«Հայերի պատմական հիշողության վերականգնումը 19-րդ դարի մեկ այլ վիպասանի՝ Ծերենցի (1822-1888) ստեղծագործության գլխավոր նյութն էր, որի պատմական վեպերը վառ տպավորություն թողեցին ինձ վրա: «Թորոս Լևոնի» վեպը ներկայացնում է 12-րդ դարում Միջերկրականի արևելյան շրջանում՝ Կիլիկիայում, Ռուբինյան արքայատոհմի ջանքերով հայկական պետականության վերականգնման և ծավալման պատմությունը: «Երկունք Թ Դարուն» նվիրված է 9-րդ դարի կեսերին արաբական տիրապետության դեմ հայկական ապստամբությանը: Ողջ հետագա տարիներին ես հիշել եմ, որ ապստամբության առաջնորդ Հովնանը գլխատվել է քրիստոնեությունն ուրանալուց և մահմեդականությունն ընդունելուց հրաժարվելու համար: «Թեոդորոս Ռշտունի» վեպը 7-րդ դարի հայ քաջարի իշխանի և հայոց բանակի հրամանատարի մասին է»:
Վարդան Գրիգորյան
«Ճանապարհ դեպի տուն. Իմ կյանքը և ժամանակները», Նյու Յորք, Սիմոն եւ Շուստեր հրատարակչություն, 2003թ., էջ 54:
19-րդ դարում Ծերենցի (Հովսեփ Շիշմանյան) հեղինակած 3 պատմական վեպերի անգլերեն թարգմանություն, կենսագրական եւ պատմական ծանոթագրություններով, ժամանակացույցով, բնորոշ նկարագրություններով եւ պատմական աղբյուրների հետ կապերով:
- Երկունք Թ. դարու
- Թորոս Լևոնի
- Թէոդորոս Ռշտունի
