Շնորհակալութիւն եմ յայտնում Մեսրոպեան ուղղագրութեան վերականգնողների միաւորման անդամներին ինձ հրաւիրելու Սբ. Սահակ-Մեսրոպ Շքանշանի պարգեւատրման առթիւ մի քանի խօսք ասելու: Այս շքանշանն ինձ համար ոչ թէ անցեալում կատարած գործերի պարգեւ է, այլ աւելի կարեւորը, ապագայ գործերի պարտաւորեցնող: Որպէս դրսում ծնուած, բայց այստեղ արմատաւորուած հայ, հասկանում եմ այնտեղի եւ այստեղի հոգսերը եւ փորձում եմ իմ համեստ ներդրումն անել մեր ազգի եւ հայրենիքի հզօրացման եւ զարգացման մէջ: Քանի որ այս ամիս մեր առջեւ են կանգնած Հայրենիք-Սփիւռք համաժողովը եւ մեր անկախութեան 15 ամեակը, պատշաճ է անդրադառնալ մեր ազգի զարգացմանը խանգարող մի իրողութեան:
Մինչ 1922թ., երբ սովետական իշխանութիւնը մեզ պարտադրեց փոխել մեր ուղղագրութիւնը, մենք բոլորս գրում էինք մէկ, միասնական ուղղագրութեամբ: Այդ ուղղագրութիւնը երբեմն անուանում են Մեսրոպեան, երբեմն Դասական, երբեմն էլ Աւանդական: Դա մեր լեզուի բնածին պատկերն է, որը Աստուծոյ ներշնչմամբ շնորհուել է մեզ Սբ. Սահակի եւ Մեսրոպի միջոցով:
Ինչպէս ասացի սկզբում, շքանշանը նոր պարտաւորութիւն է ներկայացնում ինձ, հաւատարիմ մնալու Սբ. Սահակ եւ Մեսրոպի ժառանգութեանը եւ առաքելութեանը: Որպէս Նարեկի թարգմանիչ պարտաւոր եմ խօսել ի խորոց սրտից: Եթէ մինչեւ այս Հայրապետական օրհնութիւնը կարծում էի, որ դասական ուղղագրութիւնը մեր ամբողջ ազգի համար պիտանի գիտելիք է, հիմա իմ սրտի խորքում ծագել է այն համոզումը, որ դա անհրաժեշտ է մեր ազգի գոյատեւման համար:
Աստուծոյ շնորհած գրելաձեւի ուրացումը անվայել է մեր ազգի համար: Մենք մեզ անպատւում ենք այն չվերականգնելով: Թերեւս ներելի էր մեր հարկադրուած ուրացումը սովետական ժամանակներում: Սակայն, հիմա ազատ ենք, իսկ եթէ մեր ազատ կամքով յամառենք մեր ուրացման մէջ եւ չվերականգնենք դասական ուղղագրութիւնը, վա՛յ մեր մշակոյթին եւ մեր ազգին: Մեր արմատներից կտրուած` մեր ազգը կը չորանայ: Աստուած ողորմած լինի:
Իսկ եթէ քաջութիւն ունենանք, վերագտնենք մեր արմատները եւ վերականգնենք դասական ուղղագրութիւնը, դրանով կը թարմանայ եւ կ’ազնուանայ ե՛ւ մեր ազգը ե՛ւ մեր լեզուն:
Դասական ուղղագրութիւնը մեր լեզուին կատարելապէս յարմարացուած գրելաձեւ է: Իրականում կարիք չկար այն փոխելու: Սակայն կար նպատակ` մեզ կտրել մեր պատմութիւնից, մանաւանդ մեր հոգեւոր արժէքներից, եւ ի վերջոյ` իրարից, այսինք, իրականացւում էր «բաժանիր եւ տիրիր¦ քաղաքականութիւնը:
Եթէ 15 տարի առաջ մենք դեռ պատրաստ չէինք հրաժարուելու մեզ պարտադրուած լեզուա-քաղաքականութիւնից, ապա այսօր դա լաւագոյն քայլը կը հանդիսանայ անկախութեան 15-ամեակը նշելու: Իսկապէս կ’անկախանանք: Այլեւս չթողնենք, որ այս հարցը շահարկուի մեր ազգի դէմ:
Միաւորումը նպատակ ունի դասական ուղղագրութիւնը վերականգնելու: Այսօր կը փորձեմ բացատրել ինչո՞ւ, ինչպէ՞ս եւ ի՞նչ օգուտ կը տայ մեզ դասական ուղղագրութեան վերականգնումը:
Շատերի մօտ թիւրիմացութիւններ կան, որ դասական ուղղագրութեանն անցնելը շատ բարդ է, որ մեծ միջոցներ է պահանջում, որ բոլորիս անգրագէտ է դարձնելու: Բոլորովին անհիմն են այս մտավախութիւնները:
Երբեմն էլ վախեցնում են մեզ, ասելով որ բոլորիս պիտի ստիպեն արեւմտահայերէն կամ գրաբար խօսել: Դա էլ բոլորովին անհիմն է: Խօսքը գնում է միայն գրելաձեւի մասին: Արեւելահայերէն աշխարհաբարը մնում է մեր ամէնօրեայ լեզուն: Միայն գրելաձեւը կը վերականգնուի: Արեւելահայերէնը մեծ յաջողութեամբ գրւում եւ կարդացւում էր դասական ուղղագրութեամբ բոլորիս կողմից մինչեւ 1922թ. եւ դրանով գրւում է արեւելահայերէնը եւ արեւմտահայերէնը մինչեւ այսօր նախկին սովետական տարածքից դուրս:
Եկէք առանց աւելորդ յուզմունքի եւ դեմագոգիայի նայենք, ինչ է ներկայացնում անցումը դասականի` կարդալ, տպել եւ գրել: Ինչ վերաբերում է կարդալուն` արդէն շատերը հանգիստ կարդում են դասականով: Կարդալը գրաւոր լեզուի օգտագործման 80-90%-ն է: Ուրեմն, հարցը մեծ մասով կարելի է համարել լուծուած: Դասական ուղղագրութեամբ կարդալ սովորելը երկու-երեք ժամուայ հարց է: Բաւական է դասականով մէկ գիրք կարդալ ծայրից ծայր, եւ արդէն դա հարազատ կը դառնայ:
Լեզուի գրաւոր դրսեւորման մնացած 10-15%, տպելն ու ձեռքով գրելն է: Ներկայումս տպելը, գործարարական եւ պաշտօնական գրութիւնները մեծ մասով կատարւում են համակարգչի օգնութեամբ, եւ այստեղ ուղղագրութեան հարցում աջակցում են փոխարկիչ եւ ստուգիչ ծրագրերը, որոնք արդէն կան, անվճար տարածւում են (օր. www.arak29.am կայքի միջոցով), եւ արդիւնաւէտ աշխատում են: Արդէն դրանով լուծւում է խնդրի 95%:
Ձեռքով գրուած գրութիւնները հանդիպում ենք մեծ մասով անձնական կեանքում եւ ուսումնական հաստատութիւններում: Ուսումնական հաստատութիւններում արդէն ուսանողները որոշ չափով սովորում են դասական ուղղագրութիւնը եւ մի քիչ ջանքով, արդէն լիարժէք կը տիրապետեն այն: Հիմնական յիշելի բառերը եւ կանոնները մէկ էջի վրայ կը տեղաւորուեն:
Իսկ գործնական գրութիւններում (դիմում, նամակ, եւ այլն) կամ այլ ոլորտներում (օր. ցուցանակներ) կարելի է որոշ ժամանակ հանդուրժողականութիւն ցուցաբերել եւ ընդունելի համարել երկու տարբերակն էլ: Անձնական կեանքում պիտի ազատ լինենք գրել այնպէս, ինչպէս յարմար է մեզ:
Ինչ վերաբերում է տպագրութեան ծախսերին: Դասագրքերը, իրենց բնական մաշուածքով, այսպէս թէ այնպէս մի քանի տարին մէկ վերատպւում են: Շարւում են համակարգչով: Նոյնը մեր հիմնական գրականութիւնը, որը ամէն դէպքում պէտք է վերատպուի, քանի որ թուղթը հնացել է, դեղնում եւ փշրւում է: Նոր տպագրութիւնները թող լինեն դասականով, եւ առանց աւելորդ ծախսի անցումը հարթ ու հանգիստ կը կատարուի մի քանի տարիների ընթացքում: Անցումը ամենեւին պէտք չէ կատարել մի անգամից:
Ուրեմն մեծ դժուարութիւն չի ներկայացնում այս անցումը: Միայն ժամանակի եւ հանդուրժողականութեան խնդիր է: Այստեղ առանձնապէս մեծ ջանք կամ ծախս չի պահանջւում:
Ամփոփելով ասեմ, որ մեր ազգի զօրութիւնը գտնւում է մեր արմատների մէջ, մեր միասնականութեան մէջ: Քանի դեռ ուշ չէ, անհրաժեշտ է վերագտնել մեր արմատները եւ վերականգնել դասական ուղղագրութիւնը:
Թովմաս Սամուէլեան
5 սեպտեմբերի 2006թ.
