյն կարծիքին էին:

-Իսկ ես նրան խղճում եմ,- ասաց Սքրուջի զարմիկը,- եթէ նոյնիսկ ցանկանամ, չեմ կարող բարկանալ նրա վրայ: Ո՞վ է տառապում նրա յիմար կամակորութիւններից, միշտ ինքը: Ահաւասիկ նա գլուխն է մտցրել, թէ մեզ չի սիրում, և չեկաւ մեզ հետ ճաշելու: Իսկ դա ինչի՞ հանգեցրեց: Նա զրկուեց ճաշից, որը մեծ բան չէ:

-Իսկ ես կարծում եմ, թէ նա շա՜տ լաւ ճաշից զրկուեց,- ընդհատեց Սքրուջի զարմուհին:

Բոլորը նոյնն ասացին, և նրանց թոյլատրելի էր լինել լիիրաւ գնահատողներ, որովհետև հէնց նոր էին ճաշել և, անուշեղէնը սեղանին դրած, լամպի լոյսի ներքոյ հաւաքուել էին բուխարու շուրջ:

-Դէ ինչ, ես շատ ուրախ եմ լսել դա,- ասաց Սքրուջի զարմիկը,- որովհետև այնքան էլ չեմ վստահում այս երիտասարդ տնտեսուհիներին: Դու՞ք ինչ կ’ասէք, Թոփեր:

Թոփերը, որն ակնյայտօրէն աչք էր դրել Սքրուջի զարմուհու քոյրերից մէկին, պատասխանեց, թէ ամուրի տղամարդը անտուն թշուառական է, որն իրաւունք չունի կարծիք յայտնելու նման հարցերի շուրջ: Այս խօսքերը լսելով` Սքրուջի զարմուհու քոյրը` ժանեակէ օձիքով թմբլիկը, ոչ թէ վարդերով զարդարուածը, շիկնեց:

-Դէ շարունակիր, Ֆրէդ,- ասաց Սքրուջի զարմուհին` ձեռքի ափերն իրար զարնելով,- նա միշտ կիսատ է թողնում պատմածը: Ի՜նչ անմիտ մարդ է:

Սքրուջի զարմիկը նորից սկսեց ծիծաղել, և քանի որ անհնար էր դիմադրել նրա ծիծաղի վարակին, բոլորը հետևեցին նրա օրինակին, թէև թմբլիկ քոյրը անվերջ փորձում էր հակադրուել այդ վարակին` հոտոտելով բուրաւէտ քացախը:

-Ես ուզում էի ասել,- շարունակեց Սքրուջի զարմիկը,- որ մեզ ատելու և մեզ հետ չուրախանալու հետևանքն այն է, որ նա զրկուեց մի քանի հաճելի պահերից, որոնք նրան չէին վնասի: Ես համոզուած եմ, որ նա զրկուեց ամենահաճելի զրուցակիցներից, որոնց նա չի գտնի ո՛չ իր հնամաշ գրասենեակում, ո՛չ էլ իր փոշոտ բնակարանում` մենակ մնալով ինքն իր հետ: Ես մտադիր եմ ամէն տարի նրան նոյն հնարաւորութիւնը տալ, անկախ այն բանից` դա նրան դուր գալիս է, թէ ոչ, որովհետև ես խղճում եմ նրան: Նա կարող է պարսաւել Սուրբ Ծննունդը մինչև իր կեանքի վերջը, բայց եթէ ես, անտեսելով նրա քամահրանքը, ամէն տարի ուրախ տրամադրութեամբ գնամ նրա մօտ և ասեմ. “Ինչպէ՞ս ես, քեռի Սքրուջ”, ապա նա աւելի լաւ կը վերաբերուի այդ տօնին:

Եւ եթէ դա նրան տրամադրի գոնէ յիսուն ֆունտ կտակել իր խեղճ գրագրին, ապա ես շատ գոհ կը լինեմ: Երէկ ինձ թուաց, թէ իմ խօսքերը յուզեցին նրան:

Այն միտքը, թէ նրա խօսքերը կարող են յուզած լինել Սքրուջին, ծիծաղ առաջացրեց հիւրերի մօտ: Բայց լինելով միանգամայն բարեհոգի մարդ և շատ չմտածելով, թէ ինչի վրայ են հիւրերը ծիծաղում, միայն թէ ծիծաղեն, նա քաջալերեց նրանց զուարճութիւնը և ուրախ-ուրախ փոխանցեց շիշը:

Թեյելուց յետոյ նրանք զբաղուեցին երգ ու նուագով: Նրանք երաժշտասէր ընտանիք էին, և երբ սկսում էին բազմաձայն երգել, հաւատացնում եմ ձեզ, լաւ գիտէին իրենց անելիքը: Յատկապէս Թոփերը, որը կարող էր որոտալ թաւ ձայնով` առանց այտուցելու ճակատի երակներն ու առանց շառագունելու: Սքրուջի զարմուհին լաւ էր նուագում տաւիղ, և մի քանի երգերի շարքում նա նուագեց մի պարզ մեղեդի (այնքան պարզ, որ երկու րոպէում կարող էիք սովորել այն սուլել): Ժամանակին դա երգում էր այն աղջնակը, որը Սքրուջին գիշերօթիկ դպրոցից տուն տարաւ: Այս յուշը Սքրուջի հոգում արթնացրել էր Անցած Սուրբ Ծննդեան Ոգին, և հիմա, երբ նա լսեց այդ մեղեդին, անցեալի պատկերները նորից յարութիւն առան նրա յիշողութեան մէջ: Նրա հոգին աւելի ու աւելի քնքշացաւ, և մտածեց, որ եթէ տարիներ առաջ աւելի յաճախ լսէր այդ մեղեդին, գուցէեւ իր իսկ ձեռքերով բարին շատացնէր կեանքում, և Ջեյքոբ Մարլիի հոգին ստիպուած չէր լինի դուրս գալ գերեզմանից:

Նրանք ամբողջ երեկոն երաժշտութեանը չնուիրեցին: Խաղացին նաեւ ֆանտ: Չէ՛ որ հաճելի է երբեմն երեխայութիւն անել, և դա լաւ է ստացւում Սուրբ Ծննդեան օրը, որի մեծագոյն հիմնադիրն ինքը երեխայ է: Սպասէք:

Նախ աչքակապուկ խաղացին: Դէ իհարկէ խաղացին: Եւ ես չեմ հաւատում, որ Թոփերը ոչինչ չէր տեսնում: Աւելի շուտ կը հաւատայի, որ նրա կօշիկների վրայ աչքեր կային: Ինձ թւում է, թէ նա և Սքրուջի զարմիկը նախապէս պայմանաւորուել էին, և Ներկայ Սուրբ Ծննդեան Ոգին դա գիտէր: Ժանեակէ օձիքով թմբլիկ քրոջ յետևից նրա գնալու ձևը կատարեալ անարգանք էր մարդկային դիւրահաւատութեան նկատմամբ: Վայր գցելով բուխարու ունելիները, դիպչելով աթոռներին, բախուելով դաշնամուրին, խճճուելով վարագոյրների մէջ ու շնչահեղձ լինելով` նա կրնկակոխ հետևում էր թմբլիկ քրոջը: Նա միշտ գիտէր, թէ որտեղ է թմբլիկ քոյրը, և նրանից բացի ոչ մէկին չէր բռնում: Եթէ յայտնուէիք նրա դիմաց և տեղում կանգնէիք, նա կը ձևացնէր, թէ փորձում է ձեզ բռնել (որին հաւատալ, կը նշանակէր վիրաւորել սեփական ընկալունակութիւնը), և անմիջապէս կը սլանար թմբլիկ քրոջ յետևից: Վերջինս մի քանի անգամ ճչաց, թէ դա արդար չէ, և իսկապէս այդպէս էր:

Բայց որքան էլ նա իր մետաքսէ շրջազգեստի խշշոցով սրընթաց ճախրում էր Թոփերի կողքով, Թոփերը նրան բռնեց ու տարաւ մի անկիւն, որտեղից փախչելու տեղ չկար: Յետոյ Թոփերը իրեն նողկալի պահեց: Նա ձևացրեց, թէ չի ճանաչում բռնուածին, և դրա համար շօշափեց նրա գլխազարդը, այնուհետև ինքնութիւնը պարզելու համար սեղմեց նրա ձեռքի մատանին և վզի շղթան` մի զազրելի ու հրէշաւոր արարք: Անշուշտ թմբլիկ քոյրն այդ մասին իր կարծիքը յայտնեց Թոփերին, երբ սենեակում արդէն մէկ ուրիշն էր աչքերը կապած վազում, իսկ իրենք վարագոյրի յետեւում մտերմիկ կերպով գաղտնիքներ էին փոխանակում:

Սքրուջի զարմուհին աչքակապուկ չէր խաղում: Նա մի հանգիստ անկիւնում, փոքրիկ աթոռ դրած ոտքերի տակ, յարմարաւէտ նստել էր մեծ աթոռին, իսկ նրա յետեւում կանգնած էին Ուրուականն ու Սքրուջը: Բայց նա մասնակցեց ֆանտին և “Սիրում եմ սիրածիս” խաղին18, ուր հիացրեց այբուբէնի բոլոր տառերով բառեր կազմելու իր հնարամտութեամբ: Նա հոյակապ էր նաև “Ինչպէ՞ս, ե՞րբ, որտե՞ղ” խաղում եւ, ի ուրախութիւն Սքրուջի զարմիկի, գերազանցեց իր թեթեւամիտ քոյրերին` չնայած նրանք նոյնպէս ճարպիկ աղջիկներ էին, ինչպէս կ՛ասէր Թոփերը: Հիւրերը մօտ քսան հոգի էին, և բոլորը` երիտասարդ թէ տարէց, մասնակցում էին խաղին: Սքրուջը նոյնպէս խաղաց և ոգեւորութիւնից մոռանալով, որ իր ձայնը լսելի չէր նրանց, մի քանի անգամ բարձրաձայն յայտնեց իր կռահած բառը, որը գրեթէ միշտ ճիշտ էր լինում. չէ՞ որ Ուայթչեփլ ֆաբրիկայի արտադրած ամենասուր ասեղները, որոնց անցքը երբեք չէր կոտրւում թելից, չէին կարող համեմատուել Սքրուջի սուր մտքի հետ, բացառութեամբ այն դէպքերի, երբ նա բթամիտ էր ձեւանում:

Ուրուականին մեծ բաւականութիւն պատճառեց Սքրուջին այդ տրամադրութեամբ տեսնելը, և նա այնպէս բարեհաճօրէն նայեց Սքրուջին, որ վերջինս երեխայի պէս թոյլտւութիւն խնդրեց` մնալու մինչեւ հիւրերի գնալը: Բայց Ոգին ասաց, որ դա հնարաւոր չէ:

-Նրանք նոր խաղ են սկսել,- ասաց Սքրուջը,- միայն կէս ժամ, Ոգի, կէս ժամ:

Խաղը կոչւում էր “Այո կամ ոչ”: Սքրուջի զարմիկը պէտք է մի բանի մասին մտածեր, իսկ միւսները հարցերով պէտք է գուշակէին, թէ դա ինչ է: Հարցերին նա պէտք է պատասխանէր ըստ թեմայի` միայն “այո” կամ “ոչ”:

Հարցերի աշխոյժ կրակահերթով յաջողուեց պարզել, որ նա մտածում էր կենդանու մասին: Գոյութիւն ունեցող կենդանի էր դա, բաւական տհաճ կենդանի, վայրի, մի կենդանի, որը երբեմն մռնչում էր ու խռնչում, իսկ երբեմն էլ` խօսում, ապրում էր Լոնդոնում, քայլում էր փողոցներում, չէր ցուցադրւում, վզափոկով չէր ուղեկցւում մարդու կողմից, գազանանոցում չէր պահւում, շուկայում երբեք չէր մորթւում` որպէս վաճառքի միս, և ոչ ձի էր դա, ոչ էշ, ոչ կով, ոչ ցուլ, ոչ վագր, ոչ շուն, ոչ խոզ, ոչ կատու, ոչ էլ արջ:

Իւրաքանչիւր նոր հարցի ժամանակ Սքրուջի զարմիկն այնպէս էր փռթկում ծիծաղից ու զուարճանում, որ ստիպուած էր վեր կենալ բազմոցից ու ոտքերով դոփել: Ի վերջոյ թմբլիկ քոյրը, յայտնուելով նոյնանման վիճակում, բացականչեց.

-Ես գտայ՜: Ես գիտեմ, թէ ինչ է դա, Ֆրէդ, ես գիտե՜մ:

-Ի՞նչ է դա,- գոչեց Ֆրէդը:

-Դա քո քեռի Սքրու՜-ու-ու-ուջն է:

Իհարկէ ճիշտ էր: Հրճուանքի համընդհանուր ալիք բարձրացաւ` չնայած մի քանիսն առարկեցին, թէ` “Դա ա՞րջ է” հարցին պէտք էր պատասխանել` այո, քանի որ բացասական պատասխանը նրանց շեղել էր պարոն Սքրուջի մասին մտածելուց (կարծես թէ նրանք երբեւէ մտածել էին այդ ուղութեամբ):

-Նա մեզ շատ ուրախութիւն պարգեւեց, իրաւ,- ասաց Ֆէդը,- և այժմ ապերախտութիւն կը լինի նրա կենացը չխմել: Վերցրէք, խնդրում եմ, համեմունքներով լի այս տաք գինու բաժակները, եւ խմենք քեռի Սքրուջի կենացը:

-Քեռի Սքրուջի կենացը,- բացականչեցին նրանք:

-Ուրախ Սուրբ Ծնունդ ու երջանիկ Նոր տարի ծերուկին, ինչ էլ որ լինի նա,- ասաց Սքրուջի զարմիկը: – Նա չուզեց ինձնից ընդունել այս մաղթանքները, բայց թող դրանք իրականանան: Քեռի Սքրուջի կենացը:

Իսկ Քեռի Սքրուջն այդ պահին այնքան էր ուրախացել ու հոգեպէս թեթևացել, որ ի պատասխան ուզում էր խմել իր ներկայութեանն անտեղեակ այդ մարդկանց կենացը և շնորհակալութիւն յայտնել իր անլսելի ձայնով, բայց Ուրուականը ժամանակ չտուեց: Զարմիկի արտասանած վերջին բառի հետ ուրուապատկերն անհետացաւ, և Սքրուջը Ոգու հետ կրկին ճանապարհ ընկաւ:

Երկար ճանապարհ անցան, շատ բան տեսան, շատ տներ այցելեցին և ամէնուր ուրախութիւն բերեցին: Ոգին կանգնում էր հիւանդների մահճակալների կողքին, և նրանք աշխուժանում էին, մօտենում էր օտարերկրացիներին, և նրանք իրենց տանն էին զգում, մօտենում էր մարտնչող մարդկանց, և նրանք յամառութեամբ էին զինւում իրենց գերնպատակի ճանապարհին, մօտենում էր աղքատներին, և նրանք հոգով հարստանում էին: Անկելանոցում, հիւանդանոցում, բանտում, չքաւորների բոլոր ապաստարաններում, ուր փառասէր մարդն իր կարճատև փոքր իշխանութեամբ դուռը չէր գոցել Ոգու առաջ, նա իր օրհնութիւնն էր թողնում և սովորեցնում Սքրուջին իր պատուիրանները:

Երկարուձիգ գիշեր էր, եթէ միայն մի գիշեր էր դա, որին Սքրուջը խիստ կասկածում էր, քանզի նրան թւում էր, թէ Ծննդեան տօները խտացել են այն ժամանակի մէջ19, որ նա անցկացնում էր Ոգու հետ: Տարօրինակ էր նաև, որ թէև Սքրուջն արտաքնապէս չէր փոփոխւում, բայց Ուրուականը զգալիօրէն ծերանում էր: Սքրուջը վաղուց էր նկատել Ուրուականի այս փոփոխութիւնը, բայց երբեք չէր խօսում այդ մասին:

Եւ ահա, երեխաների` Տասներկուերորդ Գիշերուան նուիրուած տօնախմբութիւնից յետոյ20, երբ նրանք յայտնուեցին բացատում, Սքրուջը նկատեց, որ Ուրուականի մազերը ճերմակել են:

-Մի՞թէ ոգիների կեանքն այդքան կարճ է,- հարցրեց Սքրուջը:

-Իմ կեանքն այս մոլորակի վրայ շատ կարճ է,- պատասխանեց Ուրուականը,- այն աւարտւում է այս գիշեր:

-Այս գիշե՞ր,- գոչեց Սքրուջը:

-Այսօր կէսգիշերին: Ականջ դիր, ժամանակը մօտենում է:

Այդ պահին եկեղեցու զանգերն ազդարարում էին տասնմէկն անց երեք քառորդը:

-Ներիր, եթէ արդարացի չէ իմ հարցը,- ասաց Սքրուջը, ուշադիր նայելով Ոգու պատմուճանին,- բայց ես փեշերիդ տակից դուրս ցցուած մի տարօրինակ բան եմ տեսնում, որը քեզ չի պատկանում: Ո՞տք է դա, թէ՞ թռչնի ճանկ:

-Պէտք է որ թռչնի ճանկ լինի, եթէ դատենք դրա վրայ եղած մսից,- տխուր պատասխանեց Ոգին, – նայիր այստեղ:

Նա իր պատմուճանի ծալքերի միջից երկու երեխայ դուրս բերեց` թշուառ, նուաստ, տգեղ, խղճուկ ու սարսափելի: Նրանք ծնկի իջան Ոգու ոտքերի մօտ ու կառչեցին նրա հանդերձանքից:

-Օ՜, Մարդ, նայի՛ր այստեղ: Նայի՛ր, նայի՛ր նրանց,- գոչեց Ուրուականը:

Աղջիկ ու տղայ էին` գունատ, վտիտ, ցնցոտիներով, խոժոռուած, գայլանման, բայց հնազանդօրէն կռացած Ոգու ոտքերի մօտ: Այն ժամանակ, երբ նրբագեղ պատանեկութիւնը պէտք է լցնէր նրանց դիմագծերն ու թարմ երանգներ հաղորդէր, մի զառամեալ ու խորշոմած ձեռք, ինչպէս ժամանակի ձեռքը, ճմլել ու աղաւաղել էր նրանց դէմքերը և լաթի պէս ճմռթել: Այնտեղ, ուր հրեշտակները պէտք է գահակալէին, սատանաներն էին դարանակալել ու սպառնալից նայում էին աշխարհին: Զարմանահրաշ արարչագործութեան առեղծուածներով լի ողջ պատմութեան ընթացքում մարդկութեան գործած ոչ մի օրինախախտում, ոչ մի ստորութիւն, ոչ մի այլասերում նոյնիսկ կիսով չափ չի ունեցել այսչափ ահաւոր ու սարսափելի հրէշներ:

Սքրուջը վախեցած յետ-յետ գնաց: Երբ նա տեսաւ այդ դժբախտ արարածներին, ուզեց ասել, որ նրանք սքանչելի երեխաներ են, բայց բառերը խեղդուեցին կոկորդում` չհասցնելով մասնակցել այդ մեծագոյն ստին:

-Ոգի, նրանք քո՞ երեխաներն են,- Սքրուջն աւելին չկարողացաւ ասել:

-Նրանք մարդկութեանն են պատկանում,- պատասխանեց Ոգին` նայելով ներքեւ` նրանց վրայ,- նրանք կառչել են ինձնից` ապաստան խնդրելով իրենց հայրերից: Այս տղայի անունը Տգիտութիւն է, իսկ աղջկանը` Չքաւորութիւն: Զգուշացիր երկուսից էլ, նաեւ բոլոր նրանց նմաններից: Բայց աւելի շատ այս տղայից զգուշացիր, քանի որ նրա ճակատին գրուած է Դատապարտութիւն, եթէ այդ գիրը չմաքրուի: Անտեսիր այս իրողութիւնը,- բացականչեց Ոգին` ձեռքը պարզելով դէպի քաղաք,- ծաղրիր եւ վարկաբեկիր նրանց, ովքեր քեզ յիշեցնում են դրա մասին: Ընդունիր այս իրողութիւնը` քո անձնական շահերի համար եւ դրանով վատթարեցրու վիճակը: Յետոյ փորձիր ապրել դրա հետեւանքներով:

-Նրանք չունե՞ն որեւէ ապաստան կամ ապրելու միջոցներ,- բացականչեց Սքրուջը:

-Մի՞թէ բանտեր չկան: Մի՞թէ ուղղիչ տներ չկան,- ասաց Ոգին` վերջին անգամ պատասխանելով Սքրուջին նրա իսկ բառերով:

Զանգը խփեց կէսգիշերուայ տասներկուսը:

Սքրուջը նայեց իր շուրջը` փնտրելով Ուրուականին, բայց չգտաւ նրան:

Երբ դադարեց հնչել զանգի վերջին ղողանջը, նա յիշեց ծերունի Ջեյքոբ Մարլիի կանխատեսումը և, բարձրացնելով աչքերը, տեսաւ թիկնոցով ու վեղարով մի փառահեղ Ուրուականի, որը գետնի վրայ սահող մշուշի պէս մօտենում էր իրեն:

Չորրորդ տուն

Վերջին Ոգին

Ուրուականը մօտենում էր դանդաղ, հանդիսաւոր, անձայն: Երբ բոլորովին մօտեցաւ, Սքրուջը ծնկի իջաւ նրա առաջ, քանզի նա քայլելիս կարծես մռայլութիւն ու խորհրդաւորութիւն էր սփռում իր շուրջը:

Ուրուականը փաթաթուած էր սև ծածկոցով, որը թաքցրել էր նրա գլուխը, դէմքը, մարմինը, ու նրա կերպարանքից ոչինչ տեսանելի չէր, միայն առաջ պարզած ձեռքն էր երեւում:

Առանց այդ ձեռքի դժուար կը լինէր զանազանել նրա ուրուապատկերը գիշերից եւ շրջակայ խաւարից:

Սքրուջն զգաց, որ նա բարձրահասակ է, փառահեղ, եւ որ նրա խորհրդաւոր ներկայութիւնից իրեն սարսափ է համակում: Ուրիշ ոչինչ նա չգիտէր, որովհետեւ Ոգին ոչ խօսում էր, ոչ շարժւում:

-Ես արժանացել եմ Գալիք Սուրբ Ծննդեան Ոգու ներկայութեա՞նը,- հարցրեց Սքրուջը:

Ոգին չպատասխանեց, այլ միայն մատնացոյց արեց դէպի ներքեւ:

-Դու պատրաստւում ես ինձ ցոյց տալ այն դէպքերի ուրուապատկերները, որոնք չեն կայացել, բայց ապագայում կ’իրականանան,- շարունակեց Սքրուջը,- ճի՞շտ է, Ոգի:

Ոգու հագուստի վերնամասը մի պահ սեղմուեց ծալքերի մէջ, կարծես նա գլխով դրական շարժում արեց:

Դա միակ պատասխանն էր, որ Սքրուջն ստացաւ:

Չնայած Սքրուջի համար արդէն սովորական էր դարձել ուրուականների ընկերակցութիւնը, բայց նա այնքան էր վախեցել այդ լուռ տեսիլքից, որ ոտքերը դողում էին, եւ երբ պատրաստուեց հետեւել նրան, զգաց, որ հազիւ է ոտքի վրայ կանգնում: Նկատելով Սքրուջի վիճակը` Ոգին մի պահ յապաղեց, որ ժամանակ տայ նրան սթափուելու:

Բայց Սքրուջի վիճակն աւելի վատացաւ: Նա սարսռաց այն անորոշ մտքից, թէ մթին ծածկոցի յետեւում Ուրուականի աչքերը սեւեռուն նայում են իրեն` չնայած նա որքան էլ լարեց տեսողութիւնը, ոչինչ չկարողացաւ տեսնել, բացի ուրուականի ձեռքից ու հսկայական սև զանգուածից:

-Ապագայի Ոգի,- բացականչեց Սքրուջը,- ես քեզնից աւելի շատ եմ վախենում, քան իմ տեսած միւս ուրուականներից: Բայց որովհետեւ գիտեմ, որ նպատակդ ինձ բարութիւն անելն է, և ես էլ յոյս ունեմ կեանքում ուրիշ մարդ դառնալ, ահաւասիկ պատրաստ եմ ընդունել քո ընկերակցութիւնը եւ դա անել շնորհակալական զգացումով: Չե՞ս խօսելու ինձ հետ:

Ոգին չպատասխանեց: Նրա ձեռքն ուղղուած էր դէպի առաջ:

-Առաջնորդի՛ր ինձ,- ասաց Սքրուջը,- առաջնորդի՛ր: Գիշերն արագ է անցնում, և ես գիտեմ, որ ամէն րոպէն թանկ է ինձ համար: Առաջնորդի՛ր ինձ, Ոգի:

Ուրուականը շարժուեց առաջ ճիշտ այնպէս, ինչպէս եկել էր: Սքրուջը հետևեց տեսիլքին` նրա զգեստի ստուերում, որն իրեն պահում էր վեր ու տանում առաջ:

Նրանք մտան քաղաք, աւելի շուտ կարծես քաղաքն ինքը յայտնուեց նրանց շուրջը` պարփակելով իր առօրեայ կեանքով: Նրանք քաղաքի կենտրոնում էին` բորսայում, վաճառականների մէջ, որոնք այս ու այն կողմ էին շտապում, գրպաններում մանրադրամ զնգացնում, խմբերով զրուցում, նայում իրենց ժամացոյցներին, ձեռքում մտածկոտ խաղացնում իրենց ոսկէ մեծ կնիքները, և այդպէս շարունակ, ինչպէս նրանց յաճախ տեսել էր Սքրուջը:

Ոգին կանգ առաւ գործարար մարդկանց մի փոքրիկ խմբի մօտ:

Նկատելով, որ Ուրուականի ձեռքը նրանց կողմն է ցոյց տալիս, Սքրուջն առաջ շարժուեց, որ լսի նրանց խօսակցութիւնը:

-Ոչ,- ասաց ահռելի կզակով մի հսկայ, գէր տղամարդ,- ես շատ բան չգիտեմ այդ մասին: Միայն գիտեմ, որ նա մահացել է:

-Ե՞րբ է մահացել,- հարցրեց միւսը:

-Կարծեմ անցեալ գիշեր:

-Ինչու՞, ի՞նչ էր պատահել նրան,- հարցրեց երրորդը` մեծ քանակութեամբ քթախոտ հանելով իր հսկայական քթախոտատուփից:- Ինձ թւում էր, թէ նա երբեք չի մեռնի:

-Աստուած գիտի,- յորանջելով ասաց առաջինը:

-Իսկ ի՞նչ է արել նա իր փողերը,- հարցրեց կարմրադէմ պարոնը, որի քթի ծայրին յաւելեալ միս էր աճել և ճոճւում էր, ինչպէս հնդկաքաղաղի կլդիկը:

-Չեմ լսել,- ասաց մեծ կզակով մարդը նորից յորանջելով:- Հաւանաբար իր գրասենեակին է թողել: Ինձ փող չի թողել, դա ես հաստատ գիտեմ:

Այս կատակն ընդունուեց ընդհանուր ծիծաղով:

-Երևում է` շատ էժան թաղում է լինելու,- շարունակեց նոյն զրուցակիցը,- քանզի, կեանքս վկայ, ես չգիտեմ որևէ մէկին, որ գնայ նրա թաղմանը: Գուցէ մե՞նք հաւաքուենք ու գնանք:

-Ես դէմ չեմ գնալուն, եթէ նախաճաշն ապահովուի,- ասաց կլդիկով քիթ ունեցող պարոնը: – Եթէ գնամ, ինձ կերակրել է պէտք:

Նորից ծիծաղեցին:

-Լա՛ւ, ինչպէս տեսնում եմ` ձեզնից ամենաանշահախնդիրը ես եմ,- ասաց առաջին խօսակիցը,- որովհետև ես երբեք սև ձեռնոցներ չեմ կրում և երկու անգամ չեմ նախաճաշում: Բայց եթէ որևէ մէկը գնա, ես պատրաստ եմ միանալ: Երբ մտածում եմ այդ մասին, ինձ թւում է` նրա ամենամօտ ընկերը ես եմ եղել, որովհետև հանդիպելիս մենք միշտ կանգնում ու զրուցում էինք: Ցտեսութիւն:

Զրուցակիցները հեռացան տարբեր կողմեր ու խառնուեցին այլ խմբերի:

Սքրուջը ճանաչում էր այդ մարդկանց և նայեց Ոգուն` բացատրութիւն ստանալու ակնկալիքով: Ուրուականը շարժուեց դէպի փողոց: Նա մատով ցոյց տուեց իրար հանդիպող երկու մարդու: Սքրուջն ունկնդրեց նրանց զրոյցը` ենթադրելով, թէ բացատրութիւնն այստեղ կը գտնի: Այս մարդկանց նա նոյնպէս լաւ էր ճանաչում: Նրանք շատ հարուստ ու ազդեցիկ գործարարներ էին: Սքրուջի համար միշտ կարևոր է եղել նրանց կարծիքն իր մասին, անշուշտ, գործարարութեան տեսանկիւնից, զուտ գործարարութեան տեսանկիւնից:

-Բարի օր,- ասաց մէկը:

-Բարի օր,- պատասխանեց միւսը:

-Դե՛ ինչ,- ասաց առաջինը,- վերջապէս սատանան ստացաւ իր բաժինը:

-Այո, գիտեմ,- պատասխանեց երկրորդը:- Բաւական ցուրտ է:

-Ճիշտ և ճիշտ Սուրբ Ծննդեան եղանակ է: Կարծում եմ` չմուշկներով չէք սահում:

-Ոչ, ոչ, առանց այդ էլ գործերս շատ են: Մնաք բարով:

Ուրիշ ոչ մի բառ: Հանդիպեցին, զրուցեցին և բաժանուեցին:

Սքրուջը սկզբում զարմացած էր, որ Ոգին կարող է նշանակութիւն տալ այդքան դատարկ զրոյցներին, բայց համոզուած լինելով, որ դրանցում կարող է մի թաքնուած նպատակ լինել, սկսեց մտածել, թէ որն է դա: Հազիւ թէ այդ խօսակցութիւնները որևէ կապ ունենային իր հին գործընկերոջ` Ջեյքոբի մահուան հետ, քանի որ դա Անցեալ էր, իսկ այս Ոգու բնագաւառը Ապագան էր: Նա չէր էլ կարողանում յիշել իր հետ անմիջականօրէն առնչուող մէկին, որին կարողանար վերագրել այդ զրոյցները: Բայց ում էլ վերաբերէին այդ զրոյցները, անկասկած դրանցում մի թաքնուած արոյախօսութիւն կար` ուղղուած իր անձնական կատարելագործմանը: Եւ որոշեց որպէս գանձ մտապահել իր լսած իւրաքանչիւր բառը և այն ամէնը, ինչ տեսնելու էր, յատկապէս ուշադիր հետևել իր ուրուապատկերին, երբ այն յայտնուի, քանզի յոյս ունէր, որ իր ապագայ անձի գործելակերպը կը դառնայ բանալի` հեշտօրէն լուծելու այդ հանելուկները:

Սքրուջը նայեց բորսային` փնտրելով իր կերպարանքը, բայց ուրիշ մարդ էր կանգնած իր մշտական տեղում: Ու չնայած այդ ժամին Սքրուջն ըստ սովորութեան պէտք է լինէր բորսայում, բայց նա չտեսաւ իր նման որևէ մէկին նաև մուտքի մօտ խռնուած բազմութեան մէջ: Դա նրան քիչ զարմացրեց, որովհետև նա որոշել էր փոխել իր ապրելակերպը և հաւատացած էր, որ տեսնում է իր նորածին որոշումների իրագործումը:

Լռակեաց ու մռայլ Ուրուականը, ձեռքն առաջ պարզած, կանգնել էր Սքրուջի կողքին: Երբ Սքրուջը սթափուեց իր խոհերից ու տեսաւ դէպի իրեն շրջուած Ուրուականի ձեռքը և նրա ընդունած դիրքը, մտածեց, որ անտեսանելի աչքերը խստօրէն իրեն են նայում: Սքրուջը ցնցուեց ու սառնութիւն զգաց: Նրանք հեռացան գործարար շրջանից և գնացին քաղաքի խուլ անկիւնները, որտեղ Սքրուջը նախկինում երբեք չէր եղել, չնայած գիտէր այդ վայրերն ու դրանց վատ համբաւը:

Այստեղ կեղտոտ ու նեղլիկ փողոցներ էին, տներն ու խանութները` խղճուկ, մարդիկ` կիսամերկ, հարբած, թափթփուած, զազրելի: Նրբանցքներից ու բակամուտքերից, ինչպէս աղբահորերից, դէպի հոգևարք ապրող փողոցներն էին ժայթքում գարշահոտութիւն, աղտոտութիւն և անառակութիւն: Ամբողջ թաղամասն ընկղմուած էր յանցանքի, աղտեղութեան ու թշուառութեան մէջ:

Այս խայտառակ կացարանների որջում կար մի ցածրիկ, միաթեք տանիքով խանութ, որտեղ վաճառւում էին երկաթեայ իրեր, հին շորեր, շշեր, ոսկորներ և ճարպի մնացորդներ:

Խանութի յատակին կոյտերով դիզուած էին ժանգոտ բանալիներ, մեխեր, շղթաներ, ծխնիներ, խարտոցներ, կշռանժարներ, կշռաքարեր ու երկաթեայ զանազան թափոններ:

Անվայելուչ հնոտիների, հոտած ճարպի և ոսկրի կոյտերում բազում գաղտնիքներ էին թաքնուած, որոնք հազիւ թէ մէկին հետաքրքրէին: Առքուվաճառքի ենթակայ այս իրերի մէջ` հին աղիւսից շինուած փայտածխի վառարանի կողքին, նստել էր եօթանասնամեայ մի ալեհեր խաբեբայ: Նա ցրտից պատսպարուել էր պարանին կախուած խառնիխուռն ցնցոտիների կեղտոտ վարագոյրով և ծխամորճ էր ծխում` վայելելով իր խաղաղ մենութիւնը: Սքրուջն ու Ուրուականը մօտեցան այդ մարդուն հենց այն պահին, երբ մի կին` ծանր կապոցը ձեռքին, գողունի մտաւ խանութ:

Նոր էր նա մտել, երբ մի ուրիշ կին յայտնուեց` նոյնպէս ձեռքին կապոց, իսկ վերջինիս անմիջապէս հետևեց խունացած սև հագուստով մի տղամարդ: Երեքն էլ ապշեցին` իրար տեսնելով: Կարճատև շփոթմունքից յետոյ, որին միացաւ նաև ծխամորճով ծերունին, բոլորը բարձրաձայն ծիծաղեցին:

-Առաջինը հաւաքարարուհու հերթն է,- բացականչեց առաջինը եկած կինը,- երկրորդը լուացարարուհու հերթն է, իսկ երրորդը` դագաղագործի: Տես, թէ ինչ լաւ առիթ է, ծերունի Ջո: Ախր, առանց պայմանաւորուելու հանդիպեցինք:

-Հանդիպման համար աւելի լաւ տեղ չէիք գտնի,- ասաց ծերունի Ջոն` ծխամորճը բերանից հանելով,- եկէք ընդունարան: Դէ համարձա՜կ, դու հո առաջին անգամ չե՞ս այստեղ, այդ երկուսդ էլ օտար չէք: Սպասէք, խանութի դուռը փակեմ: Ա՜խ, ո՜նց է ճռռում: Ամբողջ խանութում երևի չի գտնուի մի այնպիսի ժանգոտ մետաղի կտոր, ինչպէս այս դռան ծխնիներն են, և, հաւատացած եմ, չկան աւելի ծեր ոսկորներ, քան իմն են: Հա՜, հա՜: Բոլորս համապատասխանում ենք մեր գործին, մենք իրար լաւ սազում ենք: Եկէք ընդունարան, եկէք ընդունարան:

Ընդունարան համարւում էր ցնցոտիներով վարագոյրի յետևի մասը: Ծերունին սանդուղքի գորգի երկաթաձողով վառարանի ածուխն իրար վրայ բերեց և, ծխամորճի կոթով մաքրելով ծխացող լամպի պատրոյգը, ծխամորճը նորից դրեց բերանը:

Այդ ընթացքում առաջինը եկած կինը իր կապոցը նետեց յատակին ու, ցուցադրաբար նստելով աթոռակին, արմունկները հենեց ծնկներին և մարտական տեսքով համարձակ նայեց միւս երկուսին:

-Դէ ի՛նչ, տիկին Դիլբր, ի՞նչ է պատահել,- ասաց նա,- ամէն մարդ իրաւունք ունի հոգալ իր մասին: Նա միշտ իր մասին էր հոգում:

-Դա ճիշտ է, իհարկէ,- ասաց լուացարարուհին,- ոչ ոք նրա պէս լաւ չէր այդ հարցում:

-Դէ որ այդպէս է, ինչու՞ ես վախեցած աչքերդ չռել, ա՛յ կին: Ո՞վ կ’իմանայ: Մենք հո չե՞նք մատնի իրար:

-Իհարկէ ոչ,- միաժամանակ պատասխանեցին տիկին Դիլբրն ու տղամարդը:

-Յուսանք, որ ոչ:

-Շատ լաւ, ուրեմն է՛լ չխօսենք այդ մասին,- գոչեց կինը:- Ո՞վ կը տուժի, եթէ այսպիսի մի քանի բան կորչի: Հանգուցեալը, կարծում եմ, դրանից չի տուժի:

-Իհարկէ ոչ,- ծիծաղելով ասաց տիկին Դիլբրը:

-Եթէ այդ չարամիտ ծեր ժլատն ուզում էր, որ իր մահից յետոյ ամէն ինչ պահպանուի,- շարունակեց կինը,- ինչու՞ միւս մարդկանց նման չէր ապրում: Եթէ մարդաւարի ապրէր, գոնէ մէկը մահուան ժամին կողքին կը լինէր, ոչ թէ վերջին շունչը կը փչէր` սենեակում մեն-մենակ պառկած:

-Դա ամենաճիշտ խօսքն է, որ երբևէ ասուել է,- ասաց տիկին Դիլբրը: – Դա նրա հատուցումն է իր մեղքերի համար:

-Ես կ’ուզէի, որ աւելի ծանր լինէր նրա հատուցումը,- պատասխանեց կինը:- Ու, հաւատացէք, այդպէս էլ կը լինէր, եթէ կարողանայի էլի մի բան ձեռքս գցել: Բացիր այդ կապոցը, ծերուկ Ջո, ու ասա ինձ դրա արժէքը: Անկեղծօրէն ասա, ես չեմ վախենում առաջինը ցոյց տալ իմ ապրանքը, ոչ էլ վախենում եմ, որ նրանք կը տեսնեն: Նախքան այստեղ հանդիպելը շատ լաւ գիտէինք, որ մենք ենք հոգում մեր մասին: Դրանում վատ բան չկայ: Բացիր կապոցը, Ջո:

Բայց նրա ընկերների բարեկրթութիւնը թոյլ չտուեց դա անել, և խունացած սև հագուստով տղամարդը, նախաձեռնութիւնն իր ձեռքը վերցնելով, ցուցադրեց իր աւարը: Այն մեծ չէր. մէկ-երկու կնիք, գրչատուփ, մի զոյգ ճարմանդ և էժանագին զարդասեղ, ահա և բոլորը: Ծերուկ Ջոն մի քանի անգամ այդ ամէնը զննեց ու արժեւորեց, պատի վրայ կաւճով գրեց իւրաքանչիւրի գինը ու երբ տեսաւ, որ այլևս ոչինչ չկայ աւելացնելու, հանրագումարի բերեց:

-Սա է քո հաշիւը,- ասաց Ջոն,- ու ոչ մի փենի աւելի, թէկուզ ինձ այրեն դրա համար: Ո՞վ է յաջորդը:

Յաջորդը տիկին Դիլբրն էր: Նա ցոյց տուեց սաւաններ ու սրբիչներ, մի քանի շոր, արծաթէ երկու հնաոճ թեյի գդալ, մի զոյգ շաքարի ունելի և մի քանի կօշիկ: Այդ ամէնի գումարը նոյնպէս կաւճով հաստատուեց պատի վրայ:

-Ես միշտ աւելի եմ վճարում կանանց: Դա իմ թուլութիւնն է, դրա համար էլ սնանկանում եմ,- ասաց ծերուկ Ջոն:- Սա է քո հաշիւը: Եթէ մի փենի աւելի ուզես ու սկսես սակարկել, ես կ’ափսոսամ, որ առատաձեռն եմ եղել, ու կէս կրոն կ’իջեցնեմ գինը:

-Իսկ հիմա քանդիր իմ կապոցը, Ջո,- ասաց առաջինը եկած կինը:

Ջոն ծնկի իջաւ, որ յարմար լինի այն բացելը և, արձակելով բազմաթիւ կապեր, հանեց բրդեայ սև կտորի մի մեծ ու ծանր թոփ:

-Ի՞նչ է սրա անունը,- հարցրեց Ջոն,- անկողնու վարագու՞յր:

-Ա՜հ,- ծիծաղելով բացականչեց կինը` յենուելով իր խաչաձևած բազուկներին,- անկողնու վարագոյր:

-Ուզում ես ասել` այս ամէնը օղերի հետ միասին հանել ես, երբ դեռ նա պառկա՞ծ էր,- ասաց Ջոն:

-Այո, ի՛նչ կայ որ,- պատասխանեց կինը:

-Դու ծնուած ես հարստութեան մէջ ապրելու համար,- ասաց Ջոն,- ու դու անպայման կը հասնես դրան:

-Հաւատացնում եմ քեզ, Ջո, յանուն այդպիսի մարդու ես ձեռքս յետ չեմ պահի, եթէ առաջ ձգելով կարող եմ մի բան վերցնել,- սառնասրտօրէն պատասխանեց կինը:- Հիմա զգոյշ եղիր, որ այդ ձէթը չթափես վերմակի վրայ:

-Նրա՞ վերմակն է,- հարցրեց Ջոն:

-Բա քո կարծիքով` էլ ու՞մը,- պատասխանեց կինը,- հիմա էլ հո չի՞ մրսի առանց վերմակի:

-Ինչի՞ց մահացաւ, հո վարակիչ չէ՞ր,- հարցրեց ծերուկ Ջոն` դադարեցնելով իր գործն ու նայելով կնոջը:

-Մի՛ վախենա,- պատասխանեց կինը:- Եթէ նա վարակիչ լինէր, ես նրա հետ ժամանակ չէի կորցնի էս տեսակ բաների համար: Ա՜, այդ վերնաշապիկը կարող ես այնքան նայել, մինչև աչքերդ հոգնեն, բայց վրան ոչ ծակ կը գտնես, ոչ էլ մաշուած տեղ: Նրա լաւագոյն վերնաշապիկն է ու ամենասիրունը: Եթէ ես չլինէի, կորչելու էր:

-Ի՞նչ է նշանակում` կորչելու էր,- հարցրեց ծերուկ Ջոն:

-Հագցրել էին, որ դրանով թաղեն,- ծիծաղելով պատասխանեց կինը:- Չգիտեմ, թէ որ յիմարն էր դա արել, ես էլ հանեցի վրայից: Եթէ բամբակէ կտաւը թաղման համար լաւ չէ, բա էլ ինչի՞ համար է լաւ: Նրան շատ յարմար էր. ուրիշ բանի մէջ այդքան տգեղ չէր լինի:

Սքրուջը սարսափած լսում էր այս խօսակցութիւնը: Նա նայում էր այդ մարդկանց, որոնք ծերունու լամպի թոյլ լոյսի ներքոյ խմբուել էին իրենց աւարի շուրջը, և այնպիսի նողկանք ու գարշանք էր զգում, կարծես նայում էր դիակի շուրջն առևտուր անող պիղծ դևերի:

-Հա՜, հա՜,- ծիծաղեց նոյն կինը, երբ ծերուկ Ջոն հանեց բամբակից գործած իր փողի տոպրակը ու գետնի վրայ հաշուեց նրանց հասանելիք գումարները:- Տեսա՞ք, թէ վերջն ինչ եղաւ: Նա ամբողջ կեանքում բոլորին վանեց իրենից, որ մահից յետոյ մեզ օգուտ բերի: Հա՜, հա՜, հա՜:

-Ոգի,- ասաց Սքրուջը` ոտքից գլուխ դողալով,- ես հասկացայ, հասկացայ: Այս դժբախտ մարդու ճակատագիրը կարող էր և իմը լինել: Իմ կեանքը հիմա այդ հունով է ընթանում: Ողորմած Աստուած, ի՞նչ է սա:

Նա վախեցած ընկրկեց, որովհետև շուրջն ամէն ինչ փոխուեց, և հիմա նա կանգնած էր մի մահճակալի մօտ, որն առանց ծածկոցի էր, առանց վարագոյրի, եւ որի պատառոտուած սաւանի տակ պառկած էր ինչ-որ մէկը ու անձայն, բայց սարսռեցնող լեզուով իր մասին էր պատմում:

Սենեակում շատ մութ էր, այնքան մութ, որ ոչինչ հնարաւոր չէր տեսնել, բայց Սքրուջը մի ներքին մղումով նայում էր շուրջը` փորձելով հասկանալ, թէ դա ինչ սենեակ էր: Դրսից աղօտ լոյս էր ընկնում ուղիղ մահճակալի վրայ, որտեղ այդ մարդու մարմինն էր հանգչում` թալանուած, անխնամ, և կողքին ոչ մի սգացող:

Սքրուջը նայեց Ուրուականին: Նրա անյողդողդ ձեռքը ցոյց էր տալիս հանգուցեալի գլուխը: Ծածկոցն այնպէս անփութօրէն էր գցած դիակի վրայ, որ եթէ Սքրուջը մատի շարժումով թեթևակի այն բարձրացնէր, կարող էր բացել նրա դէմքը: Սքրուջն հասկանում էր դա, զգում էր, թէ ինչքան հեշտ է դա անել և շատ էր ուզում տեսնել հանգուցեալի դէմքը, բայց անզօր էր դա անել, ինչպէս անզօր էր ազատուել իր կողքին կանգնած Ուրուականից:

Օ՜, սառը, սառը, անողոք, ահարկու Մահ, կանգնեցրու քո զոհասեղանն այստեղ և պարուրիր այն քեզ ենթակայ սարսափներով, քանզի սա քո թագաւորութիւնն է: Բայց եթէ մարդն իր կեանքի ընթացքում եղել է սիրուած, յարգուած ու մեծարուած, ապա քեզ չի յաջողուի նրա մի մազն անգամ շրջել դէպի քո սարսափազդու նպատակները կամ մի դիմագիծ աղաւաղել: Կարևոր չէ, որ նրա ձեռքն այժմ ծանր է ու բաց թողնելիս ընկնում է, կամ որ նրա սիրտն ու զարկերակն անշարժ են, այլ կարևորն այն է, որ այդ ձեռքը եղել է բաց, գթառատ և յուսալի, սիրտը` խիզախ, ջերմ ու քնքուշ, և զարկերակը` մարդկային: Խփի՛ր, Տեսիլք, խփի՛ր: Եւ տես, թէ նրա բարի արարքներն ինչպէս են ծլարձակում վէրքից ու սփռւում աշխարհով մէկ` որպէս յաւերժական կեանքի սերմեր:

Այս բառերն Սքրուջի ականջներում հնչեցին առանց որևէ ձայնի, և դեռ հնչում էին, երբ նայում էր հանգուցեալի մահճակալին: Սքրուջը մտածեց, որ եթէ այդ մարդը կարողանար վեր կենալ մահճից, ինչի՞ մասին կը մտածէր առաջին հերթին` ագահութեա՞ն, յաջող գործարքների՞, յափշտակելու՞: Անկասկած դրանք փառահեղ վախճան բերեցին նրան:

Նա պառկել էր դատարկ, մութ տան մէջ, ուր չկար որեւէ տղամարդ, կին կամ երեխայ, որ ասէր, թէ նա բարի է եղել իր հանդէպ այս կամ այն հարցում, և ի յիշատակ նրա բարի խօսքի` ինքը բարութեամբ կը հատուցի նրան: Միան կատուն էր ճանկռոտում դուռը, և սալօջախի տակից լսւում էր առնետների կրծտոցը: Ի՞նչն էր նրանց ձգում հանգուցեալի սենեակ, և ինչու՞ էին նրանք այդպէս անդադրում ու անհանգիստ: Սքրուջը չէր համարձակւում մտածել այդ մասին:

-Ոգի,- ասաց նա,- սա սարսափելի տեղ է, գնանք այստեղից: Հաւատա ինձ, որ չեմ մոռանա այստեղ ստացած իմ դասը: Գնանք, խնդրում եմ:

Բայց Ուրուականի անհողդողդ ձեռքն առաջուայ պէս ցոյց էր տալիս հանգուցեալի գլուխը:

-Ես հասկանում եմ քեզ,- շարունակեց Սքրուջը,- և ես դա կանէի, եթէ կարողանայի: Բայց ես անզօր եմ, Ոգի: Ես անզօր եմ:

Ուրուականը շարունակում էր նայել հանգուցեալի կողմը:

-Եթէ քաղաքում կայ մէկը, որին յուզել է այս մարդու մահը,- ասաց Սքրուջը բոլորովին ուժասպառ,- ցոյց տուր ինձ այդ մարդուն, Ոգի, աղաչում եմ քեզ:

Ուրուականն իր սև թիկնոցը թևի նման տարածեց նրա առջև ու մի րոպէ յետոյ, երբ այն յետ քաշեց, երևան եկաւ ցերեկային լոյսով ողողուած սենեակ, որտեղ մայր ու երեխաներ էին:

Մայրն անհամբեր սպասում էր մէկին: Նա քայլում էր անկիւնից անկիւն, ցնցւում էր ամէն մի ձայնից, նայում էր մերթ ժամացոյցին, մերթ լուսամուտից դուրս, փորձում էր զբաղուել կարով, բայց ապարդիւն, և հազիւ էր դիմանում խաղով տարուած երեխաների աղմուկին: Վերջապէս լսուեց երկար սպասուած թակոցը: Նա շտապեց դէպի դուռը ու դիմաւորեց իր ամուսնուն` մի մարդու, որը թէև երիտասարդ էր, բայց դէմքը մտահոգ էր ու ընկճուած: Այդ օրը նրա դէմքին մի անսովոր արտայայտութիւն կար: Դա մի տեսակ գոհունակութիւն էր, որից նա ամաչում էր ու ամէն կերպ փորձում էր այն ճնշել:

Նա նստեց ճաշի, որը պատրաստ դրուած էր ջեռոցին: Երկար լռութիւնից յետոյ երբ կինն անվստահ հարցրեց, թէ ինչ նորութիւններ կան, ամուսինը կարծես շփոթուեց` չիմանալով ինչ պատասխանել:

-Ասա միայն` լա՞ւ,- նորից հարցրեց կինը` փորձելով օգնել ամուսնուն:

-Վատ,- հետևեց պատասխանը:

-Մենք բոլորովին կործանուա՞ծ ենք:

-Ոչ, դեռ յոյս կայ, Քերոլայն:

-Եթէ նրա հոգում խիղճ արթնանայ,- զարմացած ասաց կինը,- ապա յոյս կայ: Եթէ նման հրաշք կատարուի, ուրեմն դեռ յոյսը կորած չէ:

-Նրա խիղճն արդէն չի արթնանայ,- ասաց ամուսինը:- Նա մահացել է:

Կինը համեստ ու համբերատար էակ էր, եթէ նայէինք նրա դէմքին: Բայց հոգու խորքում նա շնորհակալ էր այդ լուրը լսելու համար և իր այդ զգացումն արտայայտեց ձեռքերն իրար սեղմելով: Յաջորդ իսկ պահին նա ներում հայցեց ու զղջաց, բայց նրա առաջին զգացումը սրտանց էր:

-Պարզւում է, որ այն կիսահարբած կինը, որի մասին քեզ պատմեցի երէկ, ինձ ճիշտ էր ասում, երբ ուզում էի այցելել նրան ու մի շաբաթով հետաձգել պարտքս: Իսկ ես կարծում էի, թէ դա սոսկ պատրուակ է` ինձնից խուսափելու համար: Նա ոչ միայն ծանր հիւանդ էր, այլև մահամերձ:

-Հիմա մենք ու՞մ ենք տալու մեր պարտքը:

-Չգիտեմ, բայց մինչ այդ մենք պէտք է հասցնենք փողը հաւաքել: Իսկ եթէ նոյնիսկ չհասցնենք, ապա չեմ կարծում, որ յաջորդ պարտատէրը հանգուցեալի պէս անգութ կը լինի: Այս գիշեր կարող ենք թեթև սրտով քնել, Քերոլայն:

Այո, ինչպէս իրենք մեղմացրած կ’ասէին` իրենց սրտները թեթևացան: Երեխաները, որոնք հաւաքուել էին ծնողների շուրջն ու լուռ լսում էին իրենց համար գրեթէ անհասկանալի խօսքեր, աւելի պայծառ դէմք էին ստացել: Այդ մարդու մահը ուրախութիւն էր բերել նրանց տանը: Այդ դէպքի հետ կապուած միակ զգացումը, որ կարող էր Ուրուականը ցոյց տալ Սքրուջին, ուրախութեան զգացումն էր:

-Ոգի, ցոյց տուր ինձ աւելի բարի զգացումներ` կապուած այդ մարդու վախճանի հետ,- ասաց Սքրուջը,- թէ չէ այն մութ սենեակը, որտեղից հէնց նոր հեռացանք, միշտ աչքիս առաջ կը լինի:

Ուրուականը Սքրուջին առաջնորդեց իրեն քաջածանօթ փողոցներով, եւ այդ ընթացքում Սքրուջն այս ու այն կողմ էր նայում իր կերպարանքը գտնելու յոյսով, բայց ոչ մի տեղ չէր տեսնում: Նրանք մտան խեղճ Բոբ Քրեչիթի տուն, ուր մի անգամ նա արդէն եղել էր, և տեսան օջախի շուրջ նստած մօրն ու երեխաներին: Լուռ էին, չափազանց լուռ: Աղմկարար փոքրիկ Քրեչիթները արձանների պէս լուռ ու անշարժ նստել էին մի անկիւնում ու նայում էին Փիթերին, որի ձեռքում բացուած գիրք կար: Մայրն ու աղջիկները զբաղուած էին կարով: Իսկապէս, չափազանց լուռ էին: “Եւ նա վերցրեց երեխային ու կանգնեցրեց նրանց մէջտեղում”:

Որտե՞ղ էր Սքրուջը լսել այդ բառերը: Դա երազում չէր: Տղան կարդաց այդ բառերը, երբ ինքն ու Ոգին ներս մտան շեմից: Ինչու՞ նա չի շարունակում կարդալ:

Մայրը կարը դրեց սեղանին և ձեռքով փակեց դէմքը:

-Սև գոյնը ազդում է աչքերիս վրայ,- ասաց նա:

Սև գու՞յնը: Ա՜խ, խե՜ղճ Պստիկ Թիմ:

-Հիմա աչքերս հանգստացան,- ասաց Քրեչիթի կինը:- Աչքերս ցաւում են մոմի լոյսից: Պէտք չէ, որ հայրդ ինձ տեսնի կարմրած աչքերով: Արդէն նրա գալու ժամանակն է:

-Վաղուց ժամանակն է,- պատասխանեց Փիթերը` գիրքը փակելով:- Իմ կարծիքով, մայրիկ, վերջերս նա սկսել է սովորականից աւելի դանդաղ քայլել:

Նրանք նորից չափազանց լուռ էին: Վերջապէս մայրը խօսեց հաստատուն ու զուարթ ձայնով, որը մէկ անգամ միայն դողաց.

-Ես յիշում եմ, թէ նա… Ես յիշում եմ, թէ նա ինչ արագ էր քայլում` Պստիկ Թիմին ուսերին դրած:

-Ես էլ եմ յիշում,- բացականչեց Փիթերը:- Ես յաճախ եմ տեսել:

-Ես էլ եմ յիշում,- գոչեց մէկ ուրիշը:

Բոլորն էին յիշում:

-Բայց նա շատ թեթև էր` գրկելու համար,- շարունակեց մայրը` կարով տարուած,- և հայրդ այնքան էր սիրում նրան, որ դա դժուար չէր նրա համար, բոլորովին դժուար չէր: Ահա և ձեր հայրիկը:

Նա շտապեց ամուսնուն դիմաւորելու: Փոքր Բոբը ներս մտաւ` բրդեայ շարֆով փաթաթուած, որի կարիքը խեղճ մարդը շատ ունէր: Նրա թեյը պատրաստ դրուած էր ջեռոցին, և բոլորն ուզում էին առաջինը թեյ մատուցել նրան:

Յետոյ երկու փոքրիկ Քրեչիթները բարձրացան հօր ծնկներին, և իւրաքանչիւրն իր այտը հպեց հօր դէմքին, կարծես ուզում էին ասել` “Մի՛ յիշիր, հայրիկ: Մի՛ տխրիր”:

Բոբն իրեն շատ ուրախ էր զգում երեխաների հետ և սիրալիր զրուցում էր ընտանիքի բոլոր անդամների հետ: Նկատելով սեղանին դրուած կարի աշխատանքները` նա գովեց տիկին Քրեչիթին և աղջիկներին` նրանց ջանասիրութեան ու հմտութեան համար:

Բոբն ասաց, որ նրանք ամէն ինչ կ’աւարտեն մինչև կիրակի:

-Կիրակի՜: Իսկ դու այսօր գնացի՞ր, Ռոբերտ,- հարցրեց կինը:

-Այո, սիրելիս,- պատասխանեց Բոբը: -Կ’ուզէի, որ դու էլ գնայիր: Քեզ համար լաւ կը լինէր տեսնել, թէ դա ինչ կանաչ տեղ է: Բայց դու այն յաճախ կը տեսնես: Ես նրան խոստացայ, որ ամէն կիրակի կը գնամ: Իմ փոքրի՜կ, փոքրի՜կ զաւակ,- հառաչեց Բոբը,- իմ փոքրի՜կ զաւակ:

Նա սկսեց արտասուել: Նա չկարողացաւ իրեն զսպել: Միգուցէ աւելի երկար ժամանակ էր պահանջւում, մինչև որ նա ընտելանար իր զաւակի կորստին:

Նա գնաց վերնայարկի սենեակ, որը պայծառ լուսաւորուած էր ու զարդարուած փշարմաւի ճիւղերով: Երեխայի մահճակալի կողքին աթոռ էր դրուած, ամէն ինչից երևում էր, որ այստեղ ընդամէնը մէկ րոպէ առաջ ինչ-որ մէկը եղել է: Խեղճ Բոբը նստեց աթոռին ու մի փոքր խորհելուց յետոյ պատկերացրեց, թէ համբուրում է փոքրիկի դէմքը: Յետոյ, հաշտուելով կատարուածի հետ, խաղաղուեց և ուրախ տրամադրութեամբ իջաւ ներքև:

Բոլորը հաւաքուեցին կրակի շուրջն ու սկսեցին զրուցել: Մայրն ու աղջիկները շարունակեցին կարը:

Բոբը նրանց պատմեց պարոն Սքրուջի զարմիկի արտակարգ բարութեան մասին, որին ընդամէնը մէկ անգամ էր տեսել, եւ նա, այդ օրն իրեն փողոցում հանդիպելով և նկատելով, որ ինքը տխուր է (դէ գիտես, պարզապէս մի փոքր անտրամադիր էի), հարցրել է, թէ ինչու է ինքը վշտացած:

-Ես ամէն ինչ պատմեցի, որովհետև նրանից աւելի բարեհամբոյր պարոնի դեռ չեմ հանդիպել,- ասաց Բոբը: “Սրտանց ցաւակցում եմ Ձեզ, պարոն Քրեչիթ, և Ձեր բարեսիրտ տիկնոջը”,- ասաց նա: – Ի դէպ, որտեղի՞ց նա գիտի դա, չեմ հասկանում:

-Ի՞նչ գիտի, սիրելիս:

-Դէ, որ դու բարեսիրտ տիկին ես,- պատասխանեց Բոբը:

– Դա բոլորը գիտեն,- ասաց Փիթերը:

-Շատ ճիշտ ասացիր, տղաս,- բացականչեց Բոբը,- յուսով եմ, որ բոլորն այդ մասին գիտեն: “Սրտանց ցաւակցում եմ Ձեր բարեսիրտ տիկնոջը: Եթէ կարող եմ Ձեզ օգտակար լինել որևէ բանով, խնդրում եմ գաք ինձ մօտ: Ահա իմ հասցէն”,- ասաց նա և տուեց իր այցետոմսը: Կարևորն այն չէ, որ նա կարող է մեզ որևէ բանով օգնել,- շարունակեց Բոբը:- Կարևորն այն է, որ նա շատ սիրալիր էր, ահա թէ ինչն է հրաշալի: Ինձ իսկապէս թուաց, թէ նա ճանաչում էր մեր Պստիկ Թիմին ու մեզ հետ ցաւում էր:

-Ես համոզուած եմ, որ նա բարեհոգի մարդ է,- ասաց տիկին Քրեչիթը:

-Դու աւելի կը համոզուէիր, սիրելիս, եթէ նրան տեսնէիր ու զրուցէիր հետը,- պատասխանեց Բոբը:- Ես բոլորովին չեմ զարմանայ, եթէ նա Փիթերի համար մի լաւ աշխատանք գտնի, յիշիր իմ խօսքը:

-Միայն թէ լսիր, Փիթեր, ինչ է ասում հայրդ,- ասաց տիկին Քրեչիթը:

-Իսկ յետոյ,- բացականչեց աղջիկներից մէկը,- Փիթերը կը սիրահարուի մէկին և ընտանիք կը կազմի:

-Դէ, վերջացրու՜,- քմծիծաղով ընդդիմացաւ Փիթերը:

-Դա այնքան հաճելի օր կը լինի, որպիսին դեռ չի եղել,- ասաց Բոբը,- չնայած դեռ շատ ժամանակ կայ, մինչև այդ օրը, սիրելիս: Բայց ինչ ձևով ու երբ էլ մենք բաժանուենք, ես համոզուած եմ, որ մեզնից ոչ մէկը չի մոռանայ խեղճ Պստիկ Թիմին կամ մեր ընտանիքի առաջին բաժանումը: Կը մոռանա՞նք:

-Երբե՛ք, հայրիկ,- բացականչեցին բոլորը միասին:

-Եւ ես գիտեմ,- ասաց Բոբը,- ես գիտեմ, սիրելինէրս, որ եթէ մենք յիշենք, թէ նա որքա՜ն հեզ ու համբերատար էր` չնայած իր փոքր տարիքին, ապա մենք չենք վիճի հասարակ առիթներով, որը կը նշանակի մոռանալ խեղճ Պստիկ Թիմին:

-Ո՛չ, երբե՛ք, հայրիկ,- նորից բացականչեցին բոլորը միասին:

-Շատ ուրախ եմ,- ասաց Բոբը:- Ես շատ ուրախ եմ:

Տիկին Քրեչիթը համբուրեց ամուսնուն, յետոյ դուստրերը համբուրեցին նրան, յետոյ` երկու փոքրիկ Քրեչիթները, իսկ Փիթերը սեղմեց հօր ձեռքը: Պստիկ Թիմ, քո մանկական հոգում ամփոփւում էր աստուածային էութիւն:

-Ոգի,- ասաց Սքրուջը,- ինչ-որ բան ինձ յուշում է, որ մեր բաժանուելու պահը մօտեցել է: Ես դա գիտեմ, բայց չեմ հասկանում, թէ ինչպէս: Ասա ինձ, ո՞վ էր այդ հանգուցեալը, որին մենք տեսանք:

Ապագայ Սուրբ Ծննդեան Ոգին նրան տարաւ առաջ և, ինչպէս թուաց Սքրուջին, տեղափոխեց մէկ այլ ժամանակաշրջան: Անշուշտ, այս վերջին ուրուապատկերների մէջ կարծես յաջորդականութիւն չկար, նրանց միջեւ ընդհանրութիւնն այն էր, որ տեղի էին ունենում Ապագայում: Ոգին նրան կրկին տարաւ գործարար մարդկանց շրջան, բայց այստեղ էլ Սքրուջն իր կերպարանքը չտեսաւ: Ոգին չմնաց այստեղ և գնաց ուղիղ դէպի առաջ` դէպի կարծես հէնց նոր ցանկալի դարձած վերջը, մինչեւ որ Սքրուջն աղաչեց մի րոպէ կանգ առնել:

-Այս բակում, որով հիմա անցնում ենք, իմ գրասենեակն է,- ասաց Սքրուջը: -Երկար ժամանակ է, ինչ աշխատում եմ այստեղ: Ահա այն շէնքում է: Թոյլ տուր տեսնեմ, թէ ինչպիսին եմ լինելու գալիք օրերին:

Ոգին կանգ առաւ, բայց ձեռքն ուրիշ կողմ էր ուղղուած:

-Գրասենեակն այստեղ է,- բացականչեց Սքրուջը,- ինչու՞ ես ուրիշ կողմ ցոյց տալիս:

Ոգու անողոք ցուցամատի դիրքը չփոխուեց:

Սքրուջը շտապեց իր գրասենեակի լուսամուտի մօտ և նայեց ներս: Դա նախկինի պէս գրասենեակ էր, բայց իրենը չէր: Կահաւորանքը նոյնը չէր, և աթոռին նստած կերպարանքն իրենը չէր: Ուրուականը շարունակում էր այլ կողմ ցոյց տալ:

Սքրուջը նորից միացաւ Ուրուականին և զարմանալով, թէ ուր և ինչու է գնացել իր կերպարը, հետևեց նրան, մինչև որ հասան մի երկաթէ դարպասի: Նախքան ներս մտնելը Սքրուջը կանգ առաւ և շուրջը նայեց:

Գերեզմանատուն: Ահա թէ որտեղ է հանգչում մարմինն այն դժբախտ մարդու, որի անունը վերջապէս նա կ’իանայ: Դա յարմար տեղ էր: Տներով շրջափակուած, ամբողջովին ծածկուած մոլախոտերով, որոնց աճն ապացուցում էր բուսականութեան մահը և ոչ թէ կեանքը, չափից շատ գերեզմաններից խեղդուած, կուշտ կերածի պէս ուռած: Յարմար տեղ էր:

Ոգին կանգնեց շիրիմների միջև և ցոյց տուեց դրանցից Մէկը: Սքրուջը դողալով մօտեցաւ այդ շիրմին: Ուրուականի տեսքը բացարձակապէս նոյնն էր, բայց Սքրուջը սարսափեց, երբ նրա վեհաշուք կերպարանքում նոր իմաստ տեսաւ:

-Նախքան ես կը մօտենամ քո ցոյց տուած տապանաքարին,- ասաց Սքրուջը,- պատասխանիր իմ մի հարցին: Սրանք այն ամէնի ուրուապատկերներն են, որ Պէտք է կատարուե՞ն, թէ՞ այն ամէնի ուրուապատկերներն են, որ Կարող են կատարուել:

Ուրուականը շարունակում էր ցոյց տալ այն տապանաքարը, որի մօտ կանգնած էր:

-Մարդու ապրելակերպը կանխորոշում է նրա կեանքի վախճանը: Եթէ նա յամառօրէն մնում է իր կենսակերպի մէջ, ապա այն նրան բերում է կանխորոշուած վախճանին,- ասաց Սքրուջը,- բայց եթէ նա հրաժարուի իր կենսակերպից, կը փոխուի նաև նրա կեանքի վախճանը: Ոգի՛, ասա, որ այն, ինչ ցոյց ես տալիս ինձ, կարո՛ղ է փոխուել:

Ոգին, ինչպէս միշտ, լուռ ու անշարժ էր:

Սքրուջը դողալով ծնկաչոք մօտեցաւ Ոգուն և, հետևելով նրա ցուցամատին, խոտով ծածկուած տապանաքարի վրայ կարդաց իր անունը` ԷԲԵՆԻԶՐ ՍՔՐՈՒՋ:

-Մահճակալում պառկած այդ մարդը ե՞ս եմ,- ճչաց նա ծնկաչոք:

Ուրուականի մատը շիրմաքարից ուղղուեց դէպի նա և նորից դէպի շիրմաքարը:

-Ո՛չ, Ոգի: Օ՜հ, ո՛չ, ո՛չ:

Ցուցամատը շարունակում էր նոյն դիրքում մնալ:

-Ոգի՜,- գոչեց Սքրուջը` ամուր կառչելով նրա պատմուճանից,- լսիր ինձ: Ես այլեւս նախկին մարդը չեմ: Այլեւս չեմ լինի այնպիսի մարդ, ինչպիսին լինելու էի, եթէ չհանդիպէի քեզ: Ինչու՞ ես ինձ ցոյց տալիս այս ամէնը, եթէ փրկութեան յոյս չունեմ:

Ձեռքն առաջին անգամ, կարծես, ցնցուեց:

-Բարի Ոգի,- շարունակեց Սքրուջը` ընկնելով նրա առաջ,- քո էութեամբ դու միջնորդում ես ինձ համար և կարեկցում ես ինձ: Հաւաստիացրու, որ ես դեռ կարող եմ իմ նոր կենսակերպով փոխել այն ուրուապատկերները, որ ցոյց տուեցիր ինձ:

Բարեգութ ձեռքը դողաց:

-Ես ամբողջ հոգով կը պատուեմ Սուրբ Ծնունդը և ամբողջ տարին կ’ապրեմ այդ զգացումով: Ես կ’ապրեմ Անցեալով, Ներկայով ու Ապագայով` իմ մէջ արթուն պահելով Երեք Ոգիների հուշը: Ես չեմ մոռանայ նրանց տուած դասերը: Օ՜հ, ասա ինձ, որ ես կարող եմ մաքրել այս տապանաքարի գրութիւնը:

Սքրուջը տագնապահար բռնեց Ուրուականի ձեռքը: Ուրուականը փորձեց ազատուել նրանից, բայց Սքրուջն աղերսանքի պահին ամուր բռնեց նրա ձեռքը և բաց չթողեց: Ոգին աւելի ուժեղ գտնուեց ու յետ հրեց Սքրուջին:

Սքրուջը, ձեռքերը վեր պահած, վերջին անգամ աղերսելով փոխել իր ճակատագիրը` տեսաւ, թէ ինչպէս ձևափոխուեցին Ուրուականի վեղարն ու պատմուճանը: Դրանք կուչ եկան, ցած թափուեցին ու փոքրանալով` վերածուեցին մահճակալի ձողի:

Հինգերորդ տուն

Վերջին մաս

Այո, դա իր սեփական մահճակալի ձողն էր: Մահճակալն իրենն էր, սենեակն իրենն էր: Իսկ ամենալաւն ու ամենաուրախալին այն էր, որ Ժամանակն էր իրենը, և նա կարող էր ի բարին փոխել այն:

-Ես կ’ապրեմ Անցեալով, Ներկայով ու Ապագայով,- կրկնեց Սքրուջը` անկողնուց դուրս սողալով:- Ես իմ մէջ արթուն կը պահեմ Երեք Ոգիների յուշը: Օ՜, Ջեյքոբ Մարլի: Փառաբանեալ լինեն Աստուած և Սուրբ Ծննդեան տօնը: Ես այդ ասում եմ ծնկաչոք, ծերունի Ջեյքոբ, ծնկաչոք:

Նա այնքան յուզուած էր ու ոգևորուած իր բարի նպատակներով, որ նրա խռպոտ ձայնը չէր ենթարկւում իրեն: Նրա դէմքը դեռ թաց էր արցունքներից, քանի որ շատ էր հեկեկացել Ոգուց գթութիւն աղերսելու պահին:

-Սրանք պոկուած չեն,- գոռաց Սքրուջը` գրկելով մահճակալի վարագոյրներից մէկը,- օղակները նոյնպէս պոկուած չեն, ամէն ինչ իր տեղում է: Ամէն ինչ այստեղ է, ես այստեղ եմ, և թող անհետանան այն ուրուապատկերները, որոնք կարող էին իրականութիւն դառնալ: Նրանք կ’անհետանան, ես գիտեմ` կ’անհետանան:

Այդ ամբողջ ժամանակ նա իր զգեստներն էր շուռումուռ տալիս. ներսի կողմը շրջում էր դուրս ու շրջուած հագնում, պատառոտում, խառնում իրար, մի շարք անհեթեթ շարժումներ անում:

-Չգիտեմ, թէ ինչ անեմ,- բացականչեց Սքրուջը` միաժամանակ ծիծաղելով ու լալով, և շուրջը թափուած գուլպաներով իրեն դարձնելով կատարեալ Լաոկոոն:- Ես փետուրի պէս թեթև եմ, հրեշտակի պէս երջանիկ, դպրոցականի պէս ուրախ: Ես հարբածի պէս գլխապտոյտ եմ զգում: Ուրախ Սուրբ Ծնունդ բոլորին: Ուրախ Ամանոր ողջ աշխարհին: Էհե՜յ, հոպլա՜, էհե՜յ:

Նա ցատկոտելով գնաց հիւրասենեակ ու շնչակտուր կանգ առաւ:

-Ահա այն կաթսան, որի մէջ վարսակի շիլա կար,- բացականչեց Սքրուջը և սկսեց ցատկոտել բուխարու շուրջը:- Ահա այն դուռը, որտեղից մտաւ Ջեյքոբ Մարլիի Ուրուականը: Ահա այն անկիւնը, ուր նստել էր Ներկայ Սուրբ Ծննդեան Ուրուականը: Ահա այն լուսամուտը, որտեղից տեսայ դեգերող Ոգիներին: Ամէն ինչ ճիշտ է, ամէն ինչ իրական է, ամէն ինչ իսկապէս եղել է, հա՜, հա՜, հա՜:

Իրօք, դա փառահեղ ծիծաղ էր, ամենահոյակապ ծիծաղն էր մի մարդու համար, որը վաղուց չէր ծիծաղել: Եւ դա սկիզբն էր երկար ու ձիգ երջանիկ ծիծաղների:

-Չգիտեմ, թէ այսօր ամսի քանիսն է,- ասաց Սքրուջը:- Չգիտեմ, թէ ինչքան ժամանակ եմ անցկացրել Ոգիների հետ: Ոչինչ չգիտեմ: Ես կատարեալ երեխայ եմ: Ոչինչ, դա կարևոր չէ: Երեխայ լինելն աւելի լաւ է: Էհե՜յ, հոպլա՜, էհե՜յ:

Նրա հրճուանքն ընդհատուեց եկեղեցու զանգի` երբեւէ իր լսած ամենաերանելի ղողանջով: Շռնդալից բախում, շաչիւն, մուրճի զարկ` դինգ-դոնգ-բոմ, դինգ-դոնգ-բոմ:

Օ՜, փառահե՜ղ է, փառահե՜ղ:

Սքրուջը վազեց պատուհանի մօտ, բացեց այն ու գլուխը դուրս հանեց: Ոչ մառախուղ կար, ոչ էլ մշուշ: Ջինջ, պայծառ, թարմացնող ու ցրտաշունչ եղանակ էր: Ցրտից մարդու երակներում արիւնն էր խաղում: Ոսկեփայլ արև: Չքնաղ երկինք: Հաճելի, թարմ օդ: Ուրախ ղողանջներ: Օ՜, փառահե՜ղ է, փառահե՜ղ:

-Այսօր ի՞նչ օր է,- գոչեց Սքրուջը ներքևում կանգնած մի տղայի, որը տօնական հագուստով պարապ կանգնել ու շուրջն էր նայում:

-Հը՞,- անչափ զարմացած բացականչեց տղան:

-Այսօր ի՞նչ օր է, իմ անուշ տղայ,- հարցրեց Սքրուջը:

-Այսօ՜ր,- պատասխանեց տղան,- վա՜հ, Սուրբ Ծննդեան օրն է:

“Սուրբ Ծննդեան օրն է,- ինքն իրեն ասաց Սքրուջը,- ես բաց չեմ թողել այն:

Ոգիներն այդ ամէնը մի գիշերում են արել: Նրանք ինչ ուզեն, կարող են անել:

Իհարկէ, կարող են: Իհարկէ, կարող են”:

-Հե՜յ, իմ անուշ տղայ:

-Էհե՜յ,- արձագանքեց տղան:

-Դու գիտե՞ս միւս փողոցի անկիւնում գտնուող մսավաճառի խանութը,- հարցրեց Սքրուջը:

-Իմ կարծիքով` գիտեմ,- պատասխանեց տղան:

“Ի՜նչ խելոք տղա է: Արտակարգ տղա է”,- հիացաւ Սքրուջը:

-Դու գիտե՞ս` խանութում կախուած այն հոյակապ հնդկահաւը վաճառուել է, թէ ոչ: Ոչ թէ փոքրը, այլ մեծը:

-Ո՞րը, այն մէկը, որ իմ չա՞փ է,- պատասխանեց տղան:

“Ի՜նչ հիանալի երեխայ է: Նրա հետ խօսելն ուղղակի հաճոյք է”,- մտածեց Սքրուջը և ասաց.

-Այո, բարեկամս:

-Մինչև հիմա կախուած է այնտեղ,- պատասխանեց տղան:

-Իսկապէ՞ս,- ասաց Սքրուջը:- Դէ վազիր ու գնիր այն:

-Կատակու՞մ էք,- բացականչեց տղան:

-Ոչ, ոչ, լուրջ եմ ասում,- ասաց Սքրուջը:- Գնա գնիր այն և ասա, որ բերեն այստեղ, իսկ ես նրանց կ’ասեմ, թէ ուր տանեն: Եթէ վերադառնաս խանութի աշխատողի հետ, քեզ մէկ շիլինգ կը տամ: Իսկ եթէ հինգ րոպէից շուտ նրան բերես այստեղ, քեզ կէս կրոն կը տամ:

Տղան հրազէնի գնդակի պէս սուրաց: Մարդ պէտք է ամուր ձեռք ունենա, որ կարողանայ այդ արագութեամբ հրազէնից գնդակ արձակել:

“Ես հնդկահաւը կ’ուղարկեմ Բոբ Քրեչիթին,- շշնջաց Սքրուջը` ձեռքերը շփելով ու քահ-քահ ծիծաղելով: – Նա չի իմանայ, թէ ով է այն ուղարկել: Այն երկու անգամ մեծ է Պստիկ Թիմից: Ջո Միլլերը21 երբեք նման կատակ չէր անի, ինչպէս Բոբին հնդկահաւ ուղարկելն է”:

Հասցէն գրելու ժամանակ նրա ձեռքը դողաց, բայց մի կերպ գրեց և իջաւ ներքև` բացելու մուտքի դուռը: Նա կանգնած սպասում էր խանութի աշխատողին, երբ հայեացքն ընկաւ դռան թակիչին:

-Ես այն կը սիրեմ մինչև կեանքիս վերջը,- բացականչեց Սքրուջը, ձեռքով շոյելով թակջչը:- Դժուար թէ նախկինում ես այն նկատէի: Ի՜նչ ազնիւ տեսք ունի: Հրաշալի թակիչ է: Ահա և հնդկահաւը: Էհե՜յ, հոպլա՜, ինչպէ՞ս էք: Շնորհաւոր Սուրբ Ծնունդ: Ա՜յ քեզ հնդկահաւ: Կասկածելի է, որ այդ թռչունը երբևէ կարողացել է կանգնել իր ոտքերի վրայ: Դրանք մի րոպէում կջարդուէին նրա ծանրութեան տակ, ինչպէս կնքամոմի ձողիկներ:

-Վա՜հ, անհնար է այն տանել մինչև Քեմդեն Թաուն,- ասաց Սքրուջը,- Ձեզ կառք է հարկաւոր:

Նա այդ ասաց քրքջալով և քրքջալով էլ վճարեց հնդկահաւի համար, յետոյ քրքջալով վճարեց կառքի համար և քրքջալով վարձատրեց տղային, բայց աւելի ուժգին քրքջաց, երբ հևալով նստեց իր աթոռին և շարունակեց քրքջալ, մինչև որ աչքերից արցունքներ հոսեցին:

Սափրուելն այնքան էլ հեշտ գործ չէր, որովհետև նրա ձեռքերը շարունակ դողում էին:

Եւ սափրուելը մեծ ուշադրութիւն է պահանջում, եթէ նոյնիսկ այդ ընթացքում մարդ չի պարում: Բայց եթէ անգամ Սքրուջը կտրէր իր քթի ծայրը, նա սպեղանիով կը ծածկէր այն ու լիովին գոհ կը լինէր:

Նա հագաւ իր տօնական զգեստները և, վերջապէս, դուրս եկաւ տնից:

Այդ ժամին մարդիկ խուռն բազմութեամբ առաջ էին շարժւում այնպէս, ինչպէս որ ինքն էր տեսել Ներկայ Սուրբ Ծննդեան Ոգու հետ միասին: Ձեռքերը մէջքին դրած քայլելով` Սքրուջը բոլորին ողջունում էր հաճելի ժպիտով:

Մի խօսքով, նա այնքան սիրալիր էր, որ երեք թէ չորս բարեսիրտ մարդ նրան ասացին.

-Բարի լոյս, պարոն: Շնորհաւոր Սուրբ Ծննդեան Ձեր տօնը:

Սքրուջը յետոյ յաճախ էր ասում, որ այդ բառերը իր լսած բոլոր կենսուրախ հնչիւններից ամենակենսուրախն էին:

Նա շատ չէր հեռացել տնից, երբ տեսաւ իրեն ընդառաջ եկող այն յաղթանդամ պարոնին, որը նախորդ օրը մտել էր իր գրասենեակն ու ասել. “Սքրուջ և Մարլի, եթէ չեմ սխալւում”:

Նա սրտի սուր ցաւ զգաց` մտածելով, թէ ինչպէս կը նայի իրեն այդ տարէց պարոնը, երբ հանդիպեն միմեանց, բայց նա գիտէր, թէ ինչ ուղի է ընկած իր առջև և հետևեց դրան:

-Յարգարժան պարոն,- ասաց Սքրուջը, քայլերն արագացնելով և գրկելով տարէց պարոնին,- բարև Ձեզ: Յուսով եմ` երէկ յաջող ընթացաւ Ձեր գործը: Դուք շատ բարի գործ էք ձեռնարկել: Ուրախ Սուրբ Ծնունդ լինի, պարոն:

-Պարոն Սքրու՞ջ:

-Այո,- ասաց Սքրուջը,- դա իմ անունն է, և վախենում եմ, որ այն Ձեզ հաճելի չի լինի: Թոյլ տուէք ներողութիւն խնդրել Ձեզնից: Դուք շատ բարի կը լինէք, եթէ…- այստեղ Սքրուջը շշնջաց նրա ականջին:

-Տէ՜ր Աստուած,- շնչակտուր գոչեց պարոնը:- Սիրելի պարոն Սքրուջ, Դուք լու՞րջ էք ասում:

-Միանգամայն լուրջ,- ասաց Սքրուջը:- Ոչ մի ֆարթինգ պակաս: Հաւատացնում եմ Ձեզ` դրանով ես իմ բազմաթիւ պարտքերն եմ վճարում: Կարո՞ղ էք ինձ այդ լաւութիւնն անել:

-Յարգարժան պարոն,- ասաց միւսը` սեղմելով նրա ձեռքը,- չգիտեմ, թէ ինչ ասեմ այդպիսի առատաձեռն…

-Այլևս ոչ մի խօսք, խնդրում եմ,- ընդհատեց Սքրուջը:- Ուրախ կը լինեմ, եթէ ինձ տեսութեան գաք: Դուք ինձ տեսութեան կը գա՞ք:

-Կը գամ,- բացականչեց տարէց պարոնը: Եւ դա անկեղծօրէն ասուեց:

-Շնորհակալ եմ,- ասաց Սքրուջը,- ես շատ երախտապարտ եմ Ձեզ: Յիսուն անգամ Ձեզ շնորհակալ եմ: Աստուած Ձեզ պահպանի:

Սքրուջը գնաց եկեղեցի, յետոյ զբօսնեց փողոցներում, նայեց այս ու այն կողմ շտապող մարդկանց, շոյեց երեխաների գլուխները, հարցուփորձ արեց մուրացկաններին, նայեց տների ներքևում գտնուող խոհանոցների պատուհաններին, յետոյ վերևի պատուհաններին և հասկացաւ, որ ամէն ինչ կարող է իրեն բերկրանք պատճառել: Նա երբեք չէր պատկերացնում, որ սովորական զբօսնքը կամ ընդհանրապէս որևէ բան կարող է իրեն այդպէս երջանկացնել: Կէսօրից յետոյ նա քայլերն ուղղեց դէպի զարմիկի տուն:

Սքրուջը մի քանի անգամ գնաց-եկաւ դռան մօտ` քաջութիւն չունենալով այն թակել: Բայց, ի վերջոյ, նա համարձակութիւն ձեռք բերեց ու դուռը թակեց:

-Տանտէրը տա՞նն է, անուշիկս,- հարցրեց Սքրուջը դուռը բացող աղջկան:- “Ի՜նչ լաւ աղջիկ է”:

-Այո, պարոն:

-Որտե՞ղ է նա, սիրունիկս,- հարցրեց Սքրուջը:

-Նա ճաշասենեակում է, պարոն, տանտիրուհու հետ միասին: Թոյլ տուէք Ձեզ ուղեկցել:

-Շնորհակալութիւն, նա ինձ ճանաչում է,- ասաց Սքրուջը` ձեռքը մեկնելով ճաշասենեակի դռան փականին:- Ինքս կը գնամ, սիրելիս:

Նա զգուշօրէն պտտեց փականը և դռան յետեւից գլուխը երկչոտ ներս մտցրեց:

Տանտէրերն ուշադիր զննում էին շքեղ պատրաստուած ճաշի սեղանը: Սովորաբար երիտասարդ տանտէրերը նման դէպքերում միշտ նեարդայնանում են եւ սիրում են ստուգել, որ ամէն ինչ իր տեղում լինի:

-Ֆրէդ,- կանչեց Սքրուջը:

Աստուա՜ծ իմ, ինչպե՜ս վեր թռաւ զարմիկի կինը: Սքրուջն այդ րոպէին մոռացել էր, որ նա, ոտքերի տակ աթոռ դրած, նստել էր անկիւնում, թէ չէ այդպէս անսպասելի չէր կանչի:

-Վա՜հ, Տէր Աստուա՜ծ,- գոչեց Ֆրէդը,- այդ ո՞վ է:

-Ես եմ, քո քեռի Սքրուջը: Եկել եմ ձեզ հետ ճաշելու: Թոյլ կը տա՞ս ներս գալ, Ֆրէդ:

Թոյլ կը տայ ներս գալ քեռու՜ն: Դէ նա ուրախութիւնից քիչ մնաց պոկէր նրա ձեռքը: Հինգ րոպէից Սքրուջն իրեն զգաց, ինչպէս իր տանը: Աւելի սրտանց ընդունելութիւն չէր կարող լինել: Զարմիկի կինը ճիշտ նոյն տեսքն ունէր, ինչպէս որ Սքրուջը տեսել էր իր տեսիլքում: Նոյնը և Թոփերը, որը քիչ յետոյ եկաւ, նոյնը եւ թմբլիկ քոյրը, որը յայտնուեց Թոփերից յետոյ, նոյնը եւ բոլոր հիւրերը: Հրաշալի երեկոյ էր, հրաշալի խաղեր էին, հրաշալի համերաշխութիւն էր, հրա-շա-լի երջանկութիւն էր:

Իսկ յաջորդ օրը` վաղ առաւօտեան, Սքրուջն արդէն գրասենեակում էր: Օ՜, նա շատ շուտ էր եկել: Նա ուզում էր առաջինը լինել գրասենեակում, որ Բոբ Քրեչիթին բռներ ուշանալու պահին: Նա սրտանց ուզում էր այդ անել:

Եւ դա նրան յաջողուեց, այո, յաջողուեց: Ուղիղ ժամը ինն էր: Բոբը չկար: Ինն անց քառորդ: Բոբը չկար: Նա ուշացաւ ամբողջ տասնութ ու կէս րոպէ: Սքրուջն իր սենեակի դուռը բաց էր թողել, որ տեսնի Բոբին իր խորդանոցը մտնելիս:

Նախքան դուռը բացելը Բոբը հանել էր գլխարկն ու շարֆը: Մի ակնթարթում նա յայտնուեց իր աթոռին և արագօրէն սկսեց գրիչը շարժել, կարծես ուզում էր լրացնել բաց թողած րոպէները:

-Ահա և դուք,- մռնչաց Սքրուջը` որքան կարող էր ճիշտ նմանակելով իր սովորական ձայնին,- ի՞նչ էք ուզում ասել` օրուայ այս ժամին այստեղ գալով:

-Ներեցէք, պարոն,- ասաց Բոբը,- մի փոքր ուշացայ:

-Ուշացա՞ք,- կրկնեց Սքրուջը:- Այո, ես էլ եմ այդպէս կարծում: Եկէք այստեղ, խնդրում եմ:

-Բայց դա տարին մէկ անգամ է լինում, պարոն,- աղերսագին ասաց Բոբը` դուրս գալով իր խորդանոցից:- Դա այլևս չի կրկնուի: Երէկ ես մի փոքր ուրախացայ, պարոն:

-Ահա թէ ինչ կասեմ Ձեզ, բարեկամս,- ասաց Սքրուջը:- Ես այլևս նման բան չեմ հանդուրժի:

Այդ իսկ պատճառով,- շարունակեց նա ցատկելով իր աթոռից և հարուածելով Բոբի թիկունքին այնպէս, որ վերջինս յետ-յետ օրօրուելով` կրկին յայտնուեց խորդանոցում,- այդ իսկ պատճառով ես ուզում եմ բարձրացնել Ձեր աշխատավարձը:

Բոբը դողաց և մի փոքր մօտեցաւ քանոնին: Նրա գլխում վայրկենական միտք ծագեց` քանոնով խփել Սքրուջին ու գետնին տապալել, բռնել նրան և օգնութեան կանչել բակի մարդկանց` նրան զսպաշապիկ հագցնելու համար:

-Ուրախ Սուրբ Ծնունդ, Բոբ,- ասաց Սքրուջը` թփթփացնելով նրա մէջքին և այնպիսի լրջութեամբ, որը կասկածի ենթակայ չէր:- Ամենաուրախ Սուրբ Ծնունդը լինի, Բոբ, իմ լաւ բարեկամ, ինչպիսին երկար տարիներ չէք ունեցել իմ մեղքով: Ես կը բարձրացնեմ Ձեր աշխատավարձը և կ’աշխատեմ օգնել Ձեր վընտանիքին: Այսօր իսկ կը խօսենք Ձեր հոգսերի մասին` տաք գինով լի տօնական մի-մի գաւաթով: Իսկ հիմա, Բոբ Քրեչիթ, նախքան մի նոր կէտանշան դնելը, թեժ կրակ վառէք և մի դոյլ քարածուխ գնէք:

Սքրուջն իր խոստացածից շատ աւելին արեց, անսահման շատ: Իսկ Պստիկ Թիմի համար, որը չմահացաւ, Սքրուջը դարձաւ երկրորդ հայր: Նա դարձաւ այնպիսի բարի ընկեր, այնպիսի բարի տնօրէն և, ընդհանրապէս, այնպիսի բարի մարդ, որով կարող է հպարտանալ մեր հին ու բարի քաղաքը կամ ցանկացած ուրիշ հին ու բարի քաղաք, գիւղաքաղաք կամ գիւղ մեր հին ու բարի աշխարհում:

Որոշ մարդիկ ծիծաղում էին` տեսնելով նրա փոփոխութիւնը, բայց նա չէր վրդովւում և համարեայ ուշադրութիւն չէր դարձնում նրանց, որովհետև նա բաւական իմաստուն էր` հասկանալու համար, որ աշխարհում միշտ կը գտնուեն մարդիկ` պատրաստ ծիծաղելու բարի գործերի վրայ: Նա հասկանում էր, որ նմանները, ամէն դէպքում, կոյր են, և միաժամանակ մտածում էր, որ աւելի լաւ է նրանց աչքերը ծիծաղից կնճռոտուեն, քան լացից: Նա սրտանց ուրախ էր, և դա լիովին բաւարարում էր նրան:

Յետագայում նա այլևս չհանդիպեց Ոգիներին, բայց ընդմիշտ ապրեց Ոգելից Խմիչքներից Բոլորովին Հրաժարուելու Սկզբունքով: Եւ նրա մասին միշտ ասում էին, որ եթէ որևէ մէկը գիտի, թէ ինչպէս պէտք է լաւ տօնել Սուրբ Ծնունդը, ապա այդ նա է:

Լաւ կը լինէր, որ մեր մասին էլ անկեղծօրէն նոյնը ասէին, և նոյնը ասէին բոլոր մարդկանց մասին: Եւ այսպէս, ինչպէս Պստիկ Թիմն ասաց, Աստուած Օրհնի Մեզ:

ՎԵՐՋ