Ի՞նչ է տեղի ունենում, երբ հայ համայնքները կառավարվում են ադրբեջանցիների և թուրքերի կողմից։ Ցեղասպանություն եւ էթնիկ զտումներ: Այս ճշմարտությունն ապացուցվում է դարեր շարունակ: Սույն համառոտ ամփոփագիրը ցույց է տալիս նույն տարածաշրջանում գտնվող երկու խոշոր հայկական համայնքների՝ Գանձակի և Շուշիի ճակատագրերի բացարձակ հակապատկերը՝ առաջինը ենթարկվել է էթնիկ զտման, քանզի Լեռնային Ղարաբաղի սահմաններից դուրս էր և գտնվում էր ադրբեջաբանական ուղղակի կառավարման ներքո, իսկ մյուսը փրկվել է, Արցախի ինքնապաշտպանության և Ադրբեջանից 1991թ. անկախանալու շնորհիվ: Անմիտ բան է գայթակղել Ադրբեջանին (և նրա հովանավոր Թուրքիային) որևէ պատրանքով, թե Արցախն իբր հնարավոր է բռնազավթել ուժով, կամ իրավունքի քողի տակ: Գոյություն չունի ժողովրդին
էթնիկ զտման ենթարկելու օգտին խոսող որևէ միջազգային նորմ: Եկել է արդար և մնայուն խաղաղության ժամանակը, և այդ խաղաղության հիմքում Արցախի փաստացի անկախության իրավական ճանաչումն է ։ |
Երկու քաղաքների պատմություն՝ Գանձակ և Շուշի
Գանձակ | Շուշի |
Այլ անվանումներ՝ Ելիզավետպոլ, Կիրովաբադ, Գյանջա | Այլ անվանումներ՝ Քարգլուխ, Սոշի, Սոշի բերդ |
Վաղ շրջանի պատմությունը | Վաղ շրջանի պատմությունը |
|
|
Հայկական ներկայությունը | Հայկական ներկայությունը |
Բնակչությունը. 1897թ. Մարդահամարի տվյալներով քաղաքի բնակչությունը կազմում էր 33 625 մարդ: 20-րդ դարի սկզբին, Գանձակի բնակչության կազմում առնվազն 11 000-ը հայ էին: 1988թ. Այդտեղ ապրում էին 45 000 հայ: | Բնակչությունը. 19-րդ դարի վերջում Շուշին հայկական կյանքի ծաղկուն կենտրոն էր: Ցարական Ռուսաստանի 1886թ. Մարդահամարի տվյալներով Շուշիի բնակչության 56.7 տոկոսը հայեր էին: Առկա էին ռուսական և թաթարական փոքրամասնություններ: |
Եկեղեցիները, հայկական ունեցվածքը | Եկեղեցիները, հայկական ունեցվածքը |
|
|
Հետխորհրդային շրջան | Հետխորհրդային շրջան |
1988թ. փետրվար – Բաքվի մերձակայքում գտնվող Սումգայիթում ադրբեջանական ջարդեր հայերի դեմ: Գանձակի և նրա շրջակայքի հայ բնակչության էթնիկ զտում ադրբեջանցիների կողմից: Նրանք, ովքեր կարողացան պաշտպանել իրենց, կենդանի մնացին եւ տեղափոխվեցին Հայաստան և Արցախ: | 1991թ. Ադրբեջանցիների ռազմական ուժերը տեղակայվեցին Շուշիում, որը Ստեփանակերի (Արցախի մայրաքաղաք) նկատմամբ գտնվում է ավելի բարձրադիր տեղանքում: Սկսվեց Ստեփանակերտի ամենօրյա ռմբակոծումը: 1992թ. Մայիսի 9-ին հայերն ազատագրեցին Շուշին: |
Ներկայիս կարգավիճակը | Ներկայիս կարգավիճակը |
|
|
Եզրափակում
Գանձակը, ինչպես և Շուշին, բարգավաճ հայ բնակչություն ուներ Ադրբեջանի ստեղծումից դեռևս դարեր առաջ: Նրանք երկուսն էլ ցարական Ռուսաստանի Ելիզավետպոլ նահանգի կազմում էին։ Սակայն այժմ, ադրբեջանցիների կողմից իրենց վերահսկողության տակ գտնվող տարածքներում էթնիկ զտումների իրականացման պատճառով, հայկական ներկայությունը Գանձակում փաստացի բացակայում է։ Մինչդեռ Արցախի Հանրապետության մաս կազմող Շուշին խուսափեց այդ ճակատագրից միայն այն պատճառով, որ նա Ադրբեջանի իշխանության տակ չէ։ Այս հակապատկերը ցույց է տալիս, թե ինչ է տեղի ունենում, երբ հայ բնակչությունն ու քաղաքները հայտնվում են Ադրբեջանի իշխանության տակ, և հիմնավորում է, թե ինչու է անհրաժեշտ Արցախի անջատումը հանուն իր փրկության, և նրա անհապաղ միջազգային ճանաչումը, որպեսզի նա խուսափի Գանձակի ճակատագրից։ Արցախի հայ բնակչությանը էթնիկ զտումների ենթարկելն անբարոյական և անօրինական կլինի միջազգային իրավունքի տեսանկյունից։ Դարեր շարունակ անարդար կառավարման ենթարկվելուց հետո, արցախցիները, դժվարությամբ նվաճված անկախության շնորհիվ, վերջապես ապահովել են իրենց պաշտպանությունը բռնակալական ու բիրտ իշխանություններից, որոնց Արցախի նկատմամբ կառավարումը բաժին էր հասել որպես անցյալ դարաշրջանի գերտերությունների միջև անիրավ մրցապայքարի հարակից արդյունք: Ոչ մի արդարացում չկա անցյալի չարիքը մեկ այլ սերնդի անմեղ մարդկանց հաշվին հավերժացնելու համար։ Արդար եւ տեւական խաղաղության Ժամանակն է: