Հակա-Կոռուպցիա

Հակակոռուպցիոն Ռազմավարության ամփոփումը եւ առաքելությունը 2002

Մեր նպատակը պետք է լինի օրենքներին կամովին ենթարկվելը, որին Հայաստանի հասարակությունը կաջակցի որպես կոռուպցիայից ազատ, միջազգայնորեն մրցունակ միջավայրի ապահովման միջոց, ինչը կդարձնի Հայաստանը ապրելու, աշխատելու եւ ստեղծագործելու համար ամենացանկալի վայրը հայերի համար:

1. Ընտրել հակակոռուպցիոն միջոցառումները եւ համակարգել դրանք ըստ առաջնայնության.

1.1.  Կոռուպցիայի դեմ պայքարում կարող են կիրառվել միջոցառումների երեք հիմնական խումբ`

1.1.1.   Միջավայրային փոփոխություն եւ շարժառիթների ուղղում եւ իրազեկության բարձրացում – Այս միջոցառման նպատակն է կոռուպցիա ծնող պայմանների պակասեցումը, օրենքներին կամավոր ենթարկվելու խթանումը` հասնելու համար այդքան ցանկալի օրենքի իշխանությանը: Օրինակ` պարզեցնել գործընթացները` սահմանափակելու համար քաղաքացիների եւ պետական պաշտոնյանների շփումները:

1.1.2.   Սահմանափակում/պատժում – Այս միջոցառումները նպատակ ունեն բարձրացնել կոռուպցիայում ներգրավվածների ռիսկը: Օրինակ` կաշառակերության հայտնաբերման թիրախավորված գործողությունների հետաքննություն:

1.1.3.   Կանխարգելում/վերահսկողություն – Այս միջոցառումը նպատակ ունի կանգնեցնել կոռուպցիան մինչեւ դրա պատահելը: Օրինակ` ավելի խիստ բյուջետային վերահսկողություն:

1.2.  Միջոցառման Ընտրությունը` – Միջոցառումները պետք է իրականացվեն համատեղ, ապահովելու համար, որ այդ միջոցառումների կողմից տնտեսությանը պատճառված վնասները եւ քաղաքացիների կյանքի որակի վատթարացումը չգերազանցեն դրանց շնորհիվ ստացված օգուտը: Այդ պատճառով դրանք պետք է իրականացվեն միայն այն դեպքում, երբ ախտանիշներից պարզ է, որ դրանք կունենան ավելի մեծ դրական արդյունք քան բացասական հետեւանք:

Միջոցառումների առաջնայնությունը: Ընդունելով Հայաստանի բյուջետային հնարավորությունները` առաջին հերթին պետք է իրականացվեն այն միջոցառումնեըր, որոնք կունենան ամենամեծ ազդեցությունը, գործադրման նվազագույն ծախսերը եւ նվազագույն ուղեկցող բացասական հետեւանքները: Այս միջոցառումների մեծ մասը հիմնականում վերաբերվում է միջավայրային փոփոխություններին, հանրային իրազեկության եւ հանրային հաստատությունների (դատարաններ, կրթություն, առողջապահություն, հարկային, մաքսային, ճանապարհային ոստիկանություն, բանակ եւ այլ պետական օղակներ, որոնց հետ քաղաքացիները անընդհատ շփվում են) ոլորտին: Սահմանափակող/պատժիչ եւ կանխարգելիչ/վերահսկող միջոցառումները առավել արդյունավետ են օրենսդրական/ենթաօրենսդրական միջավայրի պարզեցումից հետո:

Նկատի առնելով, որ օրենքների եւ ենթաօրենսդրական ակտերի թերությունների պատճառով համակարգային շրջանցումները տարածված են, պետք է զգուշանալ օրենքների եւ ենթաօրենսդրական ակտերի կիրառման խստացումից մինչեւ դրանց բարեփոխումը, քանի որ դա կարող է ունենալ լուրջ բացասական հետեւանք եւ վարկաբեկել հակակոռուպցիոն գործընթացը:

2. Հստակեցնել եւ պարզեցնել օրենքները եւ հաստատությունները որպեսզի մարդիկ չշրջանցեն դրանք: Կիրառել իրավական արդյունավետության մեթոդը`

Օրենքները և ենթաօրենսդրական ակտերը չպետք է լինեն ավելի բարդ քան

• պահանջվում է պետական արդարացի շահը ապահովելու համար
• դրանք հասկանալու եւ կիրառելու ժողովրդի եւ համակարգի ունակությունը
• դրանց համար վճարելու ժողովրդի եւ համակարգի ունակությունը և ցանկությունը:

2.1.  Ընդունել Իրավական տեղեկատվության և արդյունավետ ընթացակարգի մասին օրենք, որը կպահանջի (1) ծանուցում/օրակարգ մտնելու իրավունք, (2) լսված լինելու երաշխիք, (3) հիմնավորված որոշում ընդունելու գործընթաց, (4) վերանայում, ուղղում խնդրելու իրավունք.

2.2.  Այնտեղ որտեղ հնարավոր է, պահպանելով արդարության եւ ապահովության հասարակական նպատակը, հարմարեցնել օրենքը պրակտիկային/սովորույթներին/արժեքներին, փոխանակ փորձել ստիպել ենթարկվել օրենքներին, որոնք գործնականում շրջանցվում են:

3. Նվազեցնել կառավարական ապարատի չափերը եւ պարզեցնել օրենքները այն չափերի, որը Հայաստանը կարող է պահել:

Կոռուպցիան չի կարող էապես նվազեցվել, առանց պետական ապարատի չափերի և պետական կառավարման ոլորտի կրճատման` մինչ այն չափերի, որը հասարակությունը կարող է պահել` ապահովելով արդյունավետություն, բարձր որակի ծառայություններ և պետական ծառայողների բավարար աշխատավարձեր:

3.1.  Վերանայել բոլոր հաստատությունները` գնահատելով թե դրանք ավելի օգուտ են բերում, թե վնաս տալիս: Հասարակական կազմակերպությունների և քաղաքացիների բողոքները եւ կարծիքը դարձնել հանրային ծառայության ֆինանսավորման, պետական ծառայողների պաշտոնավարության ժամկետի, առաջխաղացման, պաշտոնանկության համար գնահատումների պարտադիր գործոն: Օրինակ` քննարկել պետավտոտեսչության ծառայությունը ժամանակավորապես դադարեցնելու հնարավորությունը. գնահատել կամավոր արհեստավարժ բանակի անցնելու ազդեցությունը կոռուպցիայի նվազեցման գործում, պետական բյուջեի, կրթության, առողջապահության ոլորտներում եւ բանակում:

3.2.  Հնարավորության տեղափոխել ապացուցելու պարտականությունը քաղաքացիներից պետության վրա, վերագործադրելով անմեղության կանխավարկածը քաղաքացիների համար: Կառավարությունը պետք է դիմի դատարան գործադրելու համար իր որոշումը, այլ ոչ թե քաղաքացիները փորձեն դատարանի միջոցով պաշտպանեն իրենց շահերը:

4. Որոշել ինչպես կարելի է մեծացնել պետական եկամուտները (հետեւյալի միջոցով)

4.1.  մեծացնելով տնտեսության ծավալը` բիզնեսի համար ավելի բարենպաստ միջավայր ստեղծելով: Գնահատել Հայաստանի միջավայրը միջազգային մրցունակության չափանիշների տեսանկյունից. «Միջազգայնորեն մրցունակ լինելու համար, Հայաստանում ապրելը, աշխատելը և արտադրելը պետք է առնվազն նույնքան հեշտ, կանխատեսելի և շահավետ լինի, որքան այլ երկրներում»:

4.2.  նվազեցնելով պետական առավել խոշոր կորուստները. օրինակ, էներգետիկայի համակարգի կորուստները, որոնք գնահատվում են շուրջ 70 մլն դոլար` ենթակայանները արտադրող ընկերություններից փոխանցելով էլեկտրականության բաշխիչ ընկերություններին և մասնավորեցնելով բաշխիչ ընկերությունները:

5. Վերանայել բյուջեի եկամուտների հավաքման արդյունավետությունը (հարկեր եւ մաքսային վճարներ) համակարգի ծախսերի եւ օգուտների հարաբերության վերլուծությամբ, ներառյալ անուղղակի բացասական ազդեցությունը (օրինակ` շրջանցումներ, օրենքին հետեւելու ծախսերը, համակարգի դերը «մենաշնորհներին» աջակցելու գործում): Պարզել հնարավոր է արդյո՞ք մեծացնել բյուջեի եկամուտները հարկային եւ մաքսային համակարգի պարզեցման միջոցով:

5.1.  Մաքսային ոլորտ: Պարզեցնել մաքսային գործառույթները և ընթացակարգերը, ընդունել միջազգային փաստաթղթերը որպես հիմք, ստուգումներ կատարել միայն հասարակական անվտանգության սահմանափակ հիմքերով (զենք, թմրանյութեր, ապօրինի փոխադրում) և առողջապահական տեսանկյունից սպառնալիքների հիմքերով, գանձել մաքսային վճարներ միայն պերճանքի առարկաների համար, հնարավորության դեպքում ստեղծել էլեկտրոնային գրանցումների համակարգ եւ ստեղծել վեճերը տեղում լուծելու հնարավորություն:

5.2.  Հարկային ոլորտ: Գնահատել հարկային ոլորտի պարզեցման հնարավորությունը` տեղափոխելով հարկման բազան բարդ, դժվար հաշվելի շրջանառությունից հարաբերականորեն անփոփոխ օբյեկտների վրա, հնարավորության դեպքում ստեղծել էլեկտրոնային գրանցման համակարգ, կրճատել անմիջական շփումները, ստուգումներ կատարել հիմնավոր դեպքերում եւ միայն ծանուցումից հետո, հնարավորության դեպքում հաշվի առնել դրական անցյալը ստուգումներ կատարելու մասին որոշումներ ընդունելիս:

6. Վերացնել կրթության և առողջապահության ոլորտում պաշտոնական և ոչ պաշտոնական համակարգերի միջև առկա ճեղքը: Պարզել թե հնարավո՞ր է որոշակի ոչ պաշտոնական գործարքները և ծառայությունները «կանոնակարգել» «վճարում ծառայությունների դիմաց» սկզբունքը կիրառելով, այդ հաստատությունները դարձնելով «ինքնաֆինանսավորվող»:

6.1.  Կրթություն: (1) գնահատումը, առաջխաղացումը և ընդունելությունը տարանջատել ուսուցողական ծառայությունների մատուցումից, մտցնել անաչառ, համակարգչային թեսթավորում, (2) պաշտոնավարությունը պայմանավորել թեսթերի ժամանակ ուսանողների ցուցանիշներով, (3) ողջ կրթությունը փոխադրել «ծառայության դիմաց վարձատրություն» հիմքի վրա և կրթաթոշակներ տրամադրել կարիքավոր ուսանողներին:

6.2.  Առողջապահություն: (1) Փոխել բժշկության կողմնորոշումը բժշկականից դեպի կանխարգելիչ: (2) վարձատրությունը տարանջատել ծառայությունների մատուցումից, (3) բժշկական բոլոր ծառայությունները փոխադրել «ծառայության դիմաց վարձատրություն» հիմքի վրա, առողջապահական ապահովագրություն տրամադրելով կարիքավորներին:

6.3.  Նպաստների ֆոնդ: Հնարավորության դեպքում կենտրոնացնել կրթության եւ առողջապահության ոլորտների սուբսիդավորումը մեկ, լավ կառավարվող, մասնավոր ֆինանսավորմամբ ու կառավարմամբ եւ հանրայնորեն վերահսկվող հիմնադրամում:

7. Բարելավել դատական համակարգը եւ հիմնել օմբուդսմանի գրասենյակ արդյունավետ բողոքարկման, վեճերի լուծման եւ վիճակի շտկման հնարավորություն ստեղծելու համար:

7.1.   Դատարաններ – (1) դատական բոլոր ակտերը դարձնել մատչելի; (2) կազմակերպել դատավորների ընդունած որոշումների և գործունեության շուրջ հրապարակային քննարկում; (3) ստեղծել դատավորների պաշտոնավարության ժամկետների և դատավորների նշանակման հարցերով որոշումների կայացման ընթացքում փաստաբանական միությունների և քաղաքացիական հասարակության կողմից դատական գործունեության վերաբերյալ գնահատականները հաշվի առնելու մեխանիզմ: (4) Ռազմավարություն մշակել դատարանները մաքրելու համար, մասնավորապես` նշանակումների, պաշտոնավարության ժամկետների, աշխատակազմի, աշխատավարձերի, դատական ընթացակարգերի հարցերում; (5) վերանայել քաղաքացիական և քրեական ընթացակարգերը, գործերը ըստ դատավորների բաշխելու մեխանիզմը և դատական կառավարումը, պարզելու համար թե ընթացակարգային ո՞ր կանոններն են ծնում կոռուպցիա/անարդյունավետություն, (6) պարզել կոռուպցիան «կանխելու» համար անհրաժեշտ աշխատավարձի մակարդակը (7) դատավորներին տրամադրել օգնականներ, հարմարություններ և պատրաստված աշխատակազմ, (8) պարզել դատավորների ցմահ պաշտոնավարության վերացման նպատակահարմարությունը, այն փոխարինելով (ա) փորձնական, հիմնական պաշտոնավարությանը նախորդող ժամանակահատվածով, (բ) պարբերական վերագնահատումներով:

7.2.   Ստեղծել տարածքային գրասենյակներ ունեցող Քաղաքացիների բողոքների կենտրոն և շրջիկ Օմբուդսմանի գրասենյակ, որոնք իրավասու լինեն (1) գրանցելու խնդիրները և վարելու վիճակագրություն; (2) տրամադրելու տեղեկություններ, ուղղորդումներ և ուղենիշներ, (3) հրապարակելու պարբերական զեկույցներ պետական ծառայությունների վիճակի վերաբերյալ, (4) տեղում լուծելու խնդիրներ` ավելի շատ հիմնվելով իրավիճակից բխող «արդարության» վրա, քան թե ֆորմալ/քարացած և հաճախ անարդար «օրենքի» վրա:

8. Օգտագործել հրապարակայնությունը, տեղեկացվածությունը եւ թափանցիկությունը որպես կանխարգելիչ միջոցառումների առաջին քայլ

8.1.  Աջակցել օրինապահությանը` հրապարակելով հարկային, մաքսային, ճանապարհային ոստիկանության գործունեության բնագավառներում «օրինապահության»/«օրենքի գործադրման» հարցերին վերաբերող առավել տարածված խնդիրները: Մասնագետների և քաղաքացիների համար հրատարակել ուղենիշներ և իրականացնել ուսումնական ծրագրեր նվիրված հարկային, մաքսային, ճանապարհային օրենսդրության բնագավառներում օրինապահության հարցերին: Մասնագետները պետք է իրավունք ունենան պետական մարմիններից պահանջել պետական ծառայողների համար պարտադիր ընդունելի ուղեցույցներ եւ մեկնաբանություններ: Մասնագետները պետք է խրախուսվեն Վարքականոններ ընդունելու հարցում:

8.2.  Կիրառել Էլեկտրոնային հրատարակման և էլեկտրոնային կառավարման առաջարկները` ինթերնեթով հրապարակել (1) դատական ակտերը, (2) օրենքների և ենթաօրենսդրական ակտերի նախագծերը, (3) օրենքների և ենթաօրենսդրական ակտերը, (4) պետական մարմինների ծառայողների տեղեկատուն, (5) համընդհանուր պետական ընթացակարգերի ուղեցույցներ քաղաքացիների համար

8.3.  Խրախուսել մամուլի լուսաբանումը, տեղեկատվության ազատությունը, հակակոռուպցիոն արժեքների զարգացումը դպրոցներում եւ արվեստի միջոցով:

8.4.  Վերանայել քաղաքացիական կրթությունը, բարեփոխումների քարոզչությունը, գերատեսչություններում եղած ցուցանակները, ցուցապաստառները և ընթացակարգերի մասին տեղեկությունների տարածումը, քաղաքացիներին աջակցող խմբերի գործունեությունը:

8.5.  Դպրոցներում ներմուծել գործնական ընթացակարգերի մասին դասեր` ինչպես սովորական խնդիրները լուծել պետական մարմինների հետ, քաղաքացիների համար փուլ առ փուլ ուղեցույցներ: Դպրոցական համակարգը դարձնել «առաքինության կղզի»` երեխաներն ավելի շատ սովորում են օրինակի և փորձի հիման վրա, քան քարոզով:

8.6.  Այն չափով ինչով, որ Հայաստանի կոռուպցիայի երեւույթը մշակութային արմատներ ունի դրա դեմ պայքարելը պահանջում է որոշակի արժեքներից, մտածելակերպից և դիրքորոշումներից ձերբազատվել: Դրանցից են` «ուժը ծնում է իրավունք», «ամեն ինչ կարելի է գնել փողով», «ընկերս միշտ ճիշտ է», «ոչ ոք չի ուզում հիմար վիճակում հայտնվել», «բոլորը անում են դա», «բռնված չես, գող չես»: Վերլուծել կոռուպցիայի դեմ պայքարող հայկական ավանդական եւ բարոյական արժեքները, օրինակ քրիստոնեական եւ գրական ժառանգությունից: Խրախուսել հեռուստատեսությանը, ռադիոյին` հեռարձակելու գեղարվեստական ծրագրեր, որոնք հումորի և սատիրայի միջոցով խարանեն կոռուպցիան, կոռումպացված վարքագիծը, անցանկալի մոտեցումները կամ բացահայտեն անարդարությունները:

8.7.  Քննարկել ճանապարհային ոստիկանությունը որպես վերակառուցման համար առաջնային փորձադաշտ դարձնելու հարցը, որտեղ հնարավոր է հասնել արագ եւ ակնառու բարելավման: Վերանայել ճանապարհային բոլոր կանոնները, համապատասխանեցնել փաստացի/արդյունավետ տրանսպորտային հոսքին, գնահատել ճանապարհային ոստիկանության արդյունավետությունը և վարորդների փաստացի վարքը: Եթե կոռուպցիայի և արտոնյալների կողմից օրենքը շրջանցելու ծախսերը գերազանցում են օգուտը անվտանգության ապահովման առումով, ապա ճանապարհային ոստիկանության գործունեությունը պետք է կասեցվի մինչ ճանապարհային կանոնների արդյունավետացումը:

9. Բացահայտել կոռուպցիան առանց դատական հետապնդումների, որպես պատժիչ միջոցառումների առաջին քայլ

9.1.  ուսումնասիրել կոռուպցիայի բացահայտման թիրախավորված միջոցառումների ազդեցությունը մարդկանց վարքագծի վրա, գնահատել բացահայտման կանխարգելիչ դերը պետական ծառայողի վարքագծի, քաղաքացու վարքագծի, քաղաքացու վերաբերմունքի վրա: Եթե դա արդյունավետ դիտվի, ապա մի քանի ամիս շարունակ իրականացնել հանրային իրազեկման քարոզարշավներ հեռուստատեսության, հրապարակային ելույթների, մամուլի, կրթության միջոցով: Հասարակությանը նախապատրաստել «կոռուպցիայից ազատ ժամանակաշրջանին»:

9.2.  նախապատրաստել կոռուպցիայի բացահայտման թիրախավորված միջոցառումների իրականացումը` հեռուստատեսության և մամուլի միջոցով լուսաբանելով խախտման հետևանքները եւ ապացուցելով կոռուպցիան բացահայտելու պետության կարողությունը:

9.3.  ուսումնասիրել վերջնաժամկետ սահմանելու և կոռուպցիայից ազատ ժամանակաշրջանը մեկնարկելու արդյունավետությունը և ազդեցությունը:

10. Ստեղծել Ռազմավարության իրագործման ինքնաուղղվող գործընթաց

Ռազմավարության ամենակարեւոր նախադրյալներից մեկը պրոբլեմները ճիշտ ախտորոշումն է, որպեսզի հնարավոր լինի ընտրել եւ հարմարեցնել պատշաճ միջոցառումներ` դրանց դեմ դրական արդյունք ապահովելու համար: Սրան հասնելու համար անհրաժեշտ է ստեղծել ինքնաուղղվող գործընթաց, որը պահանջում է համապատասխան գիտելիք եւ պատասխանատվություն, ինչպես նաեւ հանրության կողմից այդ գործընթացի նկատմամբ սեփականության զգացում: Քաղաքացիական հասարակարգը, թե խմբերը եւ թե անհատները պետք է գործընթացի նկատմամբ ունենա սեփականության զգացում, որպեսի այն բերի ցանկալի արդյունքներ եւ չդառնա կառավարության կողմից ձեռնարկված եւս մեկ քայլ, որը կշրջանցվի պետական ծառայողների եւ քաղաքացիների կողմից: Ավելին, սոցիալ-տնտեսական եւ քաղաքական անցումային այս շրջանում ռազմավարության մեջ պետք է դրված լինի մի մեխանիզմ, որը կարող է շարունակաբար հարմարեցնել քաղաքականությունը եւ առաջնայնությունները փոփոխվող հանգամանքների եւ արդյունքների գնահատման հիման վրա: Այս նպատակին հասնելու համար առաջարկվում է պատասխանատվության եւ հաշվետվության բաշխման հետեւյալ մեխանիզմը, որը կունենա հանրայնորեն գրանցվող ինթերնեթային քննարկումների ձեւ, մեկ կամ մի քանի հանրային լսումներով, պետական մարմինների եւ քաղաքացիական հասարակության ներկայացուցիչների եւ մամուլի մասնակցությամբ:

Ծրագրի սկիզբը եւ եռամսյակային գնահատումները կկատարվեն հետեւյալ քայլերով `

10.1. Պետության (Գործադիր եւ Օրենսդիր իշխանություններ, ապագայում նաեւ Օմբուդսմեն) ներկայացուցիչները ներկայացնում են իրենց առաջարկները հիմնավորումներով` (1) ծրագիրը սկզբում ռազմավարության իրականացվելիք միջոցառումների մասին, եւ (2) հետագա եռամսյակային զեկույցներում, իրականացված միջոցառումների եւ դրանց արդյունքների գնահատման մասին:

10.2. Քաղաքացիական հասարակության ներկայացուցիչները (անհատներ եւ խմբեր) ներկայացնում են իրենց առաջարկները` հիմնավորումներով` (1) ծրագիրը սկզբում ռազմավարության իրականացվելիք միջոցառումների մասին, եւ (2) հետագա եռամսյակային զեկույցներում, իրականացված միջոցառումների եւ դրանց արդյունքների գնահատման մասին:

10.3. Պետական մարմինների եւ Քաղաքացիական հասարակության ներակայացուցիչները դիտողություններ են կատարում միմյանց ներկայացրած առաջարկների վերաբերյալ

10.4. Պետական մարմինների եւ Քաղաքացիական հասարակության ներկայացուցիչները կատարում են առաջարկներ հետագա քայլերի վերաբերյալ` ներկայացնելով դրանք ընդունելու, մերժելու եւ սպասվող արդյունքների հիմնավորումը

10.5. Պետությունը ընդունում է հաջորդ եռամսյակում իրականացվելիք միջոցառումների ծրագիր` հիմնավորելով այդ միջոցառումների ընտրությունը, մերժումը եւ սպասվող արդյունքները:

10.6. Քաղաքացիական հասարակությունը իրավունք ունի արձագանքել ծրագրին, ինչը կարող է ներառել հնարավոր պրոբլեմների մատնանշումը, խորհուրդներ եւ այլընտրանքներ այդ պրոբլեմնրից խուսափելու համար, հիմնավորված բողոքներ:

Օրենսդրական կոնկրետ բարեփոխումներ

1. Իրավական ինֆորմացիայի մասին օրենք: Օրենսդրական գործունեությանը առավել լայն մասնակցություն կարելի է ապահովել, պարզ օրենքի ընդունման միջոցով` Իրավաբանական տեղեկությունների մատչելիության մասին օրենքի, որը կպահանջի.

• • Հրապարակել ինթերնեթային սայթում (1)բոլոր օրենքների եւ ենթաօրենսդրական ակտերի նախագծերը, (2)բոլոր ընդունված օրենքները եւ ենթաօրենսդրական ակտերը:
  • Նախնական տեղեկացում և մեկնաբանությունների համար ժամանակ` պարտավորեցնելով վեբ-կայքում հրապարակել բոլոր նախագծերը եւ ապահովել հասարակական կարծիքի հաշվառումը պաշտոնական աղբյուրներում
  • Վերանայման իրավունք վարչական մարմիններում կամ դատարաններում:

2. Պետական ապարատի օպտիմալացման մասին օրենք: Պետական ապարատի ծավալը և նրա կողմից կարգավորվող ոլորտը կրճատելը կարող է օգնել կոռուպցիայի նվազեցմանը, քանի որ ինչքան մեծ է պետական ծառայողների քանակը և որքան շատ փոխառնչություններ են պահանջվում նրանց և մասնավոր սեկտորի միջև, այնքան ավելի մեծ է կոռուպցիայի վտանգը:

• • Նվազեցնել մասնավոր գործարքների կիրառման հարցում պետական հաստատումների, կնիքների, դրոշմանիշների դերը
  • Վերականգնել ազնվության և անմեղության կանխավարկածը` ապացուցման պարտականությունը քաղաքացիներից պետական ծառայողի վրա տեղափոխելով, այնպես որ պետական ծառայողի վրա ընկնի օրենքի հարկադիր կատարման, պատիժների կամ մերժումների կիրառման անհրաժեշտության ապացուցման պարտականությունը, այլ ոչ թե հակառակը:
  • Նվազեցնել համակարգում տարածված կարգը, ըստ որի որակի վերահսկողությունը ողջ համակարգի համար կատարում են առաջին գծի պաշտոնյաները, ինչը ակամայից յուրաքանչյուր պաշտոնյայի վերածում է դատավորի, և քանի որ յուրաքանչյուրը դառնում է օրինականության դատավոր, ապա յուրաքանչյուրը կարծում է, որ ինքը կարող է օրենքի կատարման հարցը վերցնել իր սեփական ձեռքը:

3. Օրենքների որակի ապահովման մասին օրենք: Անհրաժեշտ է պահանջել, որ օրենքների և ենթաօրենսդրական ակտերի բոլոր նախագծերին կցվեն հետևյալ լրացուցիչ փաստաթղթերը.

• • Որակի երաշխավորում: Առաջարկվող օրենքը պետք է երաշխավորի, որ բոլոր տարածված և կարևոր գործարքները կիրականացվեն հեշտությամբ և միջազգայնորեն մրցունակ կերպով
  • Օրենքի փորձարկում, հաճախ պատահող դեպքերի վրա
  • Կոռուպցիայի և այլ չարաշահումների բացառում
  • Քաղաքացիական հասարակության մեկնաբանություններ և պետության վերաբերմունքը դրանց հանդեպ: Ապահովելու համար հասարակական կազմակերպությունների, մասնավոր բիզնեսի և քաղաքացիների իմաստալից մասնակցությունը` նրանց մեկնաբանությունները պետք է ներառվեն զեկույցում, որը պետք է տեղադրվի ինթերնեթում:

4. Պետական սեկտորի վիճակագրության և օրինապահության համար խրախուսման մասին օրենք: Անհրաժեշտ է կատարել վիճակագրական եռամսյակային հրապարակումներ ինթերնեթով, որը քաղաքացիական հասարակությանը հնարավորություն տա կատարելու մեկնաբանություններ և առաջարկություններ` ներառելով այդ մեկնաբանությունների և առաջարկությունների վերաբերյալ պետական դիրքորոշման պարտադիր հրապարակում.

• • կոռուպցիայի գործերով նախաքննություններ, դատական գործեր, դատավճիռներ
  • դատապարտյալների ցուցակը, կրկնահանցագործները
  • խախտումների առավել տարածված դեպքերի նկարագրությունը
  • վերադաս կամ կատարող մարմնի առաջարկությունները օրինապահության խթանման վերաբերյալ, ներառյալ ընկերությունների և անհատների համար ուղենիշներ
  • մասնավոր սեկտորի և քաղաքացիների առաջարկությունները օրենքների, ենթաօրենսդրական ակտերի և ընթացակարգերի բարեփոխման վերաբերյալ, ինչպես նաև պետական մարմինների պատասխանները այդ առաջարկությունների վերաբերյալ պետության դիրքորոշման մասին:

5. Վերադասի պատասխանատվության մասին օրենք: Պետական վերահսկողների պատասխանատվությունը իրենց ստորադրյալների սխալ գործողությունների համար (ինչպես որ հիմա կիրառվում է մենեջերների հանդեպ մասնավոր սեկտորում (տես օրինակ ՀՀ Քաղաքացիական օենսգիրք, հոդվ. 1062)): Վերացնել «միայն հրաման եմ կատարել» պատճառաբանությունը, իբրև խախտման մեղմացուցիչ հանգամանք:
6. Մասնավոր տեղեկության պաշտպանության եւ հանրային գրանցումների ուղղման հնարավորության մասին օրենք: Ապահովել որ պետական գաղտնիք համարվող տեղեկությունը, որոնք ենթակա չեն հրապարակման հստակ սահմանված լինեն, եւ որ չպատժվի օրինական ճանապարհով ձեռք բերված տեղեկությունների հրապարակումը, որը չի համարվում պետական գաղտնիք:
7. Խախտումները բացահայտողների պաշտպանության մասին օրենք: Երբ քաղաքացին բողոքարկում է պետական արարք կամ չարաշահում, պետությունը, պետական ծառայողների եւ պետության գործակալների հետ հանդերձ, իրավունք չունի ընդլայնել իր նախնական պահանջը, ավելացնել սկզբնական խնդրի հետ չկապված պահանջներ կամ հետապնդել մեկ տարվանից ավելի վաղեմություն ունեցող խախտումներ` քաղաքացուն սպառնալով կամ հետ պահելով իր իրավունքների պաշտպանումից կամ պետական չարաշահման բողոքարկումից: