Երկու քաղաքների պատմություն՝ Գանձակ և Շուշի

էթնիկ զտման ենթարկելու օգտին խոսող որևէ միջազգային նորմ: Եկել է արդար և մնայուն խաղաղության ժամանակը, և այդ խաղաղության հիմքում Արցախի փաստացի անկախության իրավական ճանաչումն է ։

• Հիմնադրվել է 846թ. Մեծ Հայքի Ուտիք նահանգում
• 9-12-րդ դարեր Աղվանքի Հայոց եկեղեցու աթոռանիստ:
• Հայոց Բագրատունյաց թագավորության մաս, հետագայում Հայոց Զաքարյան իշխանապետության մաս
• 1236թ. ավերվել է մոնղոլ-թաթարական ներխուժման պատճառով
• 16-րդ դարում վերակառուցվել է և դարձել է Սեֆյան Պարսկաստանի մաս՝ մինչև 19-րդ դարի սկիզբը
• 1804թ. դարձել է ցարական Ռուսաստանի Ելիզավետպոլի նահանգի մաս, որն այդպես է անվանակոչվել ի պատիվ Ելիզավետա կայսրուհու
  • Թաթարների կողմից, հայ բնակչության դեմ պարբերաբար տեղի են ունեցել թշնամանքի բռնկումներ և ջարդեր։ Իրավիճակը վատթարացավ հատկապես 1905-07 թթ. և 1917թ.-ից ի վեր: 1918 թ. – ին թուրքական բանակի 5-րդ դիվիզիան մտավ Գանձակ, և այնտեղ տեղի ունեցան հայերի զանգվածային սպանություններ։ 1920թ. – ին ռուսական Կարմիր բանակը բռնազավթեց նահանգը, և այդ ժամանակվանից ի վեր Գանձակը դարձավ Ադրբեջանի մաս։
• 1935թ.-ին վերանվանվել է Կիրովաբադ: Ադրբեջանի մեծությամբ 2-րդ քաղաքն է:

• Հայկական ներկայությունը՝ նախքան 15-րդ դարը, գրչագրության խցեր, ուր հայ վանականները կրկնօրինակել են հին ձեռագրերը, օրինակ. 1428 թվականին Տեր Մանվելի ստեղծած Ավետարանը
• 1725թ. Հայկական զինված ուժերը հետ են մղում օսմանյան հարձակումը
• 1828թ. դառնում է ցարական Ռուսատանի մաս: Ռուսները հայ բնակչությանը տեղափոխում են Դերբենտ, Բաքու և Գիլան:
• 1918-20 թթ. Ղարաբաղի ժողովրդավարական Հանրապետության մայրաքաղաք:
  • 1920, մարտի 23 – թրքական և ադրբեջանական միացյալ բանակների կողմից էթնիկ զտումներ,  հայ բնակչության ցեղասպանություն, որի ընթացքում սպանվել է 8000 հայ խաղաղ բնակիչ, ավերվել են շուրջ 7000 հայկական շինություններ:
• Խորհրդային ժամանակաշրջանում քաղաքի թրքացումը շարունակվում է, իրականացվում է հայահալած քաղաքականություն:

• 1633թ. Կառուցվել է Սուրբ Հովհաննես Մկրտիչ մայր եկեղեցին
• 18-րդ դարում՝ Սուրբ Ամենափրկիչ, Սուրբ Աստվածածին, Սուրբ Սարգիս, Սուրբ Թադեոս եկեղեցիները: Այս ամենը վկայում է քաղաքում Հայ Առաքելական մեծաքանակ համայնքի առկայության մասին:

• 6 եկեղեցի, մոտ երկու տասնյակ դպրոց, 2 մանկապարտեզ, մանկատուն, զարգացած տնտեսություն՝ մետաքսի, կոշիկի, էլէկտրականության արտադրություններ, բազմաթիվ թերթեր ու հանդեսներ, հիվանդանոց:

• Գտնվում է Ադրբեջանի կազմում
• Հայ բնակչությունը բացակայում է
• Հայկական 6 եկեղեցիներից երկուսը ամբողջությամբ ավերվել են, մյուները վերածվել են ակումբների, թանգարանի և ֆիլհարմոնիկ դահլիճի: Այսպես կոչված «վերանորոգման» անվան տակ հայկական ճարտարապետության և վիմագիր մակագրությունների բոլոր հետքերը ամբողջովին վերացվել են: Հայ բնակրություն չկա:

• Գտնվում է Արցախի կազմում:
• Հիմնականում վերականգնված է, ներառյալ մզկիթները և պարսկական ժամանակաշրջանի պատմական բաղնիքները:
• Բնակչությունը՝ մոտ 4000 հայ:
• Հայ Առաքելական եկեղեցու Արցախի թեմի առաջնորդարան Սբ. Ղազանչեցոց եկեղեցին վերականգնվել է, սակայն կրկին ռմբակոծության է ենթարկվել 2020թ. հոկտեմբերին: