3:1 Համբարձա՛ւ Յուդա որ անուանեալ կոչէր Մակաբէ, որդի նորա ընդ նորա[57]:
| 3:1 Then his son Judas, called Maccabeus, rose up in his stead:
|
3:2 Եւ ձեռնտու օգնական եղեն նմա ամենայն եղբարք նորա, եւ ամենեքեան որ երթեալ էին զհետ հօր նորա: Տային պատերազմ ՛ի վերայ Իսրայէլացւոց խնդութեամբ եւ ուրախութեամբ:
| 3:2 And all his brethren helped him, and so did all they that held with his father, and they fought with cheerfulness the battle of Israel:
|
3:3 եւ մե՛ծ լինէին փառքն ՛ի վերայ ժողովրդեանն: Զգեցա՛ւ զէն իբրեւ զհսկայ, եւ հանդերձեցաւ ՛ի զարդ պատերազմի. մղէ՛ր զմեծամեծս ՛ի պատերազմի, եւ հովանի՛ լինէր ամենայն գնդին իւրո՛վ նիզակաւն:
| 3:3 So he gat his people great honour, and put on a breastplate as a giant, and girt his warlike harness about him, and he made battles, protecting the host with his sword:
|
3:4 Նմանեցաւ առիւծու գործովք իւրովք. եւ իբրեւ զկորիւն առիւծուց` որ յորս մռնչէր[58]:
| 3:4 In his acts he was like a lion, and like a lion' s whelp roaring for his prey:
|
3:5 Հալածեա՛ց զանօրէնսն ՛ի քննելն իւրում, եւ հրձի՛գ արար զխռովիչս ժողովրդեան իւրոյ[59]:
| 3:5 For He pursued the wicked, and sought them out, and burnt up those that vexed his people:
|
3:6 Սարսեցին անօրէնք յահէ նորա. եւ ամենայն սատարք անօրէնութեան խռովեցան. եւ աջողեցաւ փրկութիւն ՛ի ձեռս նորա:
| 3:6 Wherefore the wicked shrunk for fear of him, and all the workers of iniquity were troubled, because salvation prospered in his hand:
|
3:7 Եւ դառնացո՛յց զթագաւորս բազումս. եւ ուրա՛խ արար զՅակոբ ՛ի գործս իւր, եւ մինչեւ յաւիտեանս յիշատակ նորա օրհնութեամբ:
| 3:7 He grieved also many kings, and made Jacob glad with his acts, and his memorial is blessed for ever:
|
3:8 Եւ հասանէ՛ր նա ՛ի վերայ քաղաքաց Հրէաստանի, եւ ջնջէր զամպարիշտս ՛ի նոցանէ` դարձուցանել զբարկութիւն յԻսրայէլէ[60]:
| 3:8 Moreover he went through the cities of Juda, destroying the ungodly out of them, and turning away wrath from Israel:
|
3:9 Ժողովէր զցրուեալս, եւ գտանէր զկորուսեալս:
| 3:9 So that he was renowned unto the utmost part of the earth, and he received unto him such as were ready to perish:
|
3:10 Հա՛պա. զօրաժողով լինէր Ապողոնիոս հեթանոսօք հանդերձ, եւ բազում եւս զօրս ՛ի Շամրտացւոց ժողովէր` գա՛լ տա՛լ ընդ Իսրայէլի պատերա՛զմ:
| 3:10 Then Apollonius gathered the Gentiles together, and a great host out of Samaria, to fight against Israel:
|
3:11 Իբրեւ ետե՛ս Յուդա` ե՛լ ընդ առաջ նորա. հար սպա՛ն զնա, եւ արկանէր բազում վիրաւորս ՛ի զօրաց նորա, եւ զմնացեալսն ՛ի փախուստ դարձուցանէր[61]:
| 3:11 Which thing when Judas perceived, he went forth to meet him, and so he smote him, and slew him: many also fell down slain, but the rest fled:
|
3:12 առնո՛յր զկապուտ զաւար նորա. եւ զսուսերն Ապողոնեայ առնոյր Յուդա, եւ այնո՛ւ իսկ հարկանէր զզօրս նոցա զամենայն աւուրս կենաց իւրոց:
| 3:12 Wherefore Judas took their spoils, and Apollonius' sword also, and therewith he fought all his life long:
|
3:13 Իբրեւ զայն լսէր Նրէն իշխան զօրացն Ասորեստանեայց, եթէ զօրաժողո՛վ է Յուդա, եւ բազում հաւատացեալք ընդ նմա որ գային ՛ի պատերազմ[62]:
| 3:13 Now when Seron, a prince of the army of Syria, heard say that Judas had gathered unto him a multitude and company of the faithful to go out with him to war:
|
3:14 խորհեցաւ յանձն իւր եւ ասէ. Արարից եւ ե՛ս անուն եւ փառաւորեցա՛յց յարքայութեան իմում, տա՛ց պատերազմ ընդ Յուդայի եւ պարտեցի՛ց զայնոսիկ որ անարգեն զհրաման թագաւորի[63]:
| 3:14 He said, I will get me a name and honour in the kingdom; for I will go fight with Judas and them that are with him, who despise the king' s commandment:
|
3:15 Դարձեալ կրկնէր` լինէ՛ր զօրաժողով, եւ բազում զօրք ընդ նմա անօրինացն ՛ի թիկունս հասանէին, գա՛լ հասանել խնդրել վրէժ յորդւոցն Իսրայէլի[64]:
| 3:15 So he made him ready to go up, and there went with him a mighty host of the ungodly to help him, and to be avenged of the children of Israel:
|
3:16 եւ եկն եհաս մինչեւ ՛ի կողմանս Բեթովրայ: Ել Յուդա ընդ առաջ նորա սակաւուք[65]:
| 3:16 And when he came near to the going up of Bethhoron, Judas went forth to meet him with a small company:
|
3:17 Իբրեւ տեսին զգունդն զի գայր ճակատեա՛լ ընդդէմ նոցա. սկսան խօսել որ ընդ Յուդային էին` եւ ասեն. Զիա՞րդ կարասցուք մեք սակաւաձեռն մարտնչել ընդ այնչափ պնդակա՛զմ գնդի, մանաւանդ զի լքեալք եւ լուծեալք. զի այսօր քանի՛ է զի նօթի՛ եմք:
| 3:17 Who, when they saw the host coming to meet them, said unto Judas, How shall we be able, being so few, to fight against so great a multitude and so strong, seeing we are ready to faint with fasting all this day:
|
3:18 Քաջալերե՛լ սկսաւ զնոսա Յուդա՛ եւ ասէ. Գո՛րծ մի դիւրին է Աստուծոյ մատնել զբազումս ՛ի ձեռս սակաւուց. եւ ո՛չինչ է խտիր առաջի երկնաւորին ընդ բազումս կամ ընդ սակաւս:
| 3:18 Unto whom Judas answered, It is no hard matter for many to be shut up in the hands of a few; and with the God of heaven it is all one, to deliver with a great multitude, or a small company:
|
3:19 զի ո՛չ եթէ բազում զօրօք յաղթութիւնն կանգնի, այլ յերկնի՛ց է զօրութիւն յաղթութեան:
| 3:19 For the victory of battle standeth not in the multitude of an host; but strength cometh from heaven:
|
3:20 Նոքա գա՛ն ՛ի վերայ մեր ՛ի հպարտութիւն ամբարտաւանութեան անօրէնութեամբ զմեզ ջնջել, զկանայս եւ զորդիս մեր վարե՛լ ՛ի գերութեան[66]:
| 3:20 They come against us in much pride and iniquity to destroy us, and our wives and children, and to spoil us:
|
3:21 մեք մարտնչիմք վասն անձանց մերոց, եւ վասն օրինաց մերոց:
| 3:21 But we fight for our lives and our laws:
|
3:22 եւ Տէր սատակեսցէ՛ զնոսա առաջի ոտից մերոց. եւ դուք զօրացարո՛ւք, քա՛ջ լերուք` մի՛ զանգիտէք[67]:
| 3:22 Wherefore the Lord himself will overthrow them before our face: and as for you, be ye not afraid of them:
|
3:23 Ա՛յն ինչ բանքն ՛ի բերան էին, յարձակէր ՛ի վերայ գնդին. զա՛յն թեւ բեկանէր յորում վառեալ կայր Նրէն արքայ, եւ շարժէր զգունդն ՛ի տեղւոջէ, եւ զզօրսն ամենայն առաջի նորա նովա՛ւ հանդերձ ՛ի փախուստ դարձուցանէր:
| 3:23 Now as soon as he had left off speaking, he leapt suddenly upon them, and so Seron and his host was overthrown before him:
|
3:24 եւ ինքեանք զհետ լինէին նոցա մինչեւ ՛ի կողմանս Բեթովրայ դաշտին. եւ բազում վիրաւորս ՛ի նոցանէ դիաթաւալ յերկի՛ր կացուցանէին. եւ անկանէին ՛ի նոցանէ իբրեւ արք ութ հարիւր. եւ որ մնացեալքն էին` փախստեայք անկանէին ՛ի Փիղիստիմ[68]:
| 3:24 And they pursued them from the going down of Bethhoron unto the plain, where were slain about eight hundred men of them; and the residue fled into the land of the Philistines:
|
3:25 Եւ սկսաւ ա՛հն եւ հոյն երթա՛լ առաջի Յուդայ եւ եղբարցն. յօժարէին այնուհետեւ ասպատակ տա՛լ ՛ի հեթանոսս որ շուրջ էին զնոքօք:
| 3:25 Then began the fear of Judas and his brethren, and an exceeding great dread, to fall upon the nations round about them:
|
3:26 Եւ եկն եհա՛ս մինչեւ ՛ի թագաւորն անուն նորա. եւ վասն պատերազմացն պատմէին հեթանոսքն:
| 3:26 Insomuch as his fame came unto the king, and all nations talked of the battles of Judas:
|
3:27 Իբրեւ լուաւ Անտիոքոս կայսր զբանս զայս, բարկացաւ ՛ի սրտմտութիւն բարկութեան իւրոյ. զօրաժողով լինէր յամենայն աշխարհաց իւրոց, զօրս կուտէր բազում յոյժ:
| 3:27 Now when king Antiochus heard these things, he was full of indignation: wherefore he sent and gathered together all the forces of his realm, even a very strong army:
|
3:28 գա՛նձ բանայր` պարգեւս բաշխէր զօրացն տարւոյ միոջ. եւ պատուէ՛ր տայր կա՛լ նոցա պատրաստ յիրս ամենայն:
| 3:28 He opened also his treasure, and gave his soldiers pay for a year, commanding them to be ready whensoever he should need them:
|
3:29 Իբրեւ ետես թէ գանձք սպառեցան, եւ հարկ աշխարհին նուազեաց, վասն երկպառակութեանն եւ հարուածոցն, որ ած նա ՛ի վերայ երկրի, յեղծանել օրինաց նախնեացն, որ էին իսկզբանէ աւուրց ժամանակաց[69]:
| 3:29 Nevertheless, when he saw that the money of his treasures failed and that the tributes in the country were small, because of the dissension and plague, which he had brought upon the land in taking away the laws which had been of old time:
|
3:30 զարհուրեցա՛ւ թէ գուցէ ո՛չ բաւեցուսցէ զպարգեւսն եւ զռոճիկս, որպէս յառաջ առատաձեռն բաշխէր:
| 3:30 He feared that he should not be able to bear the charges any longer, nor to have such gifts to give so liberally as he did before: for he had abounded above the kings that were before him:
|
3:31 վարանէր յանձն իւր. խորհեցաւ մտանել յաշխարհն Պարսից. առնուլ հա՛րկ յաշխարհաց անտի կուտել արծա՛թ յոյժ[70]:
| 3:31 Wherefore, being greatly perplexed in his mind, he determined to go into Persia, there to take the tributes of the countries, and to gather much money:
|
