Շեքսպիրը առաւել յիշւում է իր թատերական երկերով, քան իր բանաստեղծութիւններով: Թէեւ նրա թատերական գործերը գրուած են բանաստեղծական կառուցուածքով եւ զգացումով, նրա մաքուր բանաստեղծական երկերը՝ սոնետները (Լուկրեցիայի յափշտակութիւնը, Վենուս եւ Ադոնիս) առաւել քիչ են յայտնի: Ի հարկէ Շեքսպիրի ամենայայտնի տողերից մի քանիսը գրուած են հէնց որոշ սոնետներում (օրինակ 18-րդ սոնետում, որը սկսւում է այս տողով. “ես համեմատում եմ քեզ ամառային օրուայ հետ”) այս գործերը սակայն, իրենց ամբողջականութեան մէջ դիտարկուելիս աւելի նշանակալից են թւում: Որպէս ամբողջական հերթականութիւն, սոնետները ընթերցողին ներառում են հրապուրիչ կերպարների մտքերի մէջ, ներկայացնում հեղինակի հանճարն ու վարպետութիւնը եւ դրդում նորովի գնահատել սոնետները՝ որպէս սիրային քնարերգութեան տեսակներ:
Սոնետների աւանդոյթը կատարեալ ծաղկում ապրեց շնորհիւ իտալացի բանաստեղծ Պետրարկայի (1304-1374): Պետրարկայի բանաստեղծութիւնները դարձան որակեալ սոնետներ գրելու չափանիշ, եւ նրա ժողովրդականութեան շնորհիւ սոնետները տարածուեցին ամբողջ Եւրոպայով մէկ: Իւրաքանչիւր բանաստեղծ սոնետներ գրելուց առաջ, անպայման ծանօթանում էր Պետրարկային եւ նրա գրական ժառանգութեանը: Երբ 1609թ.-ին Շեքսպիրի սոնետները տպագրւում են, Թոմաս Ուայաթը անգլիական հասարակութեանն արդէն ծանօթացրել էր սոնետների գրական ոճի հետ, իսկ Ֆիլիպ Սիդնեյը, Մայքլ Դրեյթոնը եւ Էդմունդ Սփենսերը արդէն տպագրել էին իրենց սոնետների հաւաքածուները: Այսպիսով, Շեքսպիրի ժամանակներում արդէն, սոնետը հիմնաւորապէս իր տեղը գրաւել էր անգլիական գրական աւանդոյթի մէջ, եւ Շեքսպիրը ոչ միայն Պետրարկայի հետ պէտք է համեմատուէր, այլեւ մի շարք լաւագոյն անգլիացի պօէտների: Չնայած այդ ազդեցիկ խմբի հետ մրցակցութեանը, Շեքսպիրը կարողացաւ սոնետները բերել գեղագիտութեան ոլորտ, ինչը չէին կարողացել անել նրա նախորդները:
Շեքսպիրի սոնետները ընթերցողներին թւում են ինքնակենսագրական, կամ կիսա-ինքնակենսագրական: 154 սոնետներից սկզբնական 126-ը ձօնուած են “Երիտասարդին”(Երիտասարդի սոնետներ), իսկ մնացածը՝ սեւահեր մազերով կնոջը (Սեւահեր կնոջ սոնետներ): շատերը համարում են , թէ “Սեւահեր կնոջ սոնետները” աւելի արժէքաւոր են, քան “Երիտասարդի սոնետները”, հաւանաբար այն պատճառով, որ դրանք առաւել փոփոխական են եւ բացայայտում են խօսողի մտքում խորը արմատաւորուած յոյզերը: Այդուհանդերձ չի կարելի ստորադասել “Երիտասարդի սոնետները”: 73-րդ սոնետը վստահօրէն կարելի է համարել Շեքսպիրի լաւագոյն սոնետը, եւ այն ուղղուած է երիտասարդին: “Երիտասարդի սոնետներից” դէպի “Սեւահեր կնոջ սոնետներին” անցնելիս Սոնետների բանաստեղծական որակը չի փոխւում, այլ փոխւում է դրանց բնոյթը: “Երիտասարդի սոնետները” հիմնականում հայեցողական կամ խոհական են, այնինչ “Սեւահեր կնոջ սոնետներում” առկայ են փոթորկալից յոյզեր: Սոնետները ընթերցողին են ներկայացնում կեանքի տարբեր արտացոլումներ, եւ նախքան սոնետների մասին գեղագիտական կարծիք կազմելը, պէտք է հասկանալ, թէ ինչ է հեղինակը փորձում դրանցով ներկայացնել:
Շեքսպիրի բանաստեղծութիւնները կարելի է դիտարկել որպէս թատերական մենախօսութիւն, որտեղ մենախօսող կերպարը, ով անընդհատ յիշեցնում է իր մասին, տարբեր է հեղինակից: Շեքսպիրն իր գործերում շատ քիչ հետք է թողել իր մասին: Նրա ամենաբարդ ու հետաքրքիր կերպարների թւում վստահօրէն կարելի է դասել նրա սոնետների մենախօսին: Սոնետի կառուցուածքը չափազանց անձնական է, որը գրուած է առաջին դէմքով, եւ ուղղուած է ցոյց տալու սիրոյ կամ ընկերութեան համար մարդու մտորումների գործընթացը եւ ներքին պայքարը: Որոշ մարդիկ փորձում են “Երիտասարդի սոնետների” մէջ հոմոսեքսուալ ենթատեքստ տեսնել եւ դրանք կապել Շեքսպիրի անձնական կեանքի հետ: Այսպիսի պնդումներն անհիմն են հետեւեալ պատճառներով. առաջին, հոմոսեքսուալ յարաբերութիւնները վերածննդի դարաշրջանում շատ աւելի տարբեր էին ու անորոշ, քան ներկայումս: Երկրորդ, սոնետների շարադրանքը, զգացմունքային արտայայտութիւնն ու ձեւականութիւնը յուշում են, թէ անանուն ազնուականի Շեքսպիրի գովաբանութիւնը պէտք է մեկնաբանուի լեզուական ոճի, ինչպէս նաեւ այն ժամանակուայ հասարակական դիրքերի լոյսի տակ: Ինչպէս որ հիմա կնոջ մասին խօսելիս չի օգտագործւում այն ձեւը, որը կիրառւում էր Շեքսպիրի ժամանակ, այժմ տղամարդկանց մասին արտայայտուելու ձեւը տարբեր է Շեքսպիրի ժամանակների ձեւից: Երրորդ, եւ ամենակարեւորը այն է, որ սոնետներում խօսողի կերպարը Շեքսպիրի ստեղծած կերպարն է, երիտասարդի, սեւահեր կնոջ եւ մրցակից պօէտի (ինչպէս նաեւ մի քանի այլ երկրորդական) կերպարների հետ, որոնց հետ ընթերցողը առնչւում է, եւ որոնք բոլորը արտայայտուած են խօսողի ուղեղում եւ ներկայացուած են շատ անմիջական կերպով ու նորովի: Ամբողջովին գիտակցելու համար, թէ ինչպէս է Շեքսպիրը կիրառել սոնետի ժանրը, պէտք է ծանօթանալ Պետրարկայի սոնետներին:
Պետրարկայի սոնետը բաղկացած է երկու մասից՝ օկտաւ (առաջին ութ տողերը) եւ սեքստետ (վերջին վեց տողերը): Ութերորդ եւ իներորդ տողերի միջեւ հեղինակը փոխում է սոնետում արտայայտուած տեսարանը կամ մտքի ընթացքը: Այս հատուածը կոչւում է “վոլտայ”, որն իտալերեն նշանակում է փոփոխութիւն: Ի տարբերութիւն Պետրարկայի, Շեքսպիրի սոնետը բաղկացած է չորս մասից՝ երեք փոփոխուող քառեակներից եւ վերջին երկտողից: Դրանով Շեքսպիրի սոնետը առաւել բազմակողմանի է, քան իտալական սոնետը եւ կարող է խօսողի հոգեբանութիւնը առաւել բազմակողմանիօրէն ներկայացնել: Շեքսպիրը առաջինը չէր, ով կիրառել է սոնետի “Շեքսպիրեան” ձեւը, բայց նա առաջինն էր, ով կիրառեց այդ ձեւի ամբողջ կարողութիւնը:
Ի տարբերութիւն այլ անգլիական հեղինակների, ինչպէս նաեւ Պետրարկայի սոնետների, Շեքսպիրի սոնետները առաւել երկիմաստ են եւ հետաքրքիր, քանի որ նա կարողացել է ընդամէնը տասնչորս տողում խտացնել բազմաթիւ տեղեկութիւններ, մտքի որակներ ու երկիմաստութիւն: Շեքսպիրը, ի տարբերութիւն վերը նշուած միւս սոնետների հեղինակների, գործի բնոյթով թատերագիր էր, այդ պատճառով էլ կարողացել է իր սոնետներում թատերական իրավիճակներ ստեղծել, ինչն էլ նա յաջողութեամբ կիրառել է իր լաւագոյն սոնետներում: Սոնետների մեծ մասում երկխօսութիւններ են խօսողի եւ նրա սիրեցեալի միջեւ: Երկխօսութիւնը միակողմանի է, որովհետեւ սիրեցեալը չի կարողանում պատասխանել խօսողին, բայց ընդհանուր առմամբ սոնետներում առկայ է իրական երկխօսութիւն, որովհետեւ երկու կերպարներ միմեանց հետ փոխյարաբերութեան մէջ են: Շեքսպիրի սոնետներից շատերում առկայ են երեք, երբեմն էլ չորս կերպարներ, որոնք էլ երկխօսութեան փոխարէն ստեղծում են թատերական իրավիճակ: Ոչ մի այլ սոնետագիր չի կարողացել սոնետների ընձեռած սահմանափակ տարածութեան մէջ այդքան համոզիչ կերպով, կամ այդքան յաճախակի պատկերել թատերական իրավիճակներ: Թատերական իրավիճակները յաճախ ներկայացւում են սիրային եռանկիւնու միջոցով, որտեղ գործող անձինք են խօսողը, սեւահեր կինը եւ մրցակից պօէտը: Օրինակ, 134 –րդ սոնետի առաջին երկու տողերում ասւում է “Հիմա ես խոստովանում եմ, որ նա քոնն է,/ եւ ես ինձ յանձնել եմ [գրաւ եմ դրել] քո կամքին”: Առաջին տողում Շեքսպիրը դերանունների միջոցով ներկայացնում է երեք կերպարներ “ես”, “նա”, “դու”՝ սեւահեր կինը: Այստեղ ստեղծուել է սիրային եռանկիւնի, Ինչպէս թատերախաղերի մէջ, սակայն, ի տարբերութիւն թատերախաղի, առանց գործողութեան: Մտամոլոր եւ շփոթուած խօսողը զրկւում է իր սիրեցեալից եւ ընկերոջից: Այստեղ սիրեցեալին ուղղուած պարզ գանգատ չէ, ինչպէս Պետրարկայի կամ Սիդնեյի սոնետներում, այլ խօսողի միջոցով արտայայտուած աւելի բարդ յարաբերութիւններ են երեք անձանց միջեւ: Բացի այդ, քանի որ խօսողը սոնետի մէջ առկայ միակ ձայնն է, նա թատերական իրավիճակը բացայայտ կողմնապահութեամբ է ներկայացնում: Ընթերցողը չգիտի, թէ որքանով է խօսողի ներկայացրածը ճշմարտացի, այլ գիտի միայն տուեալ իրավիճակի նկատմամբ խօսողի վերաբերմունքը: Շեքսպիրրը մի քանի կերպարներ ներմուծելով սոնետի մէջ, ուշադրութիւն է դարձնում այն հանգամանքին, որ սոնետում ներկայացուած ամբողջ պատկերը սուբյեկտիւ է: Կան ակնառու կերպով չխօսացող՝ անձայն կերպարներ: Շեքսպիրը նորամուծութիւն մտցրեց ոչ միայն սոնետներում կիրառուող կերպարների մէջ, այլեւ սոնետների լեզուի մէջ: Երկրորդ տողը լաւագոյնս ցոյց է տալիս, թէ ինչու են Շեքսպիրի սոնետները առաւել հետաքրքիր, քան թէ մնացած սոնետագիրներինը:
Իր թատերախաղերի մէջ Շեքսպիրը օգտագործում է բազմաթիւ այլ մասնագիտութիւններից փոխառած բառեր՝ իր ստեղծած կերպարներին կացութիւնը ցոյց տալու համար: Նա մասնագիտական բառեր է վերցրել իրաւաբանութիւնից, տնտեսագիտութիւնից, փիլիսոփայութիւնից, աստուածաբանութիւնից, բժշկութիւնից, թատրոնից, բանկային գործից եւ բազում այլ մասնագիտութիւններից, բայց այդ բառերն օգտագործում է ոչ իրենց հիմնական՝ մասնագիտական իմաստներով: 134-րդ սոնետի դէպքում Շեքսպիրը կիրառել է “գրաւադրել” բառը (mortgage) , ընթերցողին ցոյց տալու համար, թէ կերպարը պարտքի տակ է սեւահեր կնոջ առջեւ, եւ չի կարողանում այդ պարտքի տակից դուրս գալ: Ակնյայտօրէն խօսքը ոչ թէ դրամական, այլ հոգեկան եւ յուզական պարտքի մասին է: Օգտագործելով այդ տնտեսագիտական տերմինը, Շեքսպիրը առաւել ցայտուն եւ առարկայական կերպով է ներկայացնում խօսողի կերպարի կացութիւնը: Նա նաեւ կապում է տնտեսագիտութիւնը սիրոյ հետ, ցոյց տալով, թէ յոյզը նոյնպէս կարելի է կշռել կամ հաշուել, ինչպէս փողն ու պարտքը: Այս միացումը ազդեցիկօրէն նուազեցնում է փողի կամ առեւտրի իմաստը, միաժամանակ խօսողի մտահոգութիւնը դարձնելով աւելի երկրային եւ յստակ: Այստեղ առաջ է քաշւում հոգեկան կամ յուզական պարտաւորուածութեան գաղափարը, որը ներկայացնում է սիրոյ խճճուած եւ անարտայայտելի բնոյթը: Որքան էլ որ ջանանք, անհնար է տալ Սիրոյ սահմանումը, ինչպէս եւ անհնար է ներկայացնել սիրուց առաջացող հոգեկան խռովքները: Շեքսպիրը ճարտարօրէն սոնետների մէջ է տեղադրել նաեւ այլ հարթութիւններից պատկերներ ու բառեր, ընթերցողին թողնելով նորովի գնահատել լեզուի թաքնուած արտայայտչամիջոցները: Սոնետների հարուստ լեզուն, քառեակից քառեակ զգացուող յուզական, յաջորդական ու թեմատիկ զարգացումների հետ միասին, հանճարեղ կերպով ներկայացնում է սիրոյ հետ կապուած ամբողջ երկիմաստութիւնն ու անորոշութիւնը:
Իր պիեսների մէջ Շեքսպիրը ճշգրտօրէն ներկայացնում է մարդու երկակի վիճակը: Նոյնը ներկայացուել է նաեւ նրա սոնետների մէջ: Շատ քիչ բանաստեղծներ կան, որոնք Շեքսպիրի պէս կարողանում են յստակօրէն հասկանալ մարդկային դրդապատճառների զարգացումներն ու դրանց լեզուական արտայայտչամիջոցները, եւ շատ աւելի քչերն են ի վիճակի այդպիսի նրբութեամբ ու արդիւնաւէտ կերպով հաղորդել այդ զարգացումները: Սոնետները պահանջում են վերընթերցում, եւ կարող են դիտարկուել որպէս առանձին պօէմներ, կամ, ինչպէս որ իրականում կան, որպէս միասնական շարք: Թէեւ սոնետները գրուած են միջանկեալ խօսքով, բայց ներկայացնում են խօսողի բնաւորութիւնն ու միւս կերպարների հետ նրա յարաբերութիւնները: Դրանք ներկայացնում են նրա յաղթանակները, պարտութիւնները, անապահովութիւնը, ճարտարութիւնն ու կրքերը: Սոնետները նման չեն թատերական ներկայացման մէջ հանդիսատեսի առջեւ արտասանուող մենախօսութիւններին, այլ սիրոյ մասին անձնական մտորումներ են: Դրանցում ընթերցողը հրաւիրւում է մասնակցելու կերպարի անձնական կեանքին, ոչ թէ թողնուած է կրաւորական դիտողի դերում: Այս հանգամանքը պէտք է հաշուի առնել սոնետները ընթերցելիս, խօսողի կերպարի նրբերանգները ամբողջութեամբ ըմբռնելու համար: