Բարեշնորհ Սբ.Ներսեսը
Սբ.Ներսես Կլայեցին ավելի շատ հայտնի է Շնորհալի պատվանմամբ: Նման պատվանունները հաճախ բնորոշում են անձի էությունը: Սույն պատվանունն անշուշտ ավելին է, քան նրա առօրյա մեկնությունը: Հայոց Եկեղեցու ամենանշանավոր սրբերից մեկին շնորհված այդ ցայտուն պատվանվան բուն իմաստն ըմբռնելու ուղղությամբ առաջին քայլը կլինի նշված մակդիրի լուսաբանումը: Շնորհալի բառը նշանակում է «շնորհով լի կամ լեցուն»: Այդ մակդիրի պարզաբանումը մեզ մոտեցնում է այն իմաստի ըմբռնմանը, որը ժողովուրդը հասկանում էր Սբ.Ներսեսին շնորհով լեցուն անվանելով: Շնորհը նրա անձնավորության անփոփոխ նկարագիրը չէր: Շնորհը հոսում էր: Դա մի բան էր, որ լցնում էր իրեն: Իսկ իր միջոցով հոսում էր դեպի ժողովուրդը, ինչպես որ հեղուկն է թափվում բաժակի եզրից: Շնորհն ուներ աղբյուր և նպատակակետ:
Եվ ո՞րն էր այն շնորհը, որով լցվում էր այդ մարդը: Շնորհ բառի այժմյան գործածությունն իբրև հմայք կամ հանրային ճանաչում, կարող է բանալի ծառայել ի պատասխան հնչեցրած հարցի: Սբ. Ներսեսն օժտված էր գնահատելի հավասարակշռությամբ, որը հաճախ արժևորվում էր ճնշման պայմաններում դրսևորվելիս: Կայսրերի, Հռոմի պապերի, գյուղացիների, իշխանների, եկեղեցականների և թագավորների հետ հարաբերություններում նա ներկայանում է որպես համակրանք ներշնչող, համոզելու ունակությամբ անձ: Նա կարողանում էր գրավել մյուսներին, վերջիններիս ներքաշելով դեպի իր սեփական ընթացքի ուղեծիր: Նա օժտված էր բարեշնորհությամբ:
Բարեշնորհությանը համարժեք հունական խարիզմա բառը նշանակում է երախտիք կամ ընծա: Այդ բառը հաճախ է օգտագործվում Նոր Կտակարանում մատնանշելու համար երկնային, ամենափրկիչ բարերարությունը՝ անհատույց բարերարությունը, որի աղբյուրն Աստված է: Հայոց եկեղեցին ընդունում է, որ Սբ. Ներսեսը մեծարվել է իր ժողովրդի կողմից: Մարիամի պես, նա «բարերարությամբ լի» անոթ էր: Սբ.Ներսեսի հոգին փառավորվել է, որպեսզի նա առաջնորդի իր ժողովրդին դժվարին ժամանակներում, ինչպես իր ժամանակ, այնպես էլ հիմա: Նա ոչ միայն ինքն էր լեցուն վեհանձնությամբ, այլև իր միջոցով այդ վեհանձնությունը հորդում էր դեպի ժողովուրդը համոզմունքների, հույսի և խոսքի, խոսքի հորձանքի ձևով:
Սբ.Ներսեսը ուսուցիչ էր և ճարտարախոս: Նրա առաջին աշխատությունը պոեմ էր Հայոց պատմության մասին, որը բաղկացած էր ավելի քան հազար տողից, ուր յուրաքանչյուր տող ավարտվում էր նույն վանկով՝ յալ: Նա ստեղծագործեց այս հանգավորված վիպերգը օգնելու համար իր աշակերտներին, որ մտապահեն Հայոց հազարամյակների անցյալի դժվարիմաց իրադարձություններն ու անունները: Առաջին ստեղծագործությունները սովորաբար կանխորոշում են գրողի հետագիծը: Սբ.Ներսեսը ձգտում էր ուսուցանել, նույնքան բարեհաճությամբ վերաբերվելու մյուսներին, ինչպես որ ինքն էր առատաձեռնորեն արժանացել բարեհաճության: Նրա գործերից թերևս ոչ մեկն ավելի լավ չի ներկայացնում Հայոց այս սրբի բարեշնորհությունը, որքան ստորև ներկայացվող «Թուղթ ընդհանրական» աշխատությունը:
«Թուղթ ընդհանրականը» այնպիսի մարդու գործ է, որը լավ է հասկացել ամենափրկիչ բարերարության անհրաժեշտությունը: Լինելով տարագրված եկեղեցու և ժողովրդի ժառանգորդը, նա գիտակցում էր, որ այդ անկյալ վիճակից հառնելը վեր է միայնակ կերպով իր սեփական ուժերից: Ուստի, նա հորդորակ գրեց իր ժողովրդին, նրան պատմելով այդ ժողովրդի վերաբերյալ Աստծո ծրագիրը, ինչպես որ այն հասու էր իրեն ըմբռնելու և արտահայտելու համար:
Նա ինքնին բարերարության եկեղեցի էր: Ժամանակին դա ինքնահավան եպիսկոպոսների, մեծահարուստ իշխանների, ագահ կղերականների և անհավատ ժողովրդի եկեղեցի էր: Պատմուճանները, շքեղությունը և ծեսերը չէին կարող փրկություն բերել: Եկեղեցական խոշոր կալվածքները չէին կարող փրկություն բերել: Անգամ մեծ ուսմունքները կամ մեծ բարեգործությունները չէին կարող փրկություն բերել: Փրկությունը նման չէ ծամոնի սարքի մեջ մետաղադրամ գցելուն և պարգևին սպասելուն: Ո՛չ, փրկությունը, ասում էր բարերարությամբ լի այդ մարդը, հնարավոր է միայն Աստծո կողմից անհատույց շնորհված բարերարությամբ առաջնորդվելու համար հավատի միջոցով նախապատրաստված հոգիների համար: Բարարերարույունից զատ, չէր կարող լինել այլ փրկություն այդ անկյալ վիճակից: Ավետարանը որպես իր համար չափանիշ օգտագործելով, Սբ.Ներսեսը զգուշացնում էր, որ իսկական բարեշնորհությունը հաճախ կորստյան է մատնվում իր աշխարհիկ նմանակումների՝ վերամբարձ ճամարտախոսության, թվացյալ իրավական ջատագովության կամ ցասումնաբեր ամբոխավարության հորձանուտում: Հայեցակարգերը, կանոններն ու կարգախոսները նրա գործիքը չէին: Նրանը՝ հովվապետական նամակն էր, որ Հայ քրիստոնյաներին առաջնորդում էր ողորմածությամբ և արդարակյացությամբ, ինչպես որ դա կա Ավետարանում և Գրվածքներում:
Սբ.Ներսեսի նամակի ընթերցողները ավելի լավ կհասկանան, թե նա ինչպես է արժանացել իր պատվանմանը: Նա լի էր այն շնորհով, որը տարածվում էր նաև մյուսների վրա: Աստծո շնորհով, նա հավատում էր, որ քրիստոնեության հայ հետևորդները մի օր կհասնեն միմյանց հետ և իրենց Արարչի հետ հաշտեցման խոստացված երկրին: Այս կերպ, մոտ հազար տարի առաջ, բարեշնորհ Սբ.Ներսեսը ուրվագծեց դեպի նպատակակետը տանող այն ուղին որին մենք դեռևս ձգտում ենք հասնել:
Թոմաս Ջ. Սամուելեան
Վաշինգթոն, 1996թ.
Աշխարհի իշխաններին
Աստուածային պատուիանների խրատը ուղղենք նաեւ ձեզ՝ աշխարհիկ կենցաղավարութիւն ունեցողներիդ: Նախ եւ առաջ՝ իշխաններիդ, որ մեր այս դժուար ժամանակներում տարբեր վայրերում տիրում էք զօրքերի եւ գաւառների վրայ՝ շատ, թէ՝ քիչ: Աղաչում եմ՝ անհնազանդ մի՛ եղէք Աստուծոյ օրէնքներին, այլ, ինչպէս դուք կցանկանայիք, որ ձեր ծառաները ձեր հրամանները հնազանդութեամբ եւ անթերի կատարեն, եւ ովքեր հրամայուածներից եթէ որեւէ բան անկատար թողնեն, կպատժուեն ձեր կողմից, նոյնպէս էլ դո՛ւք Տիրոջը ծառայեցէք երկիւղով եւ հնազանդութեամբ, քանզի բնութեամբ Աստուծոյ ծառաներ էք. որպէսզի իբրեւ Տիրոջ դեմ ապստամբածներ չպատժուէք, այլ որպէս մտերիմ ծառաներ պատիւ ընդունէք երկնաոր Թագաւորից:
Արդ, առաջինը այս պատուիանն ենք աւանդում ձեզ. անիրաւութեամբ մի՛ վարուէք հպատակների հետ՝ ծանր եւ դժուարակիր հարկեր դնելով, որոնք չեն կարող կրել, այլ իւրաքանչիւրին օրենքով եւ ըստ իր կարողութեան չափի՛ դատէք յիշէ՛ք, «որ դո՛ւք էլ Տէր ունէք երկնքում, եւ Նրա առջեւ աչառութիւն չկայ» [Եփես. Զ 9], ինչպէս ասում է առաքեալը:
Ոչ ոքի մի՛ զրկէք եւ մի՛ նեղէք աղքատներին ու տնանկներին, որպէսզի Աստուծոյ առջեւ չբողոքեն ձեր դեմ, եւ Աստուած էլ լսի նրանց բողոքը, ինչպէս Սողոմոն իմաստունն է ասում. “Աղքատին քեզ անիծելու պատճառ մի՛ տուր» [տե՛ս Առակ. Լ 10], որպէսզի նրա Արարիչը, նրան լսելով, քեզ չարիքով չհատուցի:
Ձեր երկրի վրայ չար եւ անիրաւ գործավարներ եւ գաւառապետեր մի՛ նշանակէք, որպէսզի նրանց գործած անիրաւութիւնների պատճառով դուք էլ նրանց հետ չդատուէք Աստծուց. այլ մարդկանց վրայ գործավարութիւն անելու համար արդարամիտ ու արդարադատ մարդկա՛նց ընտրեցէք, որպէսզի արքունիքի սահմանած իրաւունքները չթողնեն վաստակաւորներին՝ մի փոքր կաշառքի փոխարեն զիջելով բազումը, կամ իրենք գողանան, եւ նրանց չնեղեն եւ հրամայուածից աւելի գանձեն, քանզի երկուսն էլ անիրաւութիւն են Աստուծոյ համար: Այլ այնպիսի իրաւադատ լինեն, որ կայսրինը տան կայսրին եւ Աստծունը՝ Աստծուն [Մատթ. ԻԲ 21]:
Անիրաւութեամբ մի՛ դատէք որեւէ մեկին, այլ ուղիղ դատաստա՛ն արէք, որպէսզի Աստուած էլ ձեզ քաղցրութեամբ դատի եւ ոչ՝ խստութեամբ: Կաշառքը, կողմերից մեկին սիրելը, ատելութիւնն ու ոխակալութիւնը կամ որեւէ մեկից սպասուելիք պատիւը թող պատճառ չլինեն, որ դատի ժամանակ անիրաւին արդարացնէք եւ արդարի իրաւունքները խեղաթիւրէք, որպէսզի սրանց պատճառով ձեր հոգիները արժանի չլինեն Աստուծոյ օրենքների անեծքին:
Մի՛ անտեսէք այրու եւ աղքատի իրաւունքները, երբ ձեր առջեւ բողոքեն իրենց զրկողներից, այլ որբի դատը տեսէք եւ այրու իրաւունքը տուէք, ինչպէս Աստուած է պատուիրում մարգարեի միջոցով [տե՛ս Եսայ. Ա 17]: Անսացէ՛ք նրանց աղաղակին, փրկեցե՛ք նրանց իրենց կեղեքիչներից, անիրաւների կողմից նրանց յափշտակուած ինչքերը վերադարձրէք, եւ այն ժամանակ Աստուած էլ ձեր աղաչանքները կլսի եւ կկատարի ձեր սրտի խնդրածները:
Ձեր իշխանութեան ենթակայ մարդկանց մի՛ ծառայեցրէք անբան կենդանիների նման, որոնք բնութեամբ ծառայ են մարդկանց, եւ խիստ ու անտանելի գործեր մի՛ տուէք նրանց, ինչպէս փարաւոնն էր անում Իսրայելի որդիներին, ոչ էլ առանց կերակրի՛ թողէք նրանց, այլ ներողամտութեամբ եւ քաղցրութեամբ [վարուեցէք]: Աշխատաժամերը պակասեցրէք, առատ կերակուրներով գոհացրէք նրանց աշխատանքի ընթացքում եւ չափից աւելի մի՛ [ծանրաբեռնէք], որպէսզի կարենան իրենց վաստակով իրենց աղքատ տների եւ դասակների կեանքն ապահովել եւ արքունական հարկերը վճարել:
Ձեր աշխատաւորների վարձը բռնութեամբ մի՛ կտրէք, որպէսզի չնմանուէք նրանց, որոնց առաքեալներն ու մարգարեները ամբաստանում են. «Ձեզանից զրկուածն աղաղակում է, եւ հնձողների աղաղակները հասան զօրութիւնների Տիրոջ ականջին» [Յակ. Ե 4]: Թող ձեզ բաւ լինի, որ նրանց վաստակով հարստանում էք եւ չափից աւելի փափկանում, քանզի նրանց բնութիւնը ձերինից տարբեր չէ, այլ նոյն կաւից եւ շաղախից էք ստեղծուած. նոյնն է տերերի եւ ծառաների, հարուստների եւ աղքատների աշխարհ գալու սկիզբը եւ աշխարհից ելնելու վախճանը: Ամէնքն էլ զուգահաւասար ծննդեամբ են աշխարհ գալիս եւ մահով ելնում այստեղից: Իսկ հարստութիւնն ու աղքատութիւնը, բարձրութիւնն ու խոնարհութիւնը, բարեբախտութիւնն ու պանդխտութիւնը ծննդեան եւ մահուան միջեւ պատահող բաներ են, որոնք երազի են նմանւում, սա փորձով յայտնի է բոլորին՝ ե՛ւ իմաստունին, ե՛ւ տգետին: Սրանցից ոչ մեկը հաստատ չէ: Ուստի անցաւոր այս կեանքի համար մի՛ կորցրէք յաւիտենական կեանքը: Քանզի թէեւ Քրիստոս ուղտի՝ ասեղի ծակից անցնելու օրինակով ասաց, թէ հարուստները դժուարութեամբ երկնքի արքայութիւն պիտի մտնեն [տե՛ս Մատթ. ԺԹ 24], սակայն եթէ ձեր հարստութիւնը Աստուծոյ կամքի համաձայն գործածէք, դժուարինը ձեզ դիւրին կլինի: Աբրահամն էլ հարուստ էր, բայց ոչ միայն արքայութեան արժանացաւ, այլեւ նրա գիրկը Աստուծոյ արքայութիւն եղաւ եւ կոչուեց բոլոր արդարների օթեւան, նոյնպէս էլ՛ Յոբը եւ բոլոր արդար հարուստները, ինչպէս վկայում է Տէրը. «Կտեսնէք Աբրահամին, Իսահակին, Յակոբին եւ բոլոր մարգարեներին Աստուծոյ արքայութեան մէջ» [Ղուկ. ԺԳ 28]: Դո՛ւք էլ նրանց օրինակով արդարութեան ճանապարհով գնացէք, որովհետեւ նրանք ո՛չ նեղում էին, ո՛չ որեւէ մեկի ունեցուածքը յափշտակում, ո՛չ որեւէ մեկին անիրաւութիւն կամ նենգութիւն անում, այլ իրենց արդար վաստակով քաղցածներին կերակրում էին, մերկերին՝ հագցնում, հիւրերին՛ ընդունում, կարօտեալների պետքերը հոգում, նեղեալներին՝ մխիթարում եւ տկարներին՝ զօրացնում, աղքատներին եւ տնանկներին ոչ միայն չէին նեղում, այլեւ փրկում էին իրենց կեղեքիչներից: Եւ ինչպէս որ նրանց մարմնաւոր փարթամութիւնը արգելք եւ խոչընդոտ չեղաւ՝ երկնքի արքայութիւնը ժառանգելու, նոյնպէս էլ ձեր հարստութիւնը ձեզ չարիքի պատճառ չի լինի եթէ նրանց պէս արդարութեամբ վարէք այն, այլ մանաւանդ՝ առիթ կլինի բարիքի՝ ըստ [Սողոմոն] Իմաստունի, որ ասում է. «Մարդու կեանքի փրկանքը իր հարստութիւնն է» [Առակ, ԺԳ 8]:
Իսկ նա, ով փոխանակ իրենը կարօտեալներին տալու նրանց [ունեցածն] է յափշտակում եւ կողոպտում նրանց, եւ փոխանակ հիւրընկալ եւ յոգնած ճամփորդներին հանգստացնող լինելու, գողակից է դառնում գողերի եւ ճանապարհին դարանակալ՝ նրանց, ովքեր անմեղութեամբ գնում են իրենց ուղիղ ճանապարհով, եւ իր տունը լցնում է անիրաւ այդ ստացուածքներով եւ հարստանալ է կարծում… էլ չեմ խօսում այն աններելի յանցանքների մասին, որով ոչ միայն անմեղների ունեցուածքն են յափշտակում, այլեւ նրանց արիւնն են հեղում, որպէսզի նրանք վկայ չլինեն ունեցուածքը յափշտակողներին, եւ չեն մտաբերում, որ ամեն ինչ իմացող մեկ այլ Դատաւոր կայ, Ումից չեն կարող պահել իրենց գաղտնի չարագործութիւնները: Այսպիսի հարուստների մասին է, որ Քրիստոս իրաւամբ ասում է, թե դժուար պիտի մտնեն երկնքի արքայութիւն, նրանց օթեւանը արքայութիւնը չէ, այլ՝ գեհենի հուրը, ասպնջական անքուն որդը եւ յաւիտենական տարտարոսը:
Եւ ճշմարիտ է սա, թե նրանք, որ իրենց արդար ունեցուածքից չեն կերակրում քաղցածներին, չեն հագցնում մերկերին եւ չեն հիւրասիրում օտարներին, Դատաստանի Օրը Քրիստոսից պիտի լսեն. “Գնացէ՛ք Ինձանից, անիծեալնե՛ր, յաւիտենական հուրը» [Մատթ. ԻԵ 41], հապա նրանք, որ աղքատի առաւել քաղցի՛ պատճառ են լինում, տառապեալի՝ մերկութեան, օտարի՝ ունեցուածքի եւ անձի կորստեան պատճառ են դառնում եւ, փոխանակ բանտարկեալներին տեսնելու եւ խօսքով ու գործով մխիթարելու, նպաստում են, որ անմեղ արձակուածները բանտի եւ կապանքի մատնուեն, ու՞ր եւ ի՞նչ չափով պիտի պատժուեն արդեօք, եթէ ոչ՝ սատանայի եւ իր արբանեակների հետ, որոնց կամքն էլ կատարեցին:
Հետեւաբար, աղաչում եմ ձեզ՝ բոլորիդ, որ հեռանաք կորստական այս գործերից: Ոչ ոք թող չարդարացնի մեղքերի պատճառները՝ ասելով. «Եթէ չզրկենք եւ չյափշտակենք, մեր իշխանութիւնը չենք կարող հաստատուն պահել»: Այս մասին նախ հետեւեալն ենք ասում, եթէ իշխանութիւն ունեցողներին անկարելի լինէր Աստծուն հաճոյ լինել, ապա ինչպէ՞ս Սուրբ Գրքում յիշուած թագաւորներից եւ իշխաններից շատերը գովելի եղան Աստուծոյ եւ մարդկանց առաջ: Դարձեալ՝ եթէ, ըստ ձեր ասածի, անկարելի լինէր առանց զրկելու իշխել, այն ժամանակ իմաստունը պէտք է փախչէր անցաւոր իշխանութիւնից՝ անանց տանջանքներով սատանայի հետ չտանջուելու համար: Սակայն անհնարին չէ առանց անիրաւութեան իշխանութիւնը վարել, այլ՝ դիւրին եւ հեշտ՝ սիրողի ու կամեցողի համար, եւ մենք վկայում ենք Աստուծոյ առջեւ եւ երաշխաւորում բոլորին, որ եթէ մէկը իր տունը մաքուր պահի զրկանքներից եւ արդար վաստակածը միայն հաւաքի այնտեղ, թէեւ թուայ, թէ՝ սակաւ է, աւելի շահեկան կլինի եւ պատճառ՝ հարստութեան, քան անիրաւաբար ձեռք բերուած շատը: Սողոմոն Իմաստունը եւս նոյնն է յայտնում՝ ասելով. «Անէծք կայ ամբարիշտների տանը, իսկ արդարների յարկերն օրհնուած են» [Առակ. Գ 33]: Քանզի անիրաւութեամբ ձեռք բերուած քիչը կրակի նման այրում եւ ապականում է իրաւունքով ձեռք բերուած շատը, քանզի զրկուածներից անիրաւ հաւաքուածը անէծքով եւ դառնութեամբ է, եւ աղքատների անէծքի հետ Աստուծոյ անէծքն էլ է մտնում զրկողի տունը: Իսկ արդարի տունը, որ մաքուր է զրկանքից եւ կերակրող՝ քաղցածների, աղքատների օրհնութեան հետ Աստուծոյ օրհնութիւնն էլ, ծածուկ եւ անյայտ մտնելով այնտեղ, սակաւը բազմացնում է, ինչպէս Սարեփթալի այրու [ալիւրն ու իւղը] [տե՛ս Գ Թագաւորաց ժէ 8—17], սոմնացի կնոջ [իւղը] [տե՛ ս Դ Թագատրաց Դ 8—17] [կամ հացն ու ձուկը], որոնցով Տերը [բազմութիւններ] կերակրեց անապատում [տե՛ս Մատթ ԺԴ 13—21 եւ ԺԵ 32—38]:
Անմիտներն ու մարմնասէրները, տեսնելով, որ զրկողները եւ ամբարիշտները բազում ունեցուածքներ ունեն, իսկ արդարութեամբ ստացողները՝ սակաւ, թող չծաղրեն մեր խօսքը: Այնպիսին թող լսի աստուածահայր Դաւիթ մարգարեի խօսքը. «Աւելի լաւ է արդարի քիչը, քան մեղաւորի շատ հարստութիւնը» [Սաղ. ԼՋ 16]: Նոյնն է ասում նրա որդին՝ Սողոմոնը. «Արդարի համար աշխարհը լի է ինչքերով, իսկ ամբարշտի համար մի դանգ իսկ չկայ» [Առակ. ժէ 4] եւ դարձեալ՝ «Աւելի լաւ է կերակրուել բանջարով՝ հանդարտութեամբ, քան թէ մեծամեծ զուարակներով՝ անիրաւութեամբ» [Առակ. ԺԵ 17]: ճշմարիտ է սա, քանզի նրանք, ովքեր իրենց իրաւացի եւ արդար ունեցուածքից են կերակրւում, ոչ մի պատիժ չեն կրում Աստծուց, իսկ նրանք, ովքեր զրկելով, գողութեամբ կամ յափշտակութեամբ են լցնում իրենց սեղանները, Դատաստանի Օրը տոկոսով պիտի հատուցեն այն բոլորի համար, ինչը, ուրիշներից առնելով, առատապէս վայելում են:
Հաւատքի պահքը մի՛ խախտէք իշխանաբար՝ ձկով եւ գինով, որպէսզի անժուժկալների հետ չդատուէք:
Դարձեալ՝ ասենք նաեւ այս, որ ստութիւնն ու խաբէուբիւնը, որոնք, ըստ Քրիստոսի, չարից՝ սատանայից են, թէեւ բոլորին են վնասում, բայց առաւելապէս՛ մեծամեծերին եւ իշխաններին, քանզի փոքրը ջանում է ստութեամբ իր խօսքը հաստատել եւ հաւատացնել, որովհետեւ անզօր է, իսկ մեծը, որ իշխանաբար կարող է իր ուզածը անել, աւելի յանցաւոր է լինում, երբ արհամարհում է իրաւունքը: Դարձեալ՝ ռամիկ մարդը, երբ ստում է կամ մի այլ վատ բան գործում, այնքան ակնյայտ չի լինում, ոչ էլ՝ հրապարակայնօրէն նախատւում, իսկ մեծի պարագայում փոքր սխալն իսկ պատճառ է դառնում, որ մերձաւորներն ու հեռաւորները հայհոյեն եւ թշնւսմոլթիւն անեն: Մեծերի պատուիրանազանցութիւնները նաեւ առիթ են տալիս, որ չարը սիրողները չարութեան օրինակ առնեն նրանցից: Ուստի աղաչում եմ՝ մի՛ խաբէք եւ մի՛ ստէք՝ ո՛չ ձեր հպատակներին, ո՛չ էլ՝ օտարներին, այլ երբ որեւէ մէկին խօսքով բարիք խոստանաք, նոյնը գործով կատարեցէք, քանգի այն հաճոյ է ե՛ւ Աստծուն, ե՛ւ մարդկանց, եւ բոլոր բերաններից ձեզ գովութեան պատճառ կլինի:
Նաեւ ձեր զինուորների եւ բոլոր ծառայողների սահմանուած թոշակը մի՛ պակասեցրէք քանզի մեծ զրկանք ու անիրաւութիւն է դա: Ինչպէս նրանք ձեզանից ստացած պարգեւների փոխարեն պարտական են արիւն թափելու ձեզ համար, նոյնպէս էլ դուք պետք է նրանց խոստացուած թոշակը անթերի հատուցէք: Բռնութեամբ չափից աւելի ոչինչ մի՛ պահանջէք նրանցից, որպէսզի ձեզանից կողոպտուելու եւ անիրաւ կերպով բանտ ու պատիժ կրելու վախից գաղտնի չփախչեն եւ չուրանան ձեզ տուած իրենց երդումը եւ դա երկու կողմերիդ էլ՝ թէ՛ նրանց եւ թե՛ ձեզ համար մեղք կլինի: Իսկ եթէ համամիտ լինէք մեր խորհրդին ու խրատին, հետեւեալ կա՛րգը հաստատէք բոլոր ձեր ծառայողների համար, այնքան ժամանակ, որքան մեկը ցանկանում է ձեզ ծառայել հաւատարմութեամբ եւ առանց նենգութեան թող ծառայի, երբ ցանկանայ դուրս գալ ձեր ծառայութիւնից, առանց վախի յայտնապէս հրաման թող խնդրի ձեզանից, եւ դուք խստութեամբ ու բռնութեամբ արգելք մի՛ եղէք, այլ եթէ չէք ուզում իր մեկնելը, ջանացէ՛ք սիրով եւ իր կամքով պահել, իսկ ուրիշներին քաղցրութեա՛մբ արտօնէք եւ եթէ որեւէ բան պարտական էք, հատուցէք նրանց: Երբ նման արդարութիւն տեսնեն ձեզանից, կա՛մ երբէք չեն գնայ եւ կա՛մ էլ, թէ գնան, շուտով դարձեալ ձեզ մօտ կվերադառնան: Այսպիսով երդմնազանցութեան խղճմտանքից կազատէք թէ՛ նրանց եւ թէ՛ ձեզ եւ դրանով Աստծուց մեծ վարձքի կարժանանաք:
Դարձեալ՝ յօժարութեամբ մի՛ երդուէք Աստուծոյ անունով, սուրբ Աւետարանի եւ Խաչի վրայ, եթէ չկայ ծայրագոյն անհրաժեշտութիւն, քանզի Աւետարանում Քրիստոս երդումի մասին ասում է. «Ամենեւին մի՛ երդուիր, ոչ միայն Արարչով, այլեւ՝ արարածներով, ո՛չ երկնքով եւ ո՛չ երկրով եւ ո՛չ էլ իսկ՝ քո գլխով» [տե՛ս Մատթ. Ե 34], այլ դուք ձեզ այնպէս ճշմարտախօ՛ս ցոյց տուէք բոլորին, որ մարդիկ մինչեւ իսկ ձեր պարզ խօսքին հաւատան Երդումի պէս: Իսկ եթէ ծայրահեղ պատճառ լինի երդուելու, թող ոչ ոք աններելի յանցանքով չմեղանչի՝ երդումը ուրանալով եւ երդմնազանց լինելով, քանզի աւելի չար է երդումն ուրանալը, քան անհաւատների առաջ մահուան սպառնալիքի տակ [հաւատքը] ուրանալը, որովհետեւ այն բռնութիւնից է եւ տանջանքի ու մահուան վախից, իսկ միւսը՝ կամաւորաբար եւ կորստական մի չնչին շահի համար: Եւ սրանք իրարից տարբերւում են այնպէս, ինչպէս կամաւոր մեղքը տարբերտւմ է ակամայ մեղքից:
Ոչ միայն հաւատակից քրիստոնեաների նկատմամթ պէտք է առանց ստութեան երդումը պահել, այլ նաեւ՝ այլազգիների եւ մա՛նաւանդ՛ նրանց նկատմամբ, որպէսզի պատճառ չլինէք, որ նրանք հայհոյեն Աստուծոյ անունը եւ քրիստոնէական հաւատքը: Եթէ Աստուած հրեաների երդմնազանցութեան պատճառով նրանց ազգը եւ քաղաքը[1] վատնեց կռապաշտ Նաբուգոդոնոսոր թագաւորին, որքան աւելի հիմա կպատժի նրանց, ովքեր ստում եւ ուրանում են այլազգիներին տրուած երդումը: Ոչ ոք թող չպատճառաբանի, թէ նրանք ստում են մեզ տուած երդումները, պէտք է մենք եւս նրանց նկատմամբ նոյնը անենք: Նրանց եւ մեր տուած երդումը հաւասարազօր չէ, քանզի մերը ճշմարտութեան հանդէպ է, մինչ նրանցը՝ ո՛չ: Ուստի մենք որպէս իրենց Տիրոջ կամքը գիտեցող, բայց չկատարող ծառաներ, աւելի ծանր պատժի պիտի ենթարկուենք, իսկ նրանք որպէս տգէտներ՝ թեթեւ պատժի:
Դարձեալ՝ աղաչում ենք՛ չլինի, որ բարկութիւնից դրդուած եւ անարդար իրաւունքով որոշում տաք՝ կա՛մ մէկին պատժէք, կա՛մ մահուան վճիռ կայացնէք, քանզի Նոր օրէնքը այս բանը չի թոյլատրում, իսկ Հին օրէնքը թէեւ թոյլատրում է իւրաքանչիւրին պատժով կամ մահուամբ դատել, բայց ոչ՛ անտեղի, այլ՝ ըստ յանցանքների արժանի լինելու: Ուստի դուք, որ իշխանութիւն ունէք, թէեւ [այս մասին] Նոր օրէնքով շարժուելը անկարելի էք համարում, կատարեցէք Հին օրէնքի հրամանները՝ այդ պարագաների համար տրուած: Իսկ եթէ, առանց օրէնքի դատելով, մարդկանց անիրաւաբար սպանէք ու պատժէք, հաստա՛տ իմացէք, որ Դատաստանի Օրը Աստուած պիտի պահանջի ձեզանից սպանուածների արիւնը ու պատժուածների կտրուած անդամները:
Այս պատուէրը ե՛ւս աւանդում ենք ձեզ. վրիժառու եւ քէնախնդիր մի՛ եղէք, որի համար Եսայի մարգարեն նախատում է Իսրայելի իշխաններին [տե՛ս Եսայ Ա 23], այլ ըստ Քրիստոսի պատուիրանի, եղէք ներող եւ համբերող բոլոր նրանց հանդեպ, ովքեր ձեր դեմ մեղանչել են, որպէսզի դուք էլ քաղցրութիւն ու բարերարութիւն ընդունէք Նրանից՝ ըստ խօսքի, թե՝ «Մի՛ դատէք, եւ չէք դատուի, [մի՛ պատժէք, եւ չէք պատժուի], որովհետեւ [ինչ դատաստանով որ դատէք, նրանով պիտի դատուէք] եւ ինչ չափով որ չափէք, նրանով կչափուի ձեզ» [Մատթ. Է 1]:
[1] Ի նկատի ունի Երուսաղէմը
