Վազգեն Ա Ամենայն հայոց կաթողիկոսի խոհերից

Հայ ազգի ամենաբնորոշ հատկանիշը

Հայ ժողովուրդը մշակութածին ժողովուրդ եղած է անցյալին մեջ, մշակութածին ժողովուրդ է նաև այսօր: Այս է մեր Ազգի ամենաբնորոշ հատկանիշը: Այս իրողության մեջ է մեր ժողովուրդի գոյության իմաստը: Այս ճշմարտության մեջ է նաև մեր Ազգի ապրելու իրավունքը:

1961

Մեր ազգի ուղին

Մեր հինաւուրց ազգի պատմութիւնը կենդանի յուշարձան մըն է, մարդկային աշխարհի հորիզոնին վրայ բարձրացող, շաղախուած ու մարմին առած նահատակներու արիւնով, բարիին ու գեղեցիկին ծառայելու ստեղծարար հանճարով և սեփական ազգ ու ազատ հայրենիք կերտելու սրբազան կիրքով, այն օրէն մանաւանդ, երբ Աւետարանի լոյսը իջաւ Հայաստան աշխարհ:

1964

Հայրենիքի մասին

Բոլոր հայերը, որ ի Հայաստան և ի սփիւռս աշխարհի, թող ամէն բանէ վեր դասեն ու պաշտեն իրենց մայր երկիրը հինաւուրց, ինչպէս բարի զաւակները կը պաշտեն իրենց մայր հարազատ և իրենց տունը հայրական:

1967

Սփյուքի բախտորոշ հարցը

Արտասահման ապրող հայության առաջ դրված մեծագույն և բախտորոշ հարցը ազգապահպանման հարցն է, որուն համար անհրաժեշտ է առավել կազմակերպվածությամբ ու նպատակասլացությամբ մեկտեղել բոլոր բարոյական, իմացական և նյութական ուժերն ու միջոցները: Հատկապես կարևոր է ամեն տեղ ընդլայնել հայ վարժարաններու ցանցը:

1968

Նախնյաց հետ հոգևոր կապը

Ճշմարիտ է, այո՛, որ շատ դարեր առաջ հին Էրեբունին հիմքերը դրավ նոր Երևանին, բայց առավել ճշմարիտ է, որ նոր Երևանը իր մտքի հուրով, իր բազկի ուժով, երեք հազար տարի հետո, որոնեց, պեղեց և լույս աշխարհ բերավ իր մեծ պատմության առաջին քարը:

1968

Ներքուստ ազատ լինելու մասին

Հայ ազգի հերսական մարտնչումների դրօշի վրայ գրուած եղաւ միշտ Աւարայրի նշանաբանը՝ «վասն հաւատոց, վասն հայրենեաց»: Այսպէս է որ յաճախ մարմնապէս նուաճուելով հանդերձ, ներքուստ նա մնաց միշտ ազատ, միշտ անպարտելի իր հոգեւոր-մշակութային առաքելութեան ճանապարհի վրայ. Եւ ի հեճուկս եկող ու անցող մրրիկների, շարունակեց մնալ՝ ոգեկան անկորնչելի արժէքներ ստեղծող ուժ: Հայ ժողովուրդը իր ողջ պատմութեամբ, մնաց հաւատարիմ ազատատենչ Հայկին եւ քրիստոսասէր Վարդանին:

1972

Կիլիկեան Հայաստանի մասին

Ժողովուրդների պատմութեան մէջ, գրեթէ եզակի երեւոյթ է, որ անդունդի եզրին հասած մի փոքր ազգութիւն, իր պատմական հայրենիքից հեռու, մի այլ հողամասին վրայ, կարողացել է հիմնել մի նոր ազգային իշխանութիւն, ուր եւ փոխադրելով իր եկեղեցու գերագոյն կենտրոնը, դարեր շարունակ գոյատեւել, գործել ու զարգացրել է իր հոգեւոր եւ մշակութային կեանքը, ապա վերադառնալու համար իր պատմական հողամասի վրայ, նոր վերածնունդի տեսիլքով առլցուն:

Կիլիկեան դարաշրջանում ոչ միայն նոր կեանքի է կոչել մայր երկրի տարածքի վրայ շնչահեղձ վիճակի հասած հայ եկեղեցին ու հայրապետական Աթոռը, հայ մշակոյթն ու դպրութիւնը, ազատ ու ինքնիշխան ապրելու ազգային գիտակցութիւնը, այլեւ առաւել ամրապնդել է դրանք, ու անկորնչելի նոր արժեքներով հարստացրել է հայ ստեղծարար հոգու ու մտքի գանձարանը:

1975

Սարդարապատի ոգին և այժմեականությունը

Ուրեմն հարց տանք, թե ի՞նչ է մեր հարգանքի տուրքը Սարդարապատի հերոսներուն հանդեպ: Չի բավեր անշուշտ միայն ոգեկոչել անոնց հիշատակը աղոթքներով կամ գեղեցիկ ճառերով, այլ կյանքի մեջ ամուր տեղ պետք է գրավե նույն Սարդարապատյան ոգին: Երբեմն թելացումներ կըլլան մեր մեջ այդ տեսակետեն, մանավանդ արտասահմանի տարածքի վրա: Կմոռնանք հաճախ, որ Եղեռնը կաթիլ-կաթիլ կշարունակվի տակավին: Ահա այս իրավիճակին մենք պետք է հակադրվինք Սարդարապատի ոգիով, ամեն հնարավոր միջոցներով: Անկարելին պետք է ի գործ դնենք, որպեսզի պահենք, պահպանենք ինքնությունը, անբաժանությունը, միասնությունը մեր համայն ազգին ի Հայաստան և ի սփյուռս աշխարհի:

1979

Հայերն ու Քրիստոնեությունը

Կարելի է նույնիսկ ըսել, թե հայ ժողովուրդը Եկեղեցի-ժողովուրդ եղած է իր ամբողջ պատմության ընթացքին, չորրորդ դարեն սկսյալ:

Քրիստոնեությունը հայ ազգի ոգեկանության հիմնաքարն է, անոր ստեղծագործ ուժերու սկզբնաղբյուրը, անոր ճակատագիրը և պարծանքը մինչև այսօր:

1982

Արցախյան հարցի շուրջ

Այսօր էլ մեր առաջ դրված հիմնական հարցն է՝ այնպես ղեկավարվել, այնպես գործել, որ մեր համազգային միասնությունը պահպանվի Ղարաբաղի հարցի վերաբերյալ: Այնպես, որ մեր սկսած արդար դատը չձախողվի, այլ հաջողությամբ պսակվի: Դրա համար անհրաժեշտ է շատ զգույշ լինել և շրջահայաց, պահել մեր հավասարակշռությունը, մեր ողջամտությունը, մեր հեռատեսությունը և մանավանդ մեր հավատքն արդար դատի հաղթանակի նկատմամբ: Եվ կուզենայի ավելացնել, որ նաև սփյուռքի մեր եղբայրներն ու քույրերը, ամենքը, բոլոր հասարակական հոսանքներն այնտեղ նույն դիրքորոշման վրա են գտնվում հաստատապես: Մեր հորդորն է հետևաբար բոլորին՝ հոգով-սրտով և պայծառ մտքով հավատարիմ մնալ Ղարաբաղի հայության արդար սպասումներին, հավատարիմ մնալ մեր համազգային ուխտին: Արարատի փեշերին, մեր լեռներին հենված՝ մենք պետք է ապրենք ու գոյատևենք, և մեր ազգը տակավին նոր խոսք պիտի ասի աշխարհին համայն:

1988

Արցախյան պայքարն ու հոգևոր զարթոնքը

Մեր Եկեղեցին մեր օրերին վերազարթոնք է ապրում: Արցախեան փոթորկումից յետոյ մենք տեսնում ենք հոգեկան մխիթարութեամբ, նոյնիսկ մի քիչ զարմանքով, թէ ինչպէս յեղաշրջուեց մեր ժողովրդի հոգեկան աշխարհը և ազգային գիտակցութեան ու զգացողութեան զարթօնք ապրեց, իր ինքնութիւնը գտնելու, ինքն իրեն աւելի լաւ հասկանալու իմաստով։ Սա սքանչելի երևոյթ է:

1989

Ազգերի ինքնորոշումն ու պետության ինքնիշխանության հարցը

Պետք է իրոք անբացատրելի համարել, որ Խորհրդային Միության հավատարիմ մի ժողովրդի նկատմամբ, խոհրդային իշխանության հաղթանակի համար անցյալ դարու վերջերից սկսյալ իր կարևոր մասնակցությունը բերած մի ժողովրդի նկատմամբ, նման վերաբերմունք ունենալ, այսինքն ժխտել նրա պատմական մի հատվածի՝ Լեռնային Ղարաբաղի ժողովուրդի իրավունքը ինքնորոշվելու և միանալու Խորհրդային Հայաստանի Հանրապետության:

Այս արդար ու դեմոկրատական սկզբունքին, մեր դրացի հանրապետությունը հակադրում է իր տերիտորիալ սուվերենության սկզբունքը: Խորհրդային հանրապետությունների սուվերենության սկզբունքը մենք գտնում ենք օրինական և արդար, բայց ոչ ոտնահարումովը այլ ժողովուրդների ինքնորոշման իրավունքի, ինչ որ Լեռնային Ղարաբաղի պարագան է:

1989

Միասնության մասին

Հարց կը ծագի ի՞նչ պէտք է հասկանանք միասնութիւն ասելով: Իմ ըմբռնումով՝ միասնութիւնը շատ ցանկալի է, բայց այդ պէտք չէ հասկանալ իբրև բացարձակ միակերպութիւն։ Ինչպէս ամէն ժողովրդի կեանքում, նաև մեր ժողովրդի հասարակական կեանքում կարող են լինել և լաւ է, որ լինեն տարբեր հոսանքներ, տարբեր մտածելակերպեր, միևնոյն բարի նպատակի, Ազգի և Հայրենիքի օգտին:

Կարող ենք համաձայն չլինել բոլորս այս կամ այն տեսակետի վրայ, վիճելի հարցեր կը լինեն միշտ, բայց թշնամիներ չպիտի լինենք: Եւ իսկական դեմոկրատիայի ոգին այս է, այլապես դեմոկրատիան չիք կը դառնայ, եթէ ամէն մէկը ուրիշ կարծիք ունեցողի նկատմամբ անհանդուրժող ոգի ցուցաբերի, դա դեմոկրատիա չէ արդեն, այլ դէպի դիկտատուրայ կը տանի:

Արդ, որո՞նք են այն հիմնական հարցերը, որոնց շուրջ անհրաժեշտ է, որ միասնութիւն լինի, այլազանութեան մէջ միասնութիւն, մեր այսօրուայ ազգային կեանքում: Իմ կարծիքով, երեք հիմնական հրամայականներ հարկ է նկատի ունենալ:

Առաջին՝ ապահովումը և ամրապնդումը մեր հանրապետութեան քաղաքական անվտանգութեան:

Երկրորդ՝ ապահովումը մեր երկրի տնտեսական վերակառուցման և զարգացման:

Երրորդ հիմնական տուեալը անհրաժեշտութիւնն է միասնութիւն ստեղծել ազգային մշակոյթի ծաղկումը զարգացնելու համար մեր մայր հայրենիքում:

1989

Ազգայինն ու համամարդկայինը

Հարկ է նաև դուրս գալ ազգային մտածողութեան նեղ սահմաններից և մեր հարազատ վաւերական ազգայինը ամրապնդել, վերարժևորել ստեղծագործօրէն, բարձրացնելով այն մեր օրերի համամարդկային ըմբռնումների և արժէքների մակարդակին՝ մշակութային, ընկերային և քաղաքական կեանքում:

1990

Անկախության հրամայականը

Ազատութեան ու անկախութեան կանչը մեր բազմադարեան պատմութեան հրամայականն է, մեր ազգի գիտակցութեան թելադրանքն է, մեր ապագայ գոյատևման երաշխիքն է:

1991

Աղբյուրները.

«Էջմիածին» Պաշտօնական ամսագիր Հայրապետական Աթոռոյ Ս. Էջմիածնի

http://echmiadzin.asj-oa.am/4110/ (1961), էջ 5-7
http://echmiadzin.asj-oa.am/4764/ (1964), էջ 3-5.
http://echmiadzin.asj-oa.am/5672/ (1967) , էջ. 1-2
http://echmiadzin.asj-oa.am/5830/ (1968), էջ 16-18.
http://echmiadzin.asj-oa.am/5930/ (1969), էջ. 14-16.
http://echmiadzin.asj-oa.am/9498/ (1972), էջ. 3-5.
http://echmiadzin.asj-oa.am/6439/ (1975), էջ 3-5.
http://echmiadzin.asj-oa.am/10334/ (1979), էջ. 12-16.
http://echmiadzin.asj-oa.am/12417/ (1982), էջ 5-9.
http://echmiadzin.asj-oa.am/8565/ (1988), էջ. 7-14.
http://echmiadzin.asj-oa.am/6479/ (1989), էջ 12-18.
http://echmiadzin.asj-oa.am/6036/ (1989), էջ 6-7
http://echmiadzin.asj-oa.am/6053/ (1989), էջ 12-18.
http://echmiadzin.asj-oa.am/6590/ (1990) , էջ 21-22
http://echmiadzin.asj-oa.am/7056/ (1991) , էջ 4.