ՑՈՎՀԱՆ ՄԱՆԴԱԿՈԻՆԻ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ ՔԱՐՈԶԸ
ԴՈԻԻՆԻ ՄԱՅՐ ԵԿԵՎԵՑԻՈՅ ՄԷՋ
ՎԱՀԱՆ ՄԱՄԻԿՈՆԵԱՆԻ ՄԱՐԶՊԱՆ ՆՇԱՆԱԿՄԱՆ ԱՌԹԻԻ
Վահան, Հայոց սպարապետն ու մարզպանը , սրտի յուզումով ընդունեց արքայական հրովարտակը, որով մարզպան կը հռչակուէր , այս մեծ յաջողութեան մէջ տեսնելով իր քաջ նահատակ հօրեղբօր՝ Վարդանի, եւ արիւնով անոր ուխտակիցներու յանուն կրօնի եւ խղճի ազատութեան եւ Հայրենիքի ազատագրութեան մղած Աւարայրի ճակատսմարտին յաղթանակը:
Աւետաբեր լուրը կայծակի արագութեամբ շրջան ըրաւ ամբողջ ոստանին մէկ ծայրէն միւսը: Նախարարներ եւ ազատներ, ոստանիկներ ու ռամիկներ, այրեր ու կիներ, ծերեր ու տղաներ, նոյն իսկ նորապսակ հարսներ՝ խնդութենէն պահ մը մոռցած իրենց հարսնութեան աւանդական ամօթխածութիւնը, գունդագունդ դիմեցին Ղուինի Մայր–եկեղեցին: Աստուծոյ տան տարողութիւնն անբաւական ըլլալով՝ եկեղեցիին արտաքին սրահները, փողոցներն ու շրջապատի հրապարակները խռնուեցան զիրար կոխկռտող բազմութեամբ: Ժողովրդային խանդավառութիւնը հասաւ իր գագաթնակէտին՝ երբ յանկարծ երեւցաւ դիւցազն հայ սպարապետը իր մարզպանական հանդերձանքով, նստած ձիաձիգ կառքի մը մէջ, բոլորուած նախարարական հեծեալ շքախումբով մը եւ առաջնորդուած զինուորական հեծելագունդով մը: Անյագ էր խնդութիւնը եւ անսպառ՝ ուրախութիւնը բոլոր ուխտապահներուն. իսկ թախծալից էր սուգը եւ անմխիթար՝ տրտմութիւնը խօթամիտ ու խարդախ ուրացողներուն: Վահան կ՚ողջունուէր ամենուն կողմէ իբրեւ Ազատարար Ազգին, եւ Հայր ու Բարեզարդիչ Հայրենեաց։
Վահան մարզպան, յայտնապէս ու խորապէս զգացուած, ճեղքելով ժողովրդական ծովը՝ հասաւ եկեղեցիի դուռը: Հոն իրեն կ՚սպասէր Հայոց եկեղեցանուէր ու Հայրենասէր մեծ Հայրապետը Յովհան Մանդակունի՝ իր եկեղեցական մեծաշուք թափօրով: Մարզպան՝ վար իջնելով կառքէն՝ նոյն թափօրով առաջնորդուեցաւ եկեղեցի, ուր կատարուեցան գոհաբանական սրտաբուխ աղօթք ու մաղթանք: Արարողութիւններէն վերջ՝ ոգեւորուած ալեւոր Հայրապետը, երիտասարդական աւիւնով կորովի, բարձրացաւ բեմ, եւ տալով խաղաղութեան ցնծալից ողջոյնը՝ խօսեցաւ իր ճառը՝ քրիստոնէական վսեմ ոգիով ու ներշնչումներով թաթաւուն, բնաբան առնելով Սաղմոսերգուի խօսքը՝ «Յեկեղեցիս օրհնհցէք զԱստուած, եւ զՏէր՝ յաղբերացն Իսբայէլի» :
Մեր հին մատենագրութեան մէջ քիչ կը հանդիպինք նման բնագրի մը, հաւանաբար Ղագար Փարպեցի անձամբ սղագրած է զայն եւ ներմուծած՝ իր «Պատմութեան» մէջ՝. Սիրոյ, եղբայրութեան կոչ մըն է այդ. կոչ մը՝ մոռնալու անցեալը, նախկին վէճերը եւ միաբանելու՝ նոր մարզպանին շուրջ:
«Բազմաթիւ օրինակներով եւ զանազան նշաններով մեր Փրկիչը Յիսուս Քրիստոս իր գալուստի եւ մարդեղութեան խորհուրդը կը պարզեր սկիզբէն։ Մորենիով ան կը պատկերէր Կոյսը, եգիպտական հրաշքներով՝ հրէական օրէնքին տկարութիւնը, Իսրայելի ազատագրութիւնը բերող գառին զենումով՝ բոլոր արարածները փրկագործող ճշմարիտ Գաոին զենումը, ծովէն անցքով՝ վերածնունդն աւազանէն, եգիպտացիներու հեղձումով՝ մեռելութիւնը հին մարդուն, ծաղկալից ու պտղաբեր անդաստաններ ոռոգող տասներկու աղբիւրներով՝ երկոտասան աոաքեայները։ Այս աղբիւրներուն կ՚ակնարկէ Սաղմոսերգուն՝ երթ կ՚ըսէ այսօր մեզի ալ. «Եկեղեցիներու մէջ օրհնեցէր զԱստուած՝ Տէրը, դուք որ Իսրայէլի աղբիւրներէն էր»։ Կուսածին Բանի աղբիւրէն ծծող սուրբ առաքեւլներու յորդաթուխ աղբիւրներու շնորհներն էին որ երկիրն ամբողջ ոռոգող Եդեմեան դրախտի աղբիւրին նման՝ լեցուցին եւ յուռթի դարձուցին բովանդակ աշխարհը։ Ասոնց քարոզութեան ծովուն մէջ մեղքերը կը մեռնին, արարածները կը կենդանանան, փարաւոն կ՚ընկղմի, Իսրայել կ՚ապրի– ծաոայութիւնը վերջ կը գտնէ, ազատութիւնը ձեռք կը բերուի– գառը կը բաշխուի, ազգերը կ՚անմահանան– գառը ճաշակողները կ՚ըլլան երկնագնաց, չճաշակողներ կը կորնչին ծովասոյզ– հեթանոսները կ՚իսրայէլանան, փարաւոնակերպ սատանան Ցորդանանու յորձանքներուն մէջ սուզուելով կ՚այրի։
«Ո՜ նոր ու անպատում սքանչելագործութիւն։ Երեք անարատ զինուորներ հնոցին բոցը զովացուցին, եւ տասներկու աղբիւրներու քարոզութեան վտակները՝ մկրտութեան աւազանին ջուրերը հրացուցին։ Եւ բաբելացի անօրէններու ձեռքով բոցացող Բաբելոնի բարեձեւ հնոցին նման այս աւազանի ջուրհրն ալ կը լուսաւորեն ու կը նորոգեն մկրտուողները՝ անոնց հոգիներուն աղտը լուալով, եւ անշէջ ու կիզիչ կրակի փոխուելով կ՚այրեն արդարութեան թշնամին՝ հին մարդուն գործերով միասին։
«Դուք՝ եկեղեցին սիրողներ, առաքեալներու որդիներ, եւ Քրիստոսի արեան դիներ, մի՛ ծառայեցնէք ձեր հոգիները մարդոց երկիւղին. «Տուէ՛ք կայսեր՝ ինչ որ կայսեր է, եւ Աստուծոյ՝ ինչ որ Աստուծոյ է– «Եկեղեցիներու մէջ օրհնեցէք զԱստուած, Տէրը, ո՜վ դուք որ Իսրայէլի աղբիւրներէն էք»։ Սիրեցէ՛ք, ուրեմն, Եկեղեցին, եւ սիրուեցէ՛ք Եկեղեցիէն։ Եկեղեցին թագաւորները քաղցրացուց, գազաններն ընտելացուց, գայլերը գառներ ըրաւ, զձեզ պայծառացուց, ճշմարտութեան թշնամիներն ամչցուց։
«Իսկ ես այսօր, սիրտս ցնծուն եւ միտքս ուրախ, կը բարձրացնեմ ձեռքերս դէպի երկինք, եւ ծեր Դաւիթին հետ կ՚աղաղակեմ Աստուծոյ՝ գովեստի եւ գոհութեան այն խօսքերով՝ զորս նա կը մատուցանէր Աստուծոյ իր Սողոմոն որդւոյն համար. «Օրհնեա՜լ ըլլայ Ւսրայէլի Տէր Աստուածը՝ որ շնորհ ըրաւ ինձ տեսնելու այսօր իմ զաւակս նստած իմ աթոռիս վրայ»: Ձայնակցելով մարգարէին՝ նոյնը կ՚ըսեմ ես ալ. «Օրհնեա՜լ ըլլայ Իսրայէլի Տէր Աստուածը՝ որ շնորհ ըրաւ ինձ տեսնելու ինծի վստահուած Եկեղեցւոյս զաւակները պատուով ու շքեղութեամբ պայծառացած Քրիստոսէ։ Հրեաները թող պապանձին, ուրացողները թող ամչնան։ Փախաւ Ադոնիա՝ որ կը կարծէր թագաւորել առանց Աստուծոյ։ Անոր օգնականները՝ ամօթահար՝ սեղանին տակ բրը թաքստոց սալարեցան։ «Թագաւորեցին», կ՚ըսէ մարգարէն, «բայց ո՛չ ինծմով. դաշինք կռեցին՝ բայց ո՛չ իմ կամքով»։ «Ուր են առանց Աստուծոյ գոռացողները. ու՞ր են առանց Աստուծոյ իշխանացողները. ու՞ր են արիւն թափողները. ու՞ր են անբարոները. ու՞ր են Եկեղեցին թշնամանողները, օրէնքն ոտնահարողները, սրբութիւնը պղծողները, մոխրատուններ շինողները, ճշմարտութիւնը մոռցողները, արդարութիւնը հայհոյողները … , փախա՜ն, կորա՜ն, ամչցա՜ն։
«Երանի՜ թէ գլուխս ջուր ըլլար, եւ աչքերս դառնային արցունքի աղբիւր», որպէսզի նստէի ու լայի ողորմելիներուն կորուստը։ Ահա՜ տեսէ՛ք, ահա՜ կը մեռնի ցանկասէրը. բայց մի՛ թողուք որ մեռնի։ Կը սատակի սեղանին առջեւ մարդասպանը, բայց փութացէք օգնել անոր։ Կը գլխատուի Սիմէի, բայց ձեռք երկարեցէք անոր գթալով. «հոս չէ», ըսէք Սողոմոնի. ո՛չ իսկ քարեղէն սալերու վրայ թող գրուին օրէնքին դէմ աններելի յանցանքները։ Քրիստոս է հոս, «ծափ զարկէք դուք բոլոր հեթանոսներդ», ոը կ՚ըսէ– «Եկէ՛ք ինծի դուք ամէնըդ որ յոգնածներ էք եւ ունիք ծանր բեռներ, եւ ես կը հանգչեցնեմ զձեզ». դարձեալ. «Չեկայ կանչելու արդարները, այլ մեղաւորները՝ ապաշխարութեան»:
«Եւ ձեզ ալ, որ հզօրագոյն էք ու կարող, պատուիրեց– «Դուք որ կարող էք՝ տկարներուն տկարութիւնը վերցուցէք»։ Դուք որ կոչուած էք Քրիստոսէն իրեն սնդանին, եւ պատրաստ էք ուտելու երկնաւոր հացը, կանչեցէք ձեզի հետ նաեւ կաղերը, կոյրերն ու հիւանդները, եւ թ՜ոյլ մի՛ տաք որ անոնք Ադոնիայի եւ Յովաբի հետ սեղանի եղջիւրներէն բռնեն։ Տգէտները յօժարեցուցէ՞ք սննդատու կաթը ծծելու, եւ սորվեցուցէ՛ք անոնց ուրախութեան բաժակէն խմելու, որ անուշարար բերկրութիւն կուտայ փրկուած հոգիներուն։ Բայց թմրեցուցիչ գինիէն հրաժարեցուցէ՛ք տխեղծներն ու հոգւով հիւանդացած ընկերները։ Մովսիսական գրքին մէջ կը տեսնենք պատկերը այսպիսի անառակութեամբ արբեցածներուն։ «Նստա՜ւ», կ՚ըսէ, «ժողովուրդը ուտելու եւ խմելու, ապա ոտքի ելաւ խաղալու»։ Նոյնպէս չգործածեն այն գինիէն՝ ուսկից Ղովտ եւ Նոյ խմեցին։ Եւ Սիմէի հետ Երուսաղէմէն դուրս մի՛ թոյլ տաք որ ելլեն, եւ մանաւանդ թափառին՝ Հագարի որդիները փնտռելու համար։ Եսահակի սերունդէն զաւակներ պատրաստեցէ՛ք, եւ այդ սերունդէն մարդացած Աստուածը փնտռեցէ՛ք: Վասնզի հարճորդագիրը քարեղէն սալերու վրայ գրուած համակ խստութիւնը կը հրատարակէ քարասիրտներուն եւ չարերուն։ Զայս Պօղոս այլաբանական առակով մ՚ըսաւ՛ «Հագար՝ Արաբիայի մէջ Սինա լեռն է, եւ կը համեմատի այժմու Երուսաղէմի՝ որ իր որդիներով մէկտեղ կը ծառայէ. բայց վերին Երուսադէմը ազատ է». իսկ Քրիստոսի ներողամտութեան վարդապետութիւնը գրուած է ո՛չ թէ քարեղէն սալերու՝ այլ զայն միահամուռ ընդունողներու սրտի մարմնեղէն տախտակներուն վրայ :
«Բազմաթիւ են Եկեղեցւոյ բժիշկները։ Եկէ՞ք դուք բոլորդ որ յոգնածներ էք եւ ունիք ծանր բեռներ, եւ հոս մէկդի նետելով զանոնք՝ հանգստացէք։ Իսկ դուք որ այժմ ներսն էք ՝ կոչնականներ եւ հրաւիրակներ եղէք դուրսի անցորդներուն։ Ելէ՛ք հրապարակներն ու փողոցները, եւ ժողվելով հոգիով ախտաւորներն ու մեղքով սրտաբեկներն ամբողջ՝ բերէ՛ք զանոնք այստեղ, եւ անոնք բոլորը՝ իրենց հետ բերելով խոստովանութիւն եւ արտասուք՝ կը բժշկուին։ Եւ իւրաքանչիւր հիւանդութեան համաձայն բժիշկները յայտնի են եւ պատրաստ։ Մաքսաւորն ու Զաքէոսը բերէք Մատթէոս աւետարանչին. պոռնիկները՝ Աւետարանի մէջ յիշուած պոռնիկ կնոջ՝ որ այսօր դուստր է Քրիստոսի. աւազակները՝ դրախտաբաց աւազակին. ուրացողները՝ դռնապան եւ փակակալ Պետրոսին։ Եւ իբրեւ բժշկագին՝ աղօթքէն ու արցունքէն աւելի բան չի պահանջուիր– բայց միայն ունեւորներէն ողորմածութիւն կը փնտռուի դատաստանի օրը։
«Արդ, ո՞վ է այն հէքն ու թշուառականը՝ որ քիչ մը արցունքի համար վրիպիլ ուզէ երկնքի թագաւորութենէն, կամ կաթիլ մը արցունք թափելով յաւիտենական բարութիւնները ժառանգել չուզէ։ Եթէ սիրելի կինդ, կամ որդիդ, եւ կամ կարեւոր բարեկամներէդ մէկը տեսնէիր մեռած՝ չ՛է որ կուլայիր չարաչար, եւ լռել դադրիլ չէիր ուզեր։ Արդ, քու իսկ հոգիդ կը տեսնես քու աոջեւդ միշտ մեռած, եւ անշէջ կրակին երկիւղն ու գեհենի սպառնալիքներուն յիշումը միտքդ անդադար կը խոցոտէ, եւ դուն կռնակի վրայ պառկած կը ծուլանաս, եւ ի՞նչպէս կրնաս համբերել, եւ պահ մը լռել ու հանգիստ ըլլալ։
Հաւատացէ՞ք ոը այս խօսքերն ընելով ես ինքս կը զարհուրիմ ու կը դողամ։ Ուստի կ՚աղաչեմ ձեզ, այն ջոկուած խումբը՝ որ դեռ հաստատուն է եւ անգայթ իր հաւատքին մէջ, մի՞ նմանցնէք ձեր աղօթքները փարիսեցիին աղօթքին. թէ իսկ խորեիք թէ թիւր բարիքներ էք ըրած՝ ըսէք– «Անպէտ ծառաներ ենք»։ Եւ մի՛ առանց իւղ վերցնելու՝ անմիտ կոյսերուն հետ ճամբայ ելլէք դէպի հարսանիք. գուցէ դուռը փակուի, եւ դուրս մնաք ամօթալից։ Եւ մանաւանդ դուք, որ հոգեւոր այգեգործութեամբ կ՚զբաղիք, կը տքնիք ու կը քրտնիք, չըլլայ որ ամէն բանէ զրկուիք եւ կորսնցնէք ամէն ինչ։
«Արդ, տա՜յ Աստուած որ այս երկրաւոր զարդին հետ հագնիք երկնքի փափաքելի զարդը, եւ այսպիսի ուրախարար պսակին հետ՝ որ համրուած օրերով միայն կը պայծառացնէ զայն ստացողները՝ լուսատեսիլ եւ երկնաւոր, անապական ու մշտնջենաւոր պսակն ընդունիք մեր Փրկչին՝ Տէր Յիսուս Քրիստոսին ձեոքէն, լսելով անոր փառաւոր ու երանելի ձայնը թէ՝ «Եկէք իմ Հօրս օրհնուածները, ժառանգեցէք աշխարհի սկիզբէն ձեզի համար պատրաստուած արքայութիւնը»:
«Որուն արժանի ըլլանք բոլորս ալ, շնորհներովն ու մարդասիրութեամբը մեր Տիրոջ եւ Փրկիչ Յիսուսի Քրիստոսի՝ որուն հետ Հօր, միանգամայն եւ Սուրբ Հոգւոյն կը վայելեն փառք, իշխանութիւն եւ պատիւ, այժմ եւ միշտ, եւ յաւիտեանս յաւիտենից. Ամէն»։
