Գէորգ Ե կաթողիկոսի խօսքը` առ հայութիւն
Ազ՜գ հայոց, թուրքը` մեր բանական հոտի դարաւորթ շնամին, նուաճել է Ալեքսանդրապոլը, շարժւում է դէպի սիրտը մեր երկրի, մեր հաւատի, մեր կենսագրութեան. գալիս է Արարատեան երկրի վրայ: Թուրքը կոտորած ու աւէր փռելով գալիս է, եւ մեր զօրապետներն էլ ուրիշ ելք չեն գտնում այդ աղէտից, քան հայոց հայրապետին փախուստի մղելը: Նրանք Ամենայն հայոց կաթողիկոսին առաջարկում են ոսոխի բերանին թողնել Մայր աթոռ Էջմիածինը, մեր սրբարանները, հայ ժողովուրդը, հայրենի երկրի վերջին կտորը: Առաջարկում են լքել այս բոլորը եւ սեփական կեանքը փրկել Բիւրականում կամ ուրիշ անմատչելի որեւէ լեռնածերպի վրայ: Ո՜չ եւ ո՜չ, հազա՜ր անգամ ո՜չ: Ես չեմ լքի մեր սուրբ նախնիներից աւանդուած Մայրաթոռը: Ես չեմ հեռանայ Հայոց առաքելական եկեղեցու օջախից: Եթէ հայոց զինուորութիւնն ու ինքը` հայ ժողովուրդը, չեն կարողանայ թշնամու առաջխաղացումը կասեցնել, եթէ իզօրու չեն լինի փրկելու մեր սրբութիւնները, ապաթող ես նահատակուեմ հէնց այստեղ, շեմի վրայ Մայր աթոռի, որի գահակալի պատիւն ունեմ մեր սուրբ նախնիների արդար բարեխօսութեամբ եւ Աստծոյ ողորմածութեամբ:
Թուրքը չի կշտացել մեր ժողովրդի արեւմտեան կէսով, հիմա էլ այս մի կէսի վրայ է եկել անյագուրդ ու մոլեգնած: Եւ եթէ այստեղ էլ յաղթեց` դա կըլինի ստոյգ վերջը մեր ազգային գոյութեան: Միթէ՞ մենք չպիտի կարողանանք պահպանել մեր օջախի կրակը, մեր հաւատի ջահը, մեր ազգային գոյի հիմքերը: Իսկ եթէ եկել է վերջը, ապա ինչու՞ այն չընդունենք պատուովու քաջութեամբ եւ ոչ թէ ողորմելի զեռունի պէս ոսոխի առաջ սողալով: Մեր պատմութեան անցեալ դարերը լիքն են քաջութեան օրինակներով, ներկուած են նահատակների արեամբ: Դրանով չի սպառուել մեր արիւնը, եւ չի կորսուել քաջութիւնը մեր շարքերից:
Դարեր շարունակ հայ ազգն այդպէս է ապրել` իր ինքնութեան համար պայքարելով, իր վաղուայ համար այս օր մեռնելով: Եւ որովհետեւ ով գաղափարի հետէ մեռնում, մեռնում է որպէս հատիկը ցորեանի, ապա հատիկ իմ ահով նոր կեանքերեն ծնւում` վաղ թէ անագան: Դրա համար է, որ զանգուածային մահերով ու կոտորածներով հարուստ մեր կենսագրութիւնը չի ունեցել եւ երբեք էլ չպէտք է ունենայ վերջին վերջակէտ: Ուրեմն էլ ինչու՞ դաւենք ապրելու եւ գոյատեւելու մեր ազգային կերպին: Ինչու՞ ազգովին չբարձրանանք թշնամու դէմ, որ գալիս է անդր արաքսեան իր թեթեւ յաջողութիւններով յղփացած եւ մեր արեան վերջին կաթիլին ծարաւի…
Ես միշտ էլ հաւատացել եմ իմ ժողովրդի ոգուն, ես գիտեմ նրա անցած ճանապարհի դառնութիւնները: Ես համոզուած եմ նաեւ, որ ազգն իմ հայոց` անարգ թշնամուն դեռեւս չի ասել իր վերջին խօսքը: Եւ խօսքն այդ լինելու է յաղթական…
