Արդեօ՞ք Շեքսպիր անձը եւ Շեքսպիր հեղինակը նոյն մարդն են: 1800-ական թուականներից սկսած այս հարցը շարունակաբար քննարկւում է: Կասկած չկայ, որ 1564թ.-ին Վիլեամ Շեքսպիր անունով մարդ ծնուել է Սթրադֆորդում, եւ աշխատել Լոնդոնի թատրոններում: Շեքսպիր հեղինակի մասին կասկած արտայայտողները, որոնց կոչում են Հակա-սթրադֆորդականներ, պնդում են, թէ Շեքսպիրի նման հասարակ ծագում ունեցող մարդը չէր կարող ունենալ այնպիսի կրթութիւն, որ կարողանար գրել “Համլէտի” կամ “Օթելլոյի” նման պիեսներ: Նա չէր կարող բաւականաչափ ծանօթ լինել Բրիտանական Արքունիքի բարդ կենցաղին, իր պատմական պիեսներում ազնուականների վերաբերեալ մանրամասնօրէն գրելու համար: Նրանք եզրակացնում են, թէ Շեքսպիրի գործերի իրական հեղինակը պէտք է որ կրթուած ազնուական լինէր: Սակայն թատերագիրներն ու դերասանները Լոնդոնեան հասարակութիւնում ցածր խաւին էին պատկանում: Այդպիսի գործունէութեամբ զբաղուելով ազնուականը կը վարկաբեկէր իր անունը, այդ պատճառով էլ, ըստ տեսութեան կողմնակիցների, իրական հեղինակը օգտագործել է դերասան եւ գործարար Վիլեամ Շեքսպիրի անունը՝ իր հանճարեղ ստեղծագործութիւնները հրատարակելու համար:
Բազմաթիւ տեսակէտներ կան այդ ազնուականի ինքնութեան վերաբերեալ, Քրիստոֆեր Մառլոից (Քեմբրիջի համալսարանի շրջանաւարտ, բայց նոյնպէս հասարակ ծագումով) մինչեւ թագուհի Էլիզաբեթը: Սակայն ամենատարածուած վարկածներում առաջ են քաշւում Ֆրենսիս Բեկոնի (այդ վարկածի կողմնակիցները կոչւում են Բեկոնականներ) եւ Օքսֆորդի տասնեօթերորդ քաղաքագլուխ Էդուարդ դը Վերի (Օքսֆորդականներ) թեկնածութիւնները: Օքսֆորդի քաղաքագլխի տարբերակը հակա-սթրադֆորդականների շրջանում ամենատարածուածն է: Նախ քննարկենք Ֆրանսիս Բեկոնի տարբերակը:
Բեկոնականների փաստարկները հիմնուած են Շեքսպիրի ստեղծագործութիւններում Բեկոնի հետ իմաստային առնչութիւններ գտնելու վրայ: Դրանք, իբրեւ թէ, ապացոյց կը հանդիսանան պնդելու, թէ Շեքսպիրի ստեղծագործութիւնների իրական հեղինակը հէնց Բեկոնն է: Բեկոնականները զարգացրել են մի տեսութիւն, ըստ որի Ֆրենսիս Բեկոնը իր ստեղծագործութիւնները գրելիս կիրառել է ծածկագրեր, եւ որ Շեքսպիրի ստեղծագործութիւնները այդ ծածկագրերով մեկնաբանելիս դրանցում ծածկագրուած առկայ է Ֆրենսիս Բեկոնի անունը: Օրինակ ”Փոթորիկը“ ստեղծագործութեան մէջ, ըստ 1623թ.-ին տպագրուած առաջին ֆոլիոյի տարբերակի, առաջին բառը Բոցման է՝ փոթորկի մէջ յայտնուած ”Փրոսփերոյ“ նաւի բոցմանը. որն անգլերենով գրւում է “Botesvvaine”: Բեկոնականների ծածկագրով այդ բառն արտասանւում է “Ֆսբեքքեն” “fsbiaccen” այսինքն՝ Ֆրենսիս Բեկոն: Սա միայն մէկն է բեկոնականների առաջ քաշած բազմաթիւ օրինակներից, որոնք ներկայացւում են իբրեւ ապացոյց, թէ սըր Ֆրենսիս Բեկոնը իր անունն է ծածկագրել Վիլեամ Շեքսպիրի անուան ներքոյ տպագրուած իր ստեղծագործութիւններում, այն յոյսով, թէ ի վերջոյ դրանց իրական հեղինակը այդ ծածկագրերով կը պարզուի: Բեկոնականները պնդում են նաեւ, թէ Շեքսպիրի ստեղծագործութիւններում նկատւում է նէո-պլատոնական փիլիսոփայութեան խոր իմացութիւն, ինչը հնարաւոր էր միայն այնպիսի կրթութեան դէպքում, ինչպիսին ունէր Ֆրենսիս Բեկոնը: Վերջին ժամանակներս Բեկոնականների տեսակէտները սկսել են իրենց ժողովրդականութեամբ զիջել աւելի տարածուած Օքսֆորդականների տեսակէտին, որը Դը Վերին ներկայացնում է որպէս իրական Շեքսպիր:
Օքսֆորդականները իրենց տեսակէտը հիմնաւորում են այն փաստարկով, թէ միայն արքունական խճճուած բարքերին եւ վերածննդի հասարակական կառոյցին մօտիկից ծանօթ մէկը կարող էր լինել Շեքսպիրի գործերի հեղինակը: Յայտնի էր, որ Դը Վերը երկար ժամանակ է անցկացրել Էլիզաբեթ թագուհու արքունիքում: Հաշուի առնելով նրա արքունական դիրքը եւ ազնուական բարձր ծագումը, նրա կողմից արտասովոր յանդուգն քայլ կը լինէր արքունիքի ներքին անցուդարձը հրապարակելը, առաւել եւս դրանք հասարակութեան առջեւ բեմադրելը: Հետեւաբար, ըստ այս տեսակէտի, իր պիեսները հրապարակելու համար Էդուարդ Դը Վերը օգտագործել է դերասան Վիլեամ Շեքսպիրի անունը: Դը Վերը այնպիսի կրթութիւն եւ կենսագրութիւն ունէր, որ անկասկած կարելի էր նրան վերագրել Անգլիայի եւ հաւանաբար նաեւ աշխարհի լաւագոյն թատերագրերի գործերը: Ինչպէս եւ բեկոնականները, օքսֆորդականները նոյնպէս Շեքսպիրի ստեղծագործութիւններում՝ ինչպէս օրինակ “Համլէտում”, յայտնաբերել են ծածկագրեր, որոնք իբր թէ բացայայտում են, թէ դրանց հեղինակը Դը Վերն է:
Այնուամենայնիւ հակա-սթրադֆորդականների տեսութիւններն ունեն լուրջ բացթողումներ: Նախ եւ առաջ նրանց բոլոր ենթադրութիւններն ու վարկածները հիմնուած են վերնախաւի վրայ: Ինչու՞ անգլիական գիւղից սերող անձը չի կարող այդ գործերի հեղինակը լինել: Չարլզ Դիքենսը, Ֆեօդոր Դոստոեւսկին, Վահան Տերեանը, Յովհաննէս Թումանեանը, բոլորն էլ գիւղական ծագում ունէին, սակայն ստեղծել են արուեստի հանճարեղ գործեր: Աւելին, Շեքսպիրը յաճախ սխալ է ներկայացրել արքունի քաղաքական խարդաւանքներն ու հասարակական կառոյցը, ինչը ըստ երեւոյթին պայմանաւորուած է կերպարների զարգացման վրայ նրա առաջնահերթ մտահոգութեամբ, բայց անկասկած դրանում դեր է խաղացել նաեւ նրա՝ արքունիքից դուրս գտնուելու հանգամանքը: Շեքսպիրը կարողանում էր խորութեամբ զգալ մարդկային արարքների դրդապատճառները եւ թատերական արուեստը: Եթէ թատերական կերպարներն ու արքունի ազնուականութեան բարքերը համընկնում են, սա նշանակում է, թէ որքան է արքունական քաղաքականութիւնը հիմնուած ցուցադրականութեան եւ հանդիսականութեան վրայ (այս տեսակէտը առաջ են քաշել Ստեֆան Գրինբլատը եւ այլ ուսումնասիրողներ): Կարիք չկայ արքունիքի ներսում լինել այդ ցուցադրական բնոյթը հասկանալու համար:
Շեքսպիրի կրթութեան դէմ փաստարկները նոյնպէս թերի են: Սթրադֆորդի քերականական դպրոցում նա կարող էր ստանալ շատ լաւ կրթութիւն: Շեքսպիրի ընկեր ու ժամանակակից Բեն Ջոնսոնը նոյնպէս համալսարանական կրթութիւն չունէր, բայց համարւում էր Անգլիայի պատմութեան մէջ ամենաճարտար նամակագիրը, մինչեւ Ջոն Միլթոնը: Այսպիսով բացարձակ տրամաբանական է պնդել, թէ Շեքսպիրը կարող էր ունենար լաւ կրթութիւն եւ կարող էր գրել իր պիեսները՝ առանց համալսարանական կրթութեան:
Շեքսպիրի ստեղծագործութիւնները լիովին հակասում են հակա-սթրադֆորդականների տեսակէտներին: Համալսարանական կրթութեամբ թատերագիրները, ինչպէս օրինակ Քրիստոֆեր Մառլոն, համարեա երբեք չեն խախտել թատերական երկերի համար այն ժամանակներում օգտագործուող եամբական հնգաչափը: Ոչ մի իրեն յարգող ուսեալ հեղինակ չէր թոյլ տա իր ստեղծագործութիւններում այդպիսի “անփութութիւն”: Այնինչ Շեքսպիրը իր թատերական գործունէութեան առաջընթացին զուգահեռ սկսում է յաճախակի խախտել եամբական հնգաչափը, ինչպէս նաեւ օգտագործում է տողանցում՝ ի հակառակ վերջին տողերի աւարտուն կառուցուածքով ստեղծագործութիւնների, որոնք առկայ են օրինակ Քրիստոֆեր Մառլոյի մօտ: Այսպիսի ոճը Շեքսպիրի ստեղծագործութիւնների խօսելաոճին տալիս է առաւել բնական երանգ, որը, սակայն, այն ժամանակներում կարող էր դիտուել որպէս հեղինակի կողմից ծուլութեան կամ անտաշութեան դրսեւորում՝ ինչից Բեկոնի կամ Դը Վերի նման ազնուականները ջանում էին խուսափել, մանաւանդ այն դէպքերում, երբ նրանց անունները նշւում էին որպէս ստեղծագործութեան հեղինակ: Բացի դրանից բոլոր հանրայայտ ուսեալ հեղինակները, ինչպէս Բեն Ջոնսոնը, Քրիստոֆեր Մառլոն եւ Ռոբերտ Գրինը, հասարակութեանը տեղեակ էին պահում իրենց կրթութեան մասին: Նրանք իրենց պիեսներում մէջբերումներ էին անում դասական դիցաբանութիւնից, որով ոչ միայն ձգտում էին բարձրացնել իրենց ստեղծագործութեան որակն ու կշիռը, այլ նաեւ բաւարարել հանդիսատեսի սպասումները՝ որոնք հեղինակից ակնկալում էին շլացուցիչ, բազմագիտակ յղումներ: Շեքսպիրը հազուադէպ է ուղղակի մէջբերումներ անում դասականներից, բայց նրա գործերը լի են դասական կերպարներով ու սիւժէներով: Այդ առումով Շեքսպիրի “Լիր արքան” նրա ստեղծագործութիւններից ամենադասականն է: Կարճ ասած Շեքսպիրի ստեղծագործութիւնները զերծ են առաւել դասական եւ խիստ կրթութեամբ հեղինակների բռնազբօսիկ եւ սահմանափակ կերպարների ոճից, եւ դրանով իսկ ձեռք են բերել հանճարեղ գործերի համբաւ:
Շեքսպիրի հեղինակութիւնն ապացուցող ամենացայտուն փաստերից է այն, որ նրա կեանքի ընթացքում նրա հեղինակութեան վրայ կասկած յարուցող ոչ մի վկայութիւն չի եղել: Իրականում Շեքսպիրի մասին գրաւոր յիշատակութիւն թողած նրա բոլոր ժամանակակիցները նրան վերաբերուել են լիովին հաւաստիօրէն՝ հիացմունքով կամ նախանձով: Վերածննդի դարաշրջանի թատրոնը նեղ շրջանի անձանց միջեւ խիստ մրցակցութեամբ գործարարութեան ոլորտ էր, որտեղ ինքնակոչը չէր կարող խուսափել խայտառակութիւնից: Պէտք է պատկերացնել այն դժուարութիւնը, որին դիմակայում էր Բեն Ջոնսոնը՝ թատերական մրցակցութեան մէջ իր տեղը պահպանելու համար: Նա Շեքսպիրի հետ ամենօրեայ շփման մէջ է եղել գործի բերումով, եւ Շեքսպիրի գործերի առաջին ֆոլիոյի հրատարութեան մէջ նա ոչ մի հիմք չի տալիս կասկածելու նրա հեղինակութեան վրայ: Շեքսպիրի թատերական ընկերութեան դերասանները Շեքսպիրի մահից յետոյ 1623թ.-ին որոշում են անմահացնել նրա երկերը գրքի տեսքով, ինչից յետոյ Շեքսպիրի մրցակիցն ու մօտ ընկերը՝ Բեն Ջոնսոնը գովաբանական պօէմ է ձօնում Շեքսպիրին՝ ընտիր մի ստեղծագործութիւն, որը Շեքսպիրի առաջին Ֆոլիոյի հրատարակութեան մէջ դրուել է որպէս նախաբան:
Հակա-սթրադֆորդականների փաստարկները հիմնուած են թերի կամ թիւր տեղեկութիւնների վրայ: Շեքսպիրի կեանքի մասին քիչ է յայտնի: Մարկ Թուեյնը յայտնի խօսք ունի Շեքսպիրի կենսագրութեան մասին, որում ասում է. “Կարո՞ղ եմ ես ամփոփել Շեքսպիրի մեծ կենսագրութեան մեծ կռահումները: Դրա համար ինձ հսկայական բառարան պէտք կը գայ: Նա բրոնտոզաւր է, որից ընդամէնը մեզ է հասել ինը ոսկոր եւ վեց հարիւր տակառ գաջ”: Որոշ ուսումնասիրողներ կարծում են, թէ Շեքսպիրի ընթերցողներն ու հանդիսատեսները “գաջը” պէտք է դիտարկեն որպէս տեսակէտ, այլ ոչ թէ որպէս փաստ: