14:1 Յետ երից ամա՛ց ժամանակի դէ՛պ եղեւ դիմել Դեմետրեայ Սելեւկեանց ՛ի վերայ Հեբրայեցւոց ընդ երե՛քքաղաքեան նաւահանգիստ` մեծա՛ւ գնդաւ, բազում զօրօք ՛ի ներքս[326]:
| 14:1 After three years was Judas informed, that Demetrius the son of Seleucus, having entered by the haven of Tripolis with a great power and navy:
|
14:2 յաշխարհամիջի անդր արշաւել, մերժել զԱնտիոքոս եւ զնորո՛ւն եղբայր Լիւսիաս[327]:
| 14:2 Had taken the country, and killed Antiochus, and Lysias his protector:
|
14:3 Աղ՛կիմոս ոմն անուն է՛ր քահանայապետ լեալ յառաջ, կամօք իւրովք պղծեաց զառաջինն խառնակութեամբ ժամանակաց: Խորհեցաւ ՛ի միտս իւր եւ ասէ թէ` Որպէս եւ է, սակայն անհնա՛ր է նմա գտանել փրկութիւն, եւ ո՛չ այլ գոյր նմա մերձենալ առ սեղանն սրբութեան[328]:
| 14:3 Now one Alcimus, who had been high priest, and had defiled himself wilfully in the times of their mingling with the Gentiles, seeing that by no means he could save himself, nor have any more access to the holy altar:
|
14:4 Եկն եկաց առաջի արքայի Դեմետրեայ ՛ի հարիւրորդի յիսներորդի յառաջնում ամի, մատուցանէր նմա պսակս ոսկիս եւ արմաւենիս, եւ ոստս թաւս ՛ի պատիւ մեհենին: Եւ զայն օր լո՛ւռ լինէր:
| 14:4 Came to king Demetrius in the hundred and one and fiftieth year, presenting unto him a crown of gold, and a palm, and also of the boughs which were used solemnly in the temple: and so that day he held his peace:
|
14:5 բայց ժամանակի՛ սպասէր իւրում անմտութեանն օգնա՛կան գտանելոյ: Իբրեւ դէ՛պ եղեւ օր մի ՛ի խորհուրդ կոչել զնա Դեմետրեայ. սկսաւ հարցանել զնա արքայն. Յի՞նչ օրէնս, յի՞նչ կամս, յի՞նչ խորհուրդս կա՛ն ընդ մեզ Հեբրայեցիքդ` որ ՛ի Հրէաստանի են[329]:
| 14:5 Howbeit having gotten opportunity to further his foolish enterprize, and being called into counsel by Demetrius, and asked how the Jews stood affected, and what they intended, he answered thereunto:
|
14:6 Ա՛յսպէս ետ պատասխանի. Ասիդացիքդ որ անուանեալ են ՛ի մէջ Հրէիցդ` որոց սպարապետ եւ զօրավար Յուդա Մակաբէ համբարձեալ է, զօրաժողո՛վ են` ՛ի մա՛րտ պատերազմի պատրաստեալ են, յուզեն հանապազ զժողովս նոցա. եւ ո՛չ տան խաղաղութեամբ հնազանդել ձերում տէրութեանդ[330]:
| 14:6 Those of the Jews that he called Assideans, whose captain is Judas Maccabeus, nourish war and are seditious, and will not let the rest be in peace:
|
14:7 Վասն այսորիկ իմ աւասիկ թողեալ ՛ի բաց զփա՛ռսն հայրենի` զքահանայութիւն, եկեալ հասեալ եմ առ քեզ:
| 14:7 Therefore I, being deprived of mine ancestors' honour, I mean the high priesthood, am now come hither:
|
14:8 նախ` վասն իրացս արքունի սրտացաւութեամբ ցուցանել, եւ ապա վասն մե՛ր. զի մեծաւ ծփանօք մտախո՛հ հասի առ քեզ վասն արանցն անմտութեան. որպէս ամենայն ազգն մեր յանպարտ` անպարտ կա՛ն ՛ի խռովութեան[331]:
| 14:8 First, verily for the unfeigned care I have of things pertaining to the king; and secondly, even for that I intend the good of mine own countrymen: for all our nation is in no small misery through the unadvised dealing of them aforersaid:
|
14:9 Այլ որպէս ընդ կողմանս կողմանս եւ ընդ աշխարհս ամենայն խորհուրդս խաղաղութեան` եւ կա՛մս մարդասէրս ունիք, զայն ամենայն տեղեկացեալ գիտեմ:
| 14:9 Wherefore, O king, seeing knowest all these things, be careful for the country, and our nation, which is pressed on every side, according to the clemency that thou readily shewest unto all:
|
14:10 Այլ մինչ Յուդա կենդանի է` անհնա՛ր է խաղաղութիւն առնուլ իրաց արքունի ՛ի Հրէաստանի[332]:
| 14:10 For as long as Judas liveth, it is not possible that the state should be quiet:
|
14:11 Իբրեւ նա ա՛յսպէս սկսաւ խօսել վասն նորա, ա՛յլ աւագանին որ թշնամութեամբ ոխս պահէին Յուդայ, առաւել եւս շուրջ զայրացուցին զթագաւորն[333]:
| 14:11 This was no sooner spoken of him, but others of the king' s friends, being maliciously set against Judas, did more incense Demetrius:
|
14:12 Մինչ անդրէ՛ն վաղվաղակի հրամայեաց կոչել զփղապե՛տն Նիկանովր, ե՛տ զօրս ՛ի ձեռն, եւ կացոյց սպարապետ կողմանցն Հրէաստանի. արձակեաց մեծաւ հանդերձաւ[334]:
| 14:12 And forthwith calling Nicanor, who had been master of the elephants, and making him governor over Judea, he sent him forth:
|
14:13 բազում պատուիրանաւ զի զՅուդայ ինքնին ՛ի գլխովին զբռա՛մբ արկանել, եւ զգունդն ամենայն յա՛յսկոյս` յա՛յնկոյս ցրել. ա՛նդ կացուցանել զԱղ՛կիմոս քահանայապետ մեծի տաճարին: Ա՛յն որ ՛ի Հրէաստանէ[335]:
| 14:13 Commanding him to slay Judas, and to scatter them that were with him, and to make Alcimus high priest of the great temple:
|
14:14 անտի ազգքն փախստական գնացեալ էին վասն Յուդայ, գային պառակտեալք` եւ անդէն խառնէին ՛ի գունդն Նիկանովրայ. զՀրէիցն թշուառութիւն իւրեանց փառաւորութիւն համարէին:
| 14:14 Then the heathen, that had fled out of Judea from Judas, came to Nicanor by flocks, thinking the harm and calamities ot the Jews to be their welfare:
|
14:15 Սոքա իբրեւ լսէին զՆիկանովրայ զարշաւանն. եւ զայնչափ յոյզսն հեթանոսաց. հող ՛ի գլուխ լինէին, առաջի թաւալէին, որ իսկզբանէ յաւիտենից հաստատեաց զի՛ւր ժողովուրդ, եւ յամենայն ժամանակի յայտնապէս ձեռնկալո՛ւ լինէր իւրոյ վիճակին[336]:
| 14:15 Now when the Jews heard of Nicanor' s coming, and that the heathen were up against them, they cast earth upon their heads, and made supplication to him that had established his people for ever, and who always helpeth his portion with manifestation of his presence:
|
14:16 Իբրեւ հրամա՛ն տայր զօրավարն` փութանակի ընդ առա՛ջ եղեւ նմա ՛ի գեօղ մի Դեսաոմ անուն:
| 14:16 So at the commandment of the captain they removed straightways from thence, and came near unto them at the town of Dessau:
|
14:17 Շմաւոն եղբայր Յուդայ, ՛ի դիմի՛ հարաւ Նիկանովրայ. եւ առ փոքր մի նիզակակցացն յանզգաստութենէ ՛ի պարտութիւն մատնեալ[337]:
| 14:17 Now Simon, Judas' brother, had joined battle with Nicanor, but was somewhat discomfited through the sudden silence of his enemies:
|
14:18 Սակայն լուեա՛լ էր Նիկանովրայ զարանցն քաջութեան, եւ զմարտ պատերազմի ՛ի վերայ աշխարհին ճգնութեան քաջութեամբ, երկնչէր զիրս դատաստանին արեամբ վճարել[338]:
| 14:18 Nevertheless Nicanor, hearing of the manliness of them that were with Judas, and the courageousness that they had to fight for their country, durst not try the matter by the sword:
|
14:19 Վասն այսորիկ յղեաց կոչեա՛ց նա զՊոսիդոնիոս, եւ զԹէոդոտոս, եւ զՄատաթէոս, տա՛լ եւ առնուլ` եւ կռել դաշինս[339]:
| 14:19 Wherefore he sent Posidonius, and Theodotus, and Mattathias, to make peace:
|
14:20 Իբրեւ բազում տարուբեր եւ խորհուրդք ՛ի մէջ լինէին, եւ ՛ի բազումս եւս զօրագլուխն զխորհուրդն սփռէր. եւ զօրքն եւս միաբանութեամբ միով հաւանութեամբ զհաշտութի՛ւն յանձն առնուին[340]:
| 14:20 So when they had taken long advisement thereupon, and the captain had made the multitude acquainted therewith, and it appeared that they were all of one mind, they consented to the covenants:
|
14:21 Եդի՛ն զուխտն առաջի` եւ դաշինս կռեցին: Ժամադի՛ր լինէին միմեանց, յորում աւուր ՛ի մի՛ վայր հասեալ զուխտսն հաստատեսցեն: Եկին առ միմեանս, աթո՛ռս արկին, խորհո՛ւրդ խորհեցան, դաշի՛նս կռեցին:
| 14:21 And appointed a day to meet in together by themselves: and when the day came, and stools were set for either of them:
|
14:22 Յուդա հրամա՛ն ետ իւրեանց գնդին` վառե՛լ պատրաստե՛լ` դարանամո՛ւտ լինել, զի մի դա՛ւ ինչ չարագործութեան նոցա ՛ի թշնամեացն լինիցի: Եւ ա՛յնպէս զգուշութեամբ զյօրինի դաշինս ընդ միմեանս հաստատէին[341]:
| 14:22 Ludas placed armed men ready in convenient places, lest some treachery should be suddenly practised by the enemies: so they made a peaceable conference:
|
14:23 Եւ մտեալ շրջէր յԵրուսաղէմ ո՛չինչ անկարգ եւ անօրէն գնացիւք: Զայն որ խառնիճաղանճ զօրս յինքն կուտեալ էր` յիւրաքանչիւր տեղիս արձակէր[342]:
| 14:23 Now Nicanor abode in Jerusalem, and did no hurt, but sent away the people that came flocking unto him:
|
14:24 Եւ ունէր Նիկանովրայ զՅուդայ գրգանօք փափկութեամբ` եւ մտադեւր սիրով[343]:
| 14:24 And he would not willingly have Judas out of his sight: for he love the man from his heart:
|
14:25 Աղաչեաց կի՛ն առնուլ ՛ի նմանէ, զի գո՛ւթ անկցի, եւ զաւակ խառնեսցի: Յա՛նձն առ Յուդա, հաւանեցաւ, հաստատեաց, ընտանեցաւ[344]:
| 14:25 He prayed him also to take a wife, and to beget children: so he married, was quiet, and took part of this life:
|
14:26 Իբրեւ ետես Աղկիմոս զնոցա ընդ միմեանս հաւասարութիւն, եւ դաշինք որ ՛ի մէջ կռեցան, վարեա՛ց ե՛կն վաղվաղակի առ Դեմետրիոս. ամբաստա՛ն լինէր զՆիկանովրայ. եւ ցուցանէր` օտարաձա՛յն այլամիտ խորհուրդս ունել նմա ընդ օրէնս արքունի. զի զվնասակարն իրաց արքունի` յորդէգիրս առեալ ժառանգ` ի՛ւր անձին փոխանակ կացուցանէ[345]:
| 14:26 But Alcimus, perceiving the love that was betwixt them, and considering the covenants that were made, came to Demetrius, and told him that Nicanor was not well affected toward the state; for that he had ordained Judas, a traitor to his realm, to be the king' s successor:
|
14:27 Իբրեւ լսէ՛ր զբանս անօրէն բանսարկուին` ՛ի սրտմտութիւն բրդեցաւ թագաւորն. հրամա՛ն ետ թագաւորն հրովարտա՛կս տալ, յա՛յտ առնել թէ չէ՛ հաճեալ ընդ դաշինս հաւանութեանն: ՛Ի նմի՛ն հրովարտակի հրամա՛ն տայր` կապեա՛լ ոտիւք եւ կապեալ ձեռօք տա՛լ ածել զՄակաբէ ՛ի քաղաքն Անտիոքացւոց[346]:
| 14:27 Then the king being in a rage, and provoked with the accusations of the most wicked man, wrote to Nicanor, signifying that he was much displeased with the covenants, and commanding him that he should send Maccabeus prisoner in all haste unto Antioch:
|
14:28 Իբրեւ ա՛յս ամենայն ա՛զդ եղեւ Նիկանովրայ, խոնարհեալ կործանեալ` կայր տրտմեալ ՛ի միտս իւր թէ ստութիւն ինչ մտցէ ՛ի դաշինս անդր. եւ ուխտքն եղիցին տարապարտուց, յոչի՛նչ վնասու ՛ի վերայ առնն արդարոյ:
| 14:28 When this came to Nicanor' s hearing, he was much confounded in himself, and took it grievously that he should make void the articles which were agreed upon, the man being in no fault:
|
14:29 Բայց քանզի զհրամա՛ն ինչ ո՛չ անցանել ըստ թագաւորին, սպա՛ս արար մարթանօք զհրամանն կատարել[347]:
| 14:29 But because there was no dealing against the king, he watched his time to accomplish this thing by policy:
|
14:30 Իսկ Մակաբէոս` իբրեւ ետես յայրատագո՛յնս իմն մատուցեալ զնա Նիկանովրայ. եւ զօրէն նուաճութեանն խստագոյնս եւ շինականագոյնս մերձենալ նորա ՛ի նա. ո՛չ լա՛ւ համարեցաւ զյանդգնութիւնն Նիկանովրայ. անդէն յանդիման նորա շա՛տ զոք ընդ իրեարս շփոթեաց. եւ ինքն ե՛լ գնաց յերեսաց Նիկանովրայ[348]:
| 14:30 Notwithstanding, when Maccabeus saw that Nicanor began to be churlish unto him, and that he entreated him more roughly than he was wont, perceiving that such sour behaviour came not of good, he gathered together not a few of his men, and withdrew himself from Nicanor:
|
14:31 Իբրեւ ետես Նիկանովր, թէ ա՛յնպէս զձեռօք ո՛չ կարաց ածել զա՛յրն որպէս կամէր. ե՛կն եհաս ՛ի վերայ քահանայիցն ՛ի տաճարին սրբութեան` մինչդեռ նոքա զպատարագսն մատուցանէին, սաստէր նոցա` զայրն ՛ի ձեռս տալ վաղվաղակի[349]:
| 14:31 But the other, knowing that he was notably prevented by Judas' policy, came into the great and holy temple, and commanded the priests, that were offering their usual sacrifices, to deliver him the man:
|
14:32 Նոքա երդմամբ հաստատեցին` թէ ամենեւին զայն այր եւ տեսեալ չի՛ք մեր. ձգեա՛ց զձեռն իւր ՛ի տաճա՛ր անդր[350]:
| 14:32 And when they sware that they could not tell where the man was whom he sought:
|
14:33 եւ ա՛յսպէս երդուաւ. Եթէ ո՛չ կապեալ ոտիւք եւ ձեռօք զՅուդա ՛ի ձեռս իմ տայցէք, զայդ տաճար Աստուծոյ հա՛րթ յատակ արարից, եւ զսեղանդ կործանեցից, եւ զտաճարդ զայդ նուիրեալ որմզդակա՛ն դից հաստատեցից[351]:
| 14:33 He stretched out his right hand toward the temple, and made an oath in this manner: If ye will not deliver me Judas as a prisoner, I will lay this temple of God even with the ground, and I will break down the altar, and erect a notable temple unto Bacchus:
|
14:34 Եւ զայս իբրեւ ասաց` ե՛լ գնաց: Քահանայքն ձե՛ռս բարձին յերկինս, կարդային առ որ յամենայն ժամանակի օգնական եւ պաշտպա՛ն լինէր ազգին իւրեանց` եւ ասէին[352]:
| 14:34 After these words he departed. Then the priests lifted up their hands toward heaven, and besought him that was ever a defender of their nation, saying in this manner:
|
14:35 Դու Տէր ամենայնի, աննիազ յամենայնէ, լի՛ ամենայնիւ. քեզ կամք ա՛յնպէս եղեն, հաստատել զտաճար բնակութեան քոյ ՛ի միջի մերում:
| 14:35 Thou, O Lord of all things, who hast need of nothing, wast pleased that the temple of thine habitation should be among us:
|
14:36 Եւ արդ` յամենայնի սրբութեամբ Տէր, պահեա՛ դու յաւիտեան զայս նորոգապէս սրբութեամբ զտաճար քո[353]:
| 14:36 Therefore now, O holy Lord of all holiness, keep this house ever undefiled, which lately was cleansed, and stop every unrighteous mouth:
|
14:37 Հռա՛քս ոմն անուն` ՛ի ծերակոյտ ժողովրդենէ անտի ՛ի զօրացն Երուսաղեմի ա՛յր ընդ ընկերասէր, մարդասէր յոյժ, բարենշան բարեհամբաւ, ըստ խնամոտ մտաց` հա՛յր կարդացեալ Եբրայեցւոց[354]:
| 14:37 Now was there accused unto Nicanor one Razis, one of the elders of Jerusalem, a lover of his countrymen, and a man of very good report, who for his kindness was called a father of the Jews:
|
14:38 Զի յառա՛ջ ժամանակի անդ` զանխառն զանապակ օրէնսն օրինադի՛ր լինէր Հրէութեան ոգւով եւ մարմնով. յառաջ տուեալ էր զանձն ամենայն ազատութեան[355]:
| 14:38 For in the former times, when they mingled not themselves with the Gentiles, he had been accused of Judaism, and did boldly jeopard his body and life with all vehemency for the religion of the Jews:
|
14:39 Իբրեւ կամեցաւ Նիկանովր յա՛յտ յանդիմանութեամբ զթշնամութիւն յայտնել զոր ունէր ընդ Հրէայսն, հատոյց զօր աւելի քան զհինգ հարիւր, երթալ ՛ի բուռն առնուլ զնոսա[356]:
| 14:39 So Nicanor, willing to declare the hate that he bare unto the Jews, sent above five hundred men of war to take him:
|
14:40 Զի ա՛յսպէս ասաց, թէ այդք եւս ամաչեցեալք դարձցին, գործ մեծ գործեցից ՛ի վերայ քաղաքիդ:
| 14:40 For he thought by taking him to do the Jews much hurt:
|
14:41 Իբրեւ հասին զօրքն, զաշտարակն պատեցին, եւ ՛ի վերայ դրանն գո՛ւն գործեցին. ձա՛յն տային միմեանց հո՛ւր մատուցանել` զի զդուռն հրձի՛գ արասցեն[357]:
| 14:41 Now when the multitude would have taken the tower, and violently broken into the outer door, and bade that fire should be brought to burn it, he being ready to be taken on every side fell upon his sword:
|
14:42 Իբրեւ այնչափ ՛ի վարան տագնապի մտանէր այրն, ո՛ւշ առնէր, անձին հրամայէր, դնէր սուսեր ընդ պորտով, կամէր ազատօրէն մեռանել քան անկանել ՛ի ձեռս անօրինաց, եւ պղծել զանձին ազնուութիւն:
| 14:42 Choosing rather to die manfully, than to come into the hands of the wicked, to be abused otherwise than beseemed his noble birth:
|
14:43 Եւ սրովն ուղղո՛րդ ՛ի ներքս երթայր վասն ճեպոյն վտանգի: Եւ զօրացն ընդ դրունսն խուժելոյ. կամէր ելանել ՛ի վեր եւ զանձն ՛ի բարձուէ ընդ պարիսպն հոսել[358]:
| 14:43 But missing his stroke through haste, the multitude also rushing within the doors, he ran boldly up to the wall, and cast himself down manfully among the thickest of them:
|
14:44 Նոքա իբրեւ յիւրեանս ա՛յսր ա՛նդր խուճապեցան, եւ ՛ի նմանէ ամբոխն փարատեցաւ. ե՛դ զսուսերն եւ չոգաւ զիւրովին:
| 14:44 But they quickly giving back, and a space being made, he fell down into the midst of the void place:
|
14:45 եւ կանգնեցաւ անդէն, մինչեւ զօրն եւ ոգիքն անդէն կային. եկն յայտ անդր զայրագին լի՛ բարկութեամբ, մինչեւ արիւնն գունդագունդ արտաքս հոսէր, եւ վէրքն չարաչար պատառեալ էին, եւ ամբոխն առաջի անդ յա՛յսկոյս յա՛յնկոյս փարատէր[359]:
| 14:45 Nevertheless, while there was yet breath within him, being inflamed with anger, he rose up; and though his blood gushed out like spouts of water, and his wounds were grievous, yet he ran through the midst of the throng; and standing upon a steep rock:
|
14:46 Ե՛լ եկաց ՛ի վերայ վիմի միոջ, յանդիման կողմանցն երկոցուն. խոնարհեցաւ ա՛ռ ՛ի գիրկս իւր զաղիսն արեամբն հանդերձ, եւ ցո՛յց ՛ի վեր յերկինս, կարդա՛ց զՏէր կենդանութեան զոգւոց եւ զմարմնոց` եւ ասէ. Զսո՛յն հատուցումն հատուսջիր դու նմա: Եւ նա զա՛յս օրինակ փոխեցաւ յաշխարհէ[360]:
| 14:46 When as his blood was now quite gone, he plucked out his bowels, and taking them in both his hands, he cast them upon the throng, and calling upon the Lord of life and spirit to restore him those again, he thus died:
|