3:32 Եւ եթո՛ղ նա անդ զԼիւսի` այր փառաւոր յազգէ թագաւորութեանն, ՛ի վերայ իրացն արքունի ՛ի կողմանցն Եփրատու, եւ ՛ի սահմանս Եգիպտացւոց[71]:
| 3:32 So he left Lysias, a nobleman, and one of the blood royal, to oversee the affairs of the king from the river Euphrates unto the borders of Egypt:
|
3:33 սնուցանե՛լ զորդի իւր զԱնտիոքոս, մինչեւ դարձցի նա անդրէն[72]:
| 3:33 And to bring up his son Antiochus, until he came again:
|
3:34 եւ եթո՛ղ առ նմա զկէս զօրացն եւ զփիղսն. եւ պատուէ՛ր ետ նմա վասն ամենայնի որ ինչ կամէր, եւ որ զինչ խորհեցաւ. եւ վասն բնակչացն Հրէաստանի եւ Երուսաղեմի[73]:
| 3:34 Moreover he delivered unto him the half of his forces, and the elephants, and gave him charge of all things that he would have done, as also concerning them that dwelt in Juda and Jerusalem:
|
3:35 Եւ գումարտա՛կ արար ՛ի վերայ նոցա սատակել զնոսա, եւ ջնջե՛լ զզօրութիւնն Իսրայէլի, եւ զմնացորդսն Երուսաղեմի. եւ ջնջել ՛ի տեղւոջէ անտի զյիշատա՛կ նոցա:
| 3:35 To wit, that he should send an army against them, to destroy and root out the strength of Israel, and the remnant of Jerusalem, and to take away their memorial from that place:
|
3:36 եւ բնակեցուցանե՛լ անդ զորդիս օտարաց ընդ ամենայն սահմանս նոցա. լարաբաժի՛ն առնել զամենայն երկիր նոցա:
| 3:36 And that he should place strangers in all their quarters, and divide their land by lot:
|
3:37 եւ ինքն ա՛ռ զկէս ՛ի զօրաց անտի: Խաղա՛ց գնաց յԱնտիոք քաղաքէ ՛ի տանէ թագաւորութեան իւրոյ. յամի հարիւրորդի քառասներորդի. եւ անց նա ըստ գետն մեծ ըստ Եփրատ, եւ երթա՛յր ընդ կողմն վերնագաւառացն[74]:
| 3:37 So the king took the half of the forces that remained, and departed from Antioch, his royal city, the hundred forty and seventh year; and having passed the river Euphrates, he went through the high countries:
|
3:38 Եւ ընտրեաց Լիւսիաս զՊտղոմէոս պարգեւական, եւ զՆիկանովր, եւ զԳորգիաս, ա՛րս հզօրս բարեկա՛մս խորհրդականս արքայի[75]:
| 3:38 Then Lysias chose Ptolemee the son of Dorymenes, Nicanor, and Gorgias, mighty men of the king' s friends:
|
3:39 Եւ ընդ նոսա առնէր գումարտակ քառասուն հազար հեծեալ, եւ եւթն հազար ձի ասպաստանիկ, գալ հասանել ՛ի վերայ երկրին Հրէաստանի, հարկանե՛լ սատակել զաշխարհն, յապականութիւն դարձուցանել զերկիրն ըստ հրամանի թագաւորին:
| 3:39 And with them he sent forty thousand footmen, and seven thousand horsemen, to go into the land of Juda, and to destroy it, as the king commanded:
|
3:40 Խաղացին գնացին ամենայն զօրօքն հանդերձ, եւ եկին հասին բանակեցան մերձ ՛ի Յամուով, ՛ի տափակողմն ՛ի դաշտագետին վայրին[76]:
| 3:40 So they went forth with all their power, and came and pitched by Emmaus in the plain country:
|
3:41 Լո՛ւ եղեւ վաճառականաց աշխարհին, եթէ եկեալ հասեալ են զօրք` աւա՛ր առնուլ զերկիրն Հրէաստանի, ՛ի գերութիւն վարել զորդիս եւ զդստերս նոցա. առին զարծաթ եւ զոսկի իւրեանց, եւ մարդիկ բազում որչափ ձեռնհա՛ս էին օգնականք իւրեանց. գա՛լ գնել զորդիսն Իսրայէլացւոց յանաշխարհիկս իւրեանց. եւ յաւելան ՛ի նոսա զօրք Ասորւոց, եւ երկի՛րն այլազգեաց:
| 3:41 And the merchants of the country, hearing the fame of them, took silver and gold very much, with servants, and came into the camp to buy the children of Israel for slaves: a power also of Syria and of the land of the Philistines joined themselves unto them:
|
3:42 Իբրեւ ետես Յուդա եւ եղբարք իւր` եթէ եկին հասին ամենայն չարիքն ՛ի վերայ նոցա. եւ ա՛յս զօրք ամենայն եկեալ հասեալ պաշարեալ պահէին զսահմանս նոցա. եւ գիտացին զհրամանս թագաւորին, զոր պատուիրեաց սատակել զժողովուրդն ՛ի կորուստ եւ յապականութիւն[77]:
| 3:42 Now when Judas and his brethren saw that miseries were multiplied, and that the forces did encamp themselves in their borders: for they knew how the king had given commandment to destroy the people, and utterly abolish them:
|
3:43 սկսան խօսել ա՛յր ընդ ընկերի եւ ասեն. Եկա՛յք պնդեսցուք զանձինս մեր, կանգնեսցո՛ւք զգլորումն ժողովրդեան մերոյ, տացո՛ւք պատերազմ ՛ի վերայ սրբութեանցն` եւ ՛ի վերայ ազգաց մերոց:
| 3:43 They said one to another, Let us restore the decayed fortune of our people, and let us fight for our people and the sanctuary:
|
3:44 Եւ ժողովեցան ժողովք ՛ի պատրաստութիւն պատերազմի. կայի՛ն յաղօթս եւ խնդրէին զողորմութիւն ՛ի Տեառնէ[78]:
| 3:44 Then was the congregation gathered together, that they might be ready for battle, and that they might pray, and ask mercy and compassion:
|
3:45 Եւ էր Երուսաղէմ աւերակ թափո՛ւր, եւ ո՛չ ոք էր որ մտանէր եւ ելանէր յազգաց նորա, եւ սրբութիւնն կայր կոխա՛ն յորդւոցն այլազգեաց. եւ ամրակողմն գլուխ քաղաքին բնակութիւն եղեւ հեթանոսաց. եւ բարձա՛ն ուրախութիւնք Յակոբայ, պակասեցին փողք եւ տաւիղք, եւ լռեցին ամենայն ցանկալի ուրախութիւնք արուեստականաց[79]:
| 3:45 Now Jerusalem lay void as a wilderness, there was none of her children that went in or out: the sanctuary also was trodden down, and aliens kept the strong hold; the heathen had their habitation in that place; and joy was taken from Jacob, and the pipe with the harp ceased:
|
3:46 Եկին ժողովեցան ամենեքին ՛ի Մասեփա` դէմ յանդիման Երուսաղեմի. զի ա՛նդ էր տեղի աղօթից յառաջ Իսրայէլացւոցն ՛ի Մասեփա[80]:
| 3:46 Wherefore the Israelites assembled themselves together, and came to Maspha, over against Jerusalem; for in Maspha was the place where they prayed aforetime in Israel:
|
3:47 Ծո՛մ կարդացին, քրձազգա՛ծ լինէին, խո՛րգ եւ մոխի՛ր առնուին, հող ՛ի գլո՛ւխ լինէին, զօձիս պատառէին:
| 3:47 Then they fasted that day, and put on sackcloth, and cast ashes upon their heads, and rent their clothes:
|
3:48 Զմատեանս օրինացն տարածանէին, վասն որոյ պնդէին զնոսա հեթանոսք:
| 3:48 And laid open the book of the law, wherein the heathen had sought to paint the likeness of their images:
|
3:49 եւ բերէին զհանդերձս քահանայութեանն, եւ զծնունդս անդրանկացն, եւ զտասանորդսն ՛ի մէջ առնուին. յարուցանէին եւ ածէի՛ն զուխտաւորսն որոց լցեալ էր զաւուրս իւրեանց:
| 3:49 They brought also the priests' garments, and the firstfruits, and the tithes: and the Nazarites they stirred up, who had accomplished their days:
|
3:50 ՛Ի ձա՛յն բարձր միաբարբա՛ռ աղաղակէին յերկինս եւ ասէին. Արդ զի՞ արասցուք զայսոսիկ, կամ յո՞ տարցուք:
| 3:50 Then cried they with a loud voice toward heaven, saying, What shall we do with these, and whither shall we carry them away:
|
3:51 զի՞ սրբութիւնք քո կոխա՛ն եղեն, եւ քահանայք քո ՛ի սո՛ւգ եւ ՛ի տառապանս նստին:
| 3:51 For thy sanctuary is trodden down and profaned, and thy priests are in heaviness, and brought low:
|
3:52 Եւ ամենայն հեթանոսք ժողովեալ են աւասիկ ջնջե՛լ զմեզ. դու գիտես որ ինչ խորհին նոքա ՛ի վերայ մեր:
| 3:52 And lo, the heathen are assembled together against us to destroy us: what things they imagine against us, thou knowest:
|
3:53 Արդ` զիա՞րդ կարասցուք մեք զդէ՛մ ունել` եթէ ո՛չ դու օգնեսցես մեզ:
| 3:53 How shall we be able to stand against them, except thou, O God, be our help:
|
3:54 Փո՛ղ հարկանէին, զաղաղա՛կ դնէին, ՛ի ձա՛յն բարձր յերկինս կարդային:
| 3:54 Then sounded they with trumpets, and cried with a loud voice:
|
3:55 Յե՛տ այսորիկ կարգել սկսաւ Յուդա զժողովուրդսն, եւ կացոյց ՛ի վերայ նոցա իշխանս` հազարապետս, եւ հարիւրապետս, եւ յիսնապետս, եւ տասնապետս:
| 3:55 And after this Judas ordained captains over the people, even captains over thousands, and over hundreds, and over fifties, and over tens:
|
3:56 Եւ ասեն ցայնոսիկ որ շինէին շինուածս, եւ խօսէին կանայս, եւ տնկէին այգիս, եւ պատուէ՛ր տային վատասրտացն զի դարձցին ՛ի տունս իւրեանց ըստ օրինացն:
| 3:56 But as for such as were building houses, or had betrothed wives, or were planting vineyards, or were fearful, those he commanded that they should return, every man to his own house, according to the law:
|
3:57 Եւ ամենայն զօրքն հասանէին եւ բանակէին ՛ի թիկանց Ամաւոյ[81]:
| 3:57 So the camp removed, and pitched upon the south side of Emmaus:
|
3:58 Անդուստ քաջալերել սկսաւ Յուդա զզօրսն` եւ ասէ. Վառեցարո՛ւք պատրաստեցարո՛ւք զօրացարո՛ւք, վաղորդայն տա՛լ պատերազմ ընդ հեթանոսս ընդ այսոսիկ որ ժողովեալ են ՛ի վերայ մեր ջնջե՛լ զմեզ` եւ զսրբութիւնս մեր[82]:
| 3:58 And Judas said, arm yourselves, and be valiant men, and see that ye be in readiness against the morning, that ye may fight with these nations, that are assembled together against us to destroy us and our sanctuary:
|
3:59 զի լաւ լիցի մեզ մեռանե՛լ ՛ի պատերազմի, քան տեսանել զչարչարանս ազգի մերոյ եւ սրբութեանցն մերոց:
| 3:59 For it is better for us to die in battle, than to behold the calamities of our people and our sanctuary:
|
3:60 Որպէս եւ իցեն կամք Տեառն յերկինս, ա՛յնպէս եւ կատարեսցին:
| 3:60 Nevertheless, as the will of God is in heaven, so let him do:
